?ылмысты? процесте бизнесті ?ор?ау

Назханов Тайыр

Бізде азіргі тада 01.01.2015 жыла дейін, яни Р соы ПК зады кшіне енгенге дейін боландай тергеуге дейінгі тексеру жргізілмейді. Енді сота дейінгі тергеуді басталаны туралы адамдар тінту, жаттар алынып, шоттар жабылып, контрагенттерден жауап алу жргізіліп жатан кезде ана біледі. Алайда ылмысты істі ашыланы туралы млім бір белгілер арылы анытауа болады. Бл туралы банктерден, мемлекеттік кіріс органдарынан срау салулар куландыруы ммкін. Ксіпкер мны сезгеннен кейін бірден бухгалтерлік есепті тексеруді амтитын компанияны аудитін зі жргізуі керек. Оны стіне мндай тексерулерде «тжірибелі» адамды сырттан шаыран дрыс. Онымен бірге экономикалы ылмысты істерге мамандандырылан адвокат жаттаманы тексерген кезде ыты аудит жргізу керек, йткені тергеуші кейін оан зіні айыптау призмасы арылы арайды. Ксіпкер адвокатына барлыын ашы айтаны абзал, сонда ол істі дл сол жерде тезірек реттеп, осыан байланысты тиімді за кмегін крсетуге болады. Ксіпкер

бухгалтерлік есеп пен зады жаттара аудит жргізгеннен кейін з жаттарын ретке келтіруі керек. Брін сканерлеп, серверді кесе аумаынан тыс жерге кшіргені дрыс. Келесі адам – жыммен жмыс. Бл жерде адвокат айтадан з клиентімен, яни компанияны меншік иесімен немесе директорымен жмыс жасап, оан ызметкерлермен арым-атынас жасауды тапсыру керек. Неліктен бл маызды, себебі тергеуші мыты адвокаттарды ртрлі засыз дістермен істен шыаруа тырысады. Олар дейі жалан айа беруге мжбрлеу сияты себеп табады, онда ызметкер адвокат оны осылай айтуа бйырды деп айтады.

Мндай істер бойынша оранысты лсіз буыны компания ызметкерлері болып табылады, йткені жауап алу бірінші солардан басталады. Оларды жргізу барысында негізгі шешімдерді директордан баса кім абылдайтыны, олар алай абылданатыны, кімні андай ызметтік функциялары бар екені, кугерді келісімшарт туралы не білетіні, оны орындалмауы сот тергеуіне себеп боланы белгілі болады. Сондытан кугерге жауап алуа за кмегін крсету туралы келісімі болатын адвокатпен бірге бараны дрыс. Сотта кугерлерді 10-12 саат бойы адвокатсыз тергеушімен бірге су- сыз, тамасыз, дретханасыз отырды жне соында хаттаманы оымай-а жай ана ашып тылу шін ол ойды деп айтып жатандарын кріп жрміз. Онда бл кугер айтандай жазылмаан. Сосын олар тергеушіні сота шаырады, ал прокурор оан «кугерге ысым крсеттііз бе?» деп сра ойанда, тергеуші «рине, жо!» деп жауап береді. Ал сот з кезегінде, тергеушіге сеніп, айыптау кімін шыарады. Егер ксіпкер з ызметкерлерін уатылы орауа, ешкімді азаптамауа жне тергеу сатысында істі тотатуа шаралар абылдаса, осыны брін болдырмауа болады.

