?ылмысты? процесте бизнесті ?ор?ау

Назханов Тайыр

Біра ол салы тлеуден жалтараны шін сотталды. Бір жарым жыл амауда болды, йткені, бл шін біреу жауап беруі керек еді. Сондытан прокурорды масара етпеу шін оны салы тлеуден жалтаран деп тапты. Дл сол кезде амнистия болды. Соан байланысты оан амауда отыруды ажеті болмады. Сонымен атар бастапыда іс озайтындай еш бір себеп болан жо. Сондытан ксіпкерге мемлекетпен байланысу ауіпті.

Бл жадайда клиентім жмыс істеген компанияда шеге- лер, болттар, шпалдар, рельстер жне т.б. жеткізетін жздеген осалы мердігерлер болды. Бл компанияларды кейбірінде бір ана адам жмыс істеді. Сондытан бл ы орау органдарыны ызметкерлері арасында орынды кдік тудырды. Бл микрокомпаниялар тауарды жеткізгендерін айтты, біра оны айдан аланын жаттай алмады. Одан кейін материалдар наты абылданан оймалардан айатарды крсетуге

тура келді. Бан ораныс тарапыны кп уаыты кетті. Бл фирмаларды жалан ксіпорындар ретінде немесе оларды тіркеу сот актілерімен жарамсыз деп танылмааны сттілік болды.

Сондай-а сотта компания ызметкерлері, контрагенттер тергеуде бергеннен баса куліктер берді. Олар айыптау тарапынан олара ысым крсетілгенін млімдеді.

Сондытан ксіпкерлер алаяты жне баса да экономикалы баптар бойынша ылмысты удалау орбитасына тспеуі шін «тазалы» ережелерін сатау ажет. Оларды ішінде контрагенттерді жан-жаты тексеру регламентін жасау, лауа- зымды нсаулытар, бухгалтериядаы тртіпті адаалау, ызметкерлерді тергеу рекеттері кезінде ы орау органдарымен зара іс-имыл кезінде мінез-лы аидаларына йрету, аымдаы шаруашылы ызметті ылмысты- ыты туекелдеріне аудитті (за аудиті) траты жргізу ажет.

Контрагентті тексеру регламентіне мынадай мселелерді анытау кіреді: болаша контрагентті беделі, материалды базасы, жмыс тжірибесі, сот даулары, атарушылы іс жргізулер бар ма, ызметкерлеріні болуы жне т.б.

Бл апаратты ажетті орына барып тексеру сынылады.

рі арай жадайды осы немесе баса іс трысынан арау керек. Бір жадайда жасаан рекеттер, екіншісінде жмыс істей алмайды. Мысалы, ксіпкер келісімшарт бойынша жмысты толы орындаанын наты біледі, барлы растайтын жаттар жне ы орау органдарымен ткір атыысты алдын алу ммкіндігі бар. Содан со адвокатпен жмыс істегеннен кейін, зады тексеруден ткеннен кейін зіізді позицияызды айда крсетуге, жргізілген жмысты длелдерін сипаттауа жне жаттарды з еркімен беруге болатын уаытты, кнді жне шын мнінде кінсіздігіізді длелдерін срай аласыз.

Мысалы, тжірибемде аша аражатын осып жазу жолымен жымыран кімдік ызметкерлері тартылан бір іс болды. Мені клиентім кімдікпен келісімшарт бойынша трлі мерекелік іс-шаралар ткізген. Оны олында орындалан жмыстарды актілері ана емес, сонымен атар сатып алынан киіз йлер, н салан ншілер, ойнаан музыканттар фотосы мен бейне есебі де болды.

Кейін белгілі боландай, кімдік ызметкерлері баса деректемелер, клиентімні жалан олы тран осымша келісімшарттарды олдан жасаан. Осылайша біз тергеу рекеттеріне шамамен алты ай бойы барды. Бастапыда мені клиентіме деген кзарас те жаымсыз болды деп айта кетейін. Біра онымен бірнеше кн брын дайындаан егжей-тегжейлі жауап алу, сондай-а біз сынан жаттар клиентіме іс бойынша кугер болып алуа кмектесті. Ал кімдік ызметкерлері трлі мерзімге бас бостандытарынан айырылды.

Сонымен атар тергеуші адвокатты ойынын абылдамай, байланыса тспей жне іс бойынша апарат блісуден ашатын кездер болады. Мысалы, тжірибемде клиент халыаралы компанияны осалы мердігері бола отырып, лкен тапсырысты орындаан, ал ол компания з кезегінде министрліктерді бірінен орындауа тапсырыс алан жадай болды. Алайда шартта крсетілген мерзімде з міндеттемелерін

орындамаан, IT платформа жмыс істемеген. Сота дейінгі тергеу басталды, іс те шулы болды, вице-министрлерді бірі амауа алынды.

Осылайша, мені клиентім шін іс ауіпті баыта айналды, йткені олар оны да оса амауа алуы ммкін еді. Шетелдік компанияны директорларын, рине, Еуропа елдеріні бірін- де орналасандытан толыанды тарта алмайтын еді. Тергеу тарабын кзге крінгендей брі оай емес екеніне жне мені орауымдаы адам з міндеттемелерін адал орындаанына сендіру шін тез рекет ету керек болды.