Жалпы басынан бастап экономикалы ылмысты істерде маманданан адвокатпен жмыс жасаан дрыс. Мысалы, жедел укіл есепшіге оырау шалып, оан бір кн ішінде келісімшарттар мен жаттарды келуді срайды. Есепші бірден брін орындай бастайды. Ал бл іс жзінде ажет пе? Мселе мынада, келісім шартта кем дегенде екінші тарап бар, егер ол туралы апаратты оа жне сола тарататын болсаыз, оны ытары бзылуы ммкін. Сондытан зада пиялылы пен коммерциялы пия туралы келісімде осындай талап бар. Тркілеу шаралары ашан орын алады? Р ПК 253-бабына сйкес іс шін маызы бар белгілі бір заттар мен жаттарды, егер оларды айда жне кімде екені наты белгілі болса, сонда тркіленуге жататын млікті алып ою масатында тркілеу жргізіледі. Р ПК 254-бабы 1-блігінде коммерциялы пияны райтын жаттарды тркілеу тергеу сотыны санкциялауын талап ететіні крсетілген. Тергеу соты рсат еткен тркілеу туралы аулыны талап ете отырып, клиент онымен танысуа ылы, ал оны адвокаты кшірмесін жасап алуа ылы. Сонымен бл аулыда тергеуші судьяа санкцияны не шін ажет екенін тсіндіруі керек деген мотивациялы блім бар. Мнда сіз толы болмаса да, бастапы кезеде ксіпкер мен оны адвокаты шін те нды апаратты, соны ішінде ылмысты істі нмірін, тергеушіні тегін, тергеу жргізіліп жатан ылмысты мн-жайын, ай бап бойынша, ай уаыттан бастап тергеу басталанын таба аласыз. Ал аулымен танысаннан кейін ксіпкер тергеушіден ажетті жаттарды жинауа уаыт срай алады. жаттарды жинау кезінде клиентке компьютерде жаттаманы егжей-тегжейлі атауы бар жаттарды толы тізімін теріп, оны флэшкаа жктеуге кеес беремін. Осылайша, зі немесе ызметкері жне адвокаты жаттаманы беру кезінде уаытты немдейді. Тергеуші жай ана флэшкадаы апаратты жктеп, зіні деректемелерін жазып, хаттаманы басып шыаруы керек бо- лады. Компания ызметкері тергеушіні олы ойылан осы хаттаманы кшірмесін алуа ылы. Мселен, Р ПК 256- бабы 2, 4-бліктеріне сйкес алынан барлы заттарды жеке ерекшеліктерін наты крсете отырып, хаттамада крсетілуі тиіс алу хаттамасыны кшірмесі олар жргізілген адама олхатпен беріледі. Егер тркілеу йымда жргізілсе, онда хаттаманы кшірмесі оны кілдеріне олхат арылы тапсырылады. Сондай-а тркілеу жмыстарыны барысын фотоа немесе бейнеге бекіту ажет екенін есте стаан жн.

Сонымен атар тркілеу жмыстары кезінде фото немесе видеоны тіркеу керек екенін ескерііз.

Мны брі салыты тексеру жадайында инспектора осы хаттаманы сыну шін ажет, ол з кезегінде осы хаттаманы немесе алынан жаттарды з бетінше срай алады. Сол себепті заа сйкес шыарылан тркілеу туралы аулыны срауыыз ажет. Бл біріншіден, ал екіншіден, осы жаттарды тапсыран кезде жедел укіл немесе тергеуші есепшімен сйлесуге ниет білдіреді жне онда есепші не туралы айтатыны лі белгісіз, негізінен экономикалы ылмысты істер бойынша кбіне директор мен есепшіні жауапа тартатынын тсіну керек.

жаттарды беру рдайым тыныш бола бермейді. Экономикалы ылмысты істер бойынша ке таралан

тінту сияты тергеу рекеті де бар, ол Р ПК 252-бабы 1-блігіне сйкес іс шін маызы бар заттарды немесе жаттарды табу жне тркілеу, оны ішінде тыйым салынуа жататын млікті табу масатында жргізіледі. детте олар бір уаытта кесені орналасан жерінде де, директорды, есепшіні жне негізгі менеджерлерді трылыты жерінде де ртрлі мекен жайлар бойынша бірнеше тінтулер жргізеді. Тергеуші ретінде тінту жргізген жне адвокат ретінде атысан адам ретінде тінтуге дайынды нерлым жасы болса, іс сорлым жасы болады деп айта аламын. Бл тергеушіге де, тінту жргізілетін адама да атысты. Тінту жмыстары алдында кесе немесе птер терезелеріні астында жедел блімшелерді ызметкерлері трады, сондытан бірдеені латырып тастай аласыз деп ктуді ажеті жо, йткені ол ерте ме кеш пе аныталады. Тінту басталар алдында тергеуші кугерлерді атысуы- мен бейнекамераа тінту жргізу туралы аулы жариялайды жне тінту жргізіліп жатан адама олын ойызып онымен танысуа, ал адвокат-ораушы атысан жадайда соысына осы аулыны кшірмесін алуа ммкіндік беруі тиіс.

детте олар тергеу сотыны санкциясымен дайын болып келеді. Алайда кейде олылытар да болып трады. Мысалы, тінту туралы аулыда мекенжайды дрыс берілмеуі бден ммкін. Тінту орнында жасырын бейнебаылау камерасы боланы жасы. Бл кейіннен ы орау органдары ызметкерлері рекетіні засыздыы туралы хабарлау шін ажет. Кугерлерді здерімен бірге келгендер емес, кршілерді боланын талап етііз. И, бл жаымсыз, ят. Біра осы- лайша сіз тртіп сашылары засыз рекеттеріні кугерлері болатынына сенімді боласыз. За кугерлерді е аз санын шектейді, біра жоары шекті шектемейді, сондытан тінтуді бастамас брын кршілеріізден таы бірнеше кугерді атысуын сраыз. Бл тсінік Р ПК 82-бабы 3-блігіні мнінен туындайды, оан сйкес тергеу рекеттерін жргізуге кемінде екі кугер атысады.

Жедел укілдерді бейнекамераны, компания басшысы мен ызметкерлеріні назарынан тыс алып, сізді трын немесе кесе орын-жайыыздаы блмелер бойынша таралуына жол бермеіз. Сондай-а компанияны барлы ызметкерлерін бір кесеге орналастырып, ал ы орау органдарыны ызметкерлері кеседе немесе птерде еркін серуендеуіне жол бермеу керек. Барлы кабинеттер, блмелер лыптаулы, ал есіктерді кілттері сізде боланы дрыс. Тінтуді барлы атысушылары бір жерде болатындай етіп оларды кезекпен ашыыз. Хаттаманы толтыратын тергеушіні жанында отырмаыз, тінту жргізетіндерді асында болыыз. ы орау органдарыны ызметкерлері ызметкерлеріізді біреуімен жеке арым-атынас орнатып, олармен сенімді гімелер жргізуіне жол бермеіз.

Бл – засыз рекет. Р ПК бойынша тінту барысында ешандай сауалнама, гіме арастырылмаан. Мселен, Р ПК 254-бабы 12-блігіне сйкес сота дейінгі тергеп-тексеруді жзеге асыратын адам тінту жргізілетін й-жайдаы немесе сол жердегі адамдара жне осы й-жайа немесе орына келген адамдара тінту аяталана дейін оны тастап кетуге, сондай-а бір-бірімен немесе зге де адамдармен сйлесуге тыйым салуа ылы. Тінту жріп жатандытан, ылмысты іс бар жне ауіпсіздік кштерімен кез келген арым-атынас жатталуы керек. Егер ауіпсіздік кштері тінту жргізуге келсе, онда оны жргізу кезінде баса да арты рекеттер жргізуге жол берілмейді. Алайда бл олара тінту аяталаннан кейін компания ызметкерлері мен жетекшісіні эмоционалды кйзелісін пайдаланып, дереу кугер ретінде жауап алуа тыйым салмайды (адвокатты олара бл процедуралы мртебеде міндетті емес екенін дейі тсіндіру арылы). Ал психологиялы ысыма шыраан адамдарды жауап алу кезінде адвокатсыз не айтатынын, осыан дейін айтан болатынмын.

Іс-рекетті болжалды алгоритмі мынадай: олар сізге оырау шалып, есік аып, іздеумен келгенін хабарлааннан кейін адвоката оырау шалыыз. Ал адвокат сізге келгенше, тртіп сашыларымен есік арылы сйлесуді бастаыз. Олардан тегін, атаын, андай блімшеден, андай ылмысты іс бойынша келгенін сраыз. Содан кейін міндетті трде, олар бандиттер ме, жо па деп аладааныызды жне олар келген блімшені кезекші бліміне оырау шалатындыыызды айтыыз. Олар ктеді. Бл сізге ойларыызды жинауа, сталан жадайда ажетті оыраулар мен бйрытар жасауа уаыт береді. детте тінтуден кейін наты жне процедуралы ттындау орын алады. йіізде немесе кесеізде алдыы есік бзыла бастаан кезде, тінтуге рсат беруге міндетті адвокат келеді, йткені егер онда сізді орауыыз туралы хабарлама болса, егер ол осы тергеу рекетіне жіберілмесе, мны ораныс ыын бзу ретінде арастыра аласыз жне одан рі тінту нтижелеріне шаымдана аласыз, оларды олайсыз длелдемелер деп тани аласыз.

Егер тінту адвокатсыз басталса, барлыын бір кесеге шаырыыз, алам, ааз параын алыыз жне келген адамдарды аты-жнін жаза бастаыз, тінтуді барысын да жазыыз. Осылайша сіз бастаманы з олыыза аласыз. Алайда тергеушіні міндеті сізді ерік-жігеріізді сындыру жне ызметкерлеріізді басу екенін мытпаыз. Бл жадайда ол кшбасшыны кім екенін кріп, олынан келгенше оны беделін тсіруге тырысады. Сондытан еденге жату туралы бйры сияты ол астындаыларды кз алдындаы осындай рекеттер осы масатта жасалады. Мны сабырмен абылдаыз, себебі бл да шаыма негіз бола алады.