Р ПК 122-бабы 3-блігіні 4-тармаына сйкес, ПК-де белгіленген тртіппен сота дейінгі тергеп-тексеруге немесе сот талылауына атысуа жіберілген ораушы, жбірленушіні кілі азастан Республикасыны занамалы актілерінде белгіленген коммерциялы жне замен оралатын зге де пияны райтын мліметтерді жария етпеу туралы тртіпті сатай отырып, шартты негізде маман тарту арылы жбірленушіні орауды, оны мдделерін білдіруді жзеге асыру шін ажетті мліметтерді алуа ылы. Осы ыты пайдалана отырып, адвокатты сраумен мамана жгіндім жне одан клиентім андай соманы аланы жне оларды

айда жмсааны туралы орытынды жасауды тіндім. Бірнеше кннен кейін аудитор маан толы жне айын млімет берді. Келіп тскен ашаны барлыы жобаа кеткені, тапсырыс беруші 80 адамды жмыспен амтып, бгде йымдармен біратар келісімшарттар жасаланы, бл да міндеттемелерді орындалуына ыпал еткені белгілі болды. Бдан шыатыны, з тарапынан клиент міндеттемелерін толыымен орындады, ал тапсырыс берушіні зі министрлік атынан осымша деректер сынбаандытан, оларды беруден бас тартандытан платформа жмыс істемеген. Маманны орытындысын аланнан кейін мен жедел-тергеу тобыны жетекшісіне осы актіні осып ана оймай, клиент пен оны ызметкерлерінен жобаны орындау шін жауап алу туралы тініш білдірдім. Аудиторлы орытындыны баыты уатылы болды, йткені тергеушілерді здері жобаны сл басаша тсінді жне біз кейінгі жауап алу кезінде брін тсіндіре алды.

орау стратегиясын дрыс ру шін клиентті ораушыа барлыын сол алпында айтып бергені тиімдірек. Менде брыны салы ызметкерін алаяты шін тартан бір іс болды. Ол брыны ріптесіне беру шін ксіпкерден аша алан. Менімен гімелесу кезінде ол бл фактіні жоа шыарды. Сондытан ораныс стратегиясы оны кінсіздігін барлы жолмен длелдеу болды. Тек тергеуді соына арай маан оны жбірленушімен сйлескен аудиожазбасын тыдауа рсат етілді, одан клиентім салы ызметкеріне аудару шін ашаны шынымен де алып кеткені аныталды. Жарты жолда орау шебін згертуге, жбірленушіге темаы тлеуге, прокурордан процестік келісім трінде процессуалды келісім жасауды срауа тура келді. Біра тым кеш болды, прокурор ыырлы танытып, бізбен бл процессуалды келісімді жасасудан бас тартты. Алайда, мені ойымша, кінні мойындау туралы мміле жасау шін Р ПК 612 жне 613-баптарында кзделген барлы критерийлер боланымен, прокурорды мміледен бас тартуы негізсіз болды. Біра мнда, олар айтандай, тергеу барысында белсенді арсылыа байланыс- ты прокурорды дшпандыын крсететін психологиялы аспект кп. Мны бріні алдын алуа болатын еді, йткені тергеуді басында прокуратурамен келісуге жне ылмысты удалауды тотату шін салы ызметкеріне арсы кулік беруге ммкіндік болды. Жалпы, сот клиентіме е тменгі жазаны берді, 6 жыла бас бостандыынан айыруды орнына клиентке 2 жыл таайындады. Кріп отыраныыздай маан клиент алдымен шындыты айтанда оиаларды даму сце- нарийі басаша болуы ммкін еді.

Экономикалы істерді, жалпы ылмысты істерден айырмашылыы, кп уаытты ажет ететінін есте стаан жн. Кбінесе істер бірнеше жыла созылады, ондаан, тіпті жздеген томдар жиналады. Мысалы, салы тлеуден жалтару тура- лы істер бойынша айыпталушылар тергеу кезеінде трмеде отырмайды. рине, егер іс йымдасан ылмысты топа атысумен байланысты болмаса. Дл азір мен бір іске атысудамын, онда мені орауымдаы адам йымдасан ылмысты топ рамында салы тлеуден жалтаран деп айыпталуда.

Біра егер іс клиент шін оны кдікті ретіндегі мртебесі туралы жариялаумен жне сота дейінгі тергеуді аяталаны туралы хабарлаумен аяталса, онда тергеушіден істі электронды трде сынуды, сондай-а клиенттен оны суретке тсіруді срау керек. Кбінесе тергеуші бір істі орау тарапына электронды трде сынады, ал сотта жаа длелдер, баса тізімдеме, ораныс тініштеріні болмауы немесе тіпті ылмысты істі ртрлі клемдері аныталады.

Іспен мият танысып, бзушылытарды екі саната топтастыран жн. Біріншісі – процессуалды бзушылытар. Мысалы, жауап алынатын адамдарды олыны болмауы, егер іс аза тілінде болса, аза тіліне аудармасы, кдіктіні аулысымен танысу, оны аланнан кейін сараптама таайындау, жедел-тергеу тобыны рамына енгізілмеген адамнан жауап алу жне т.б. Екіншісі – длелдемелер жоын крсететін материалды ы бзушылытар, атап айтанда, аудит, сараптамалардаы ааулар ажет болан жадайда тауарлы- материалды ндылытарды болмауы.

детте істі аланнан кейін мамандара жгінемін жне олардан іс бойынша жргізілген мамандар мен сарапшыларды орытындыларына шолу жасауды сраймын. Содан кейін тергеу органына айта комиссиялы сараптамаларды тіркеу жне таайындау туралы тінішхат жолдаймын. Тергеу судьясы арылы айталама комиссиялы сараптама таайындауа ол жеткізген бір ісім болды. Сотта жргізілген осы сараптаманы арасында клиент аса ірі залал келтірген салы тлеуден жалтараны шін шінші блім бойынша 7 жыла бас бостандыынан айыруды орнына екінші блім бойынша айыпты деп танылып, раымшылы бойынша іс ысартылды.