?ылмысты? процесте бизнесті ?ор?ау

Назханов Тайыр

з басым жмысымда тінту кезінде ксіпорынны загерімен жмыс істеуге тырысамын. Біріншіден, бл адвокатты жмысын жеілдетеді. жым оны жасы біледі жне ол з кезегінде кімні андай функционалдыы бар екенінен хабары бар. Сондытан оан жмыстарды бір блігін тапсырамын, мысалы, тінту кезінде тртіп сашыларын баылау сияты, ал зім тінту кезінде компания ызметкерлерінен жауап алма болан тергеушімен тікелей жмыс жасаймын.

Бірден айта кетейін, бл спектакльді драмасы тек басында ана теді. Сосын екінші-шінші саатта бл детке айналады. Ірі ксіпорындарда 10-14 саата созылатын тінтулер болып жатады, соында брі шаршаанда да ыраылыты жоалтуа болмайды. Компанияны кейбір ызметкерлері тіпті тртіп сашыларымен темекі шегуге шыып, досты гімелер жргізе

бастайды. Бан компания басшысы жол бермеуі керек, йткені жедел блімшені ызметкері барлау жргізеді, оны ішінде жаттар айда болуы ммкін, кімде болуы керек деген таырыпты озай бастайды. Содан кейін прокурора ажетті жаттар табылып, тркіленетін баса жерде дереу санкцияланбаан тінту ктііз. Р ПК 254-бабы 3-блігіне сйкес, тркіленуге жататын объект кідірту салдарынан жоалуы, блінуі немесе ылмысты масаттарда пайдаланылуы ммкін деген наты ауіп болан ерекше жадайларда тінту тергеу судьясыны санкциясынсыз жргізілуі ммкін. Сондай-а хаттамаа ол ойан кезде мият оып шыыыз, кшірмеізді ана емес, сонымен бірге тергеушіні данасында тінту жргізуге келіспейтіндігіізді жазбаша трде білдіруді мытпаыз.

Сонымен атар тртіп сашыларымен істі зіізше «шешу» масатында жеке арым-атынаса тспеіз. Біріншіден, іздеу нтижелерін біріктіру шін олар аятан шалуы ммкін. Екіншіден, дл азір шешім абылдауды ажеті жо. Бны брі алаятыа сайды. Ол адамдар аша алады да, біра міндеттемелерін орындамайды. Ксіпкер сол стте ашаны олара бере алады, алайда мнымен брі бітпейді, сондытан адвокатты міндеті – клиентті тсініксіз келісімдерді сазына тсуіне жол бермеу, егер ол келісім о нтиже бермеген жадайда, солай болатыны белгілі, теріс нтижеге рашан адвокат кінлі болып жатады.

Тінту жмыстарынан кейін егер кшбасшы ттындалса, онда компания мен бкіл бизнес жойылуы ммкін. Демек, директорды жанында ызметкерлерді стай алатын, жмыс жиналысын ткізетін, жымды тыныштандыратын адам болуы керек. Бизнес бір орнында тотап трмауы шін баса фирманы контрагенттерімен жаа келісімшарттар жасап, жмысын жаластыруы керек.

Е ауіпті жне ке таралан ызметті бірі – мемлекеттік сатып алу шартын орындау болып табылады. Бл жадайда бюджет аражатын жымыру жайлы сз озап отырмыз. Сондытан сота дейінгі тергеп-тексеруді басталуы тез жне ксіпкерді атысуынсыз жргізіледі.

Мемлекетпен, лтты компаниямен жасалан келісімшарт бюджеттік ашалай аражатты тлеуді кздейтіндіктен, сота дейінгі тергеп-тексеру тапсырыс берушіні тініші болмаан жадайда да жргізіледі, мысалы, ылмыс белгілерін анытау туралы баянат негізінде орын алуы ммкін. Осылайша, бір жаынан, бюджет аражатын орау те маызды, йткені леуметтік тлемдер соларды есебінен жзеге асырылады. Біра екінші жаынан, бюджет аражатына атысты іс бойынша азантай кдік тудыратын айын айыптау жатылы меншікті барлы нысандарын бірдей орауды белгілейтін азастан Республикасыны Конституциясына айшы келеді.

Тжірибемде мені клиентім, рылыс компаниясыны директоры, бюджет аржысын жымырды деп айыпталан жадай болды. Істі мн-жайын тсінбестен тергеуші тергеу барысында арт адамды трмеге жапты жне жымыру туралы істі сота жіберді. Істі мні былай болан: рылыс компаниясы бірнеше рылыс келісімшарттарын алан. Біреуі директорды зі салан аурухананы рылысына, екіншісі тазарту ондырыларыны рылысына атысты болды, оан клиенттімні ешандай атысы жо, йткені оны аржы директоры екі шетелдік инженермен бірге жасаан. Сотта ондаан кугерлер, компания ызметкерлері клиентті тазарту рылыстарымен айналыспаанын растады. Оны стіне аша аражатын ішкі жадайа блуге жетекшілік еткен аржы директоры болан, ал мені клиентім тек жалаы алып отыран. Сондай-а сотта орындалан жмыс актілеріне ол ойан тапсырыс беруші кімдік кілдерінен жауап алынды. Олар клиентімді танымайтынын, оны ешашан крмегенін жне барлы істерді аржы директорымен шешкенін хабарлады. Жалпы аланда, сот директорды рекетін аржы жымырудан ызметтік міндеттерін жауапсыз орындау санатына жатызып, бас бостандыынан айырумен байланысты

емес жаза таайындады. Бл діл де зады кім болды, йткені директор шын мнінде орындалан жмыс актілеріне ол жерге бармастан, орындалуын тексерместен, іс сотта аралана дейін айтыс болан, аржы директорына сеніп ол ойан. Осылайша, клиентім компанияны тапсырыс беруші алдындаы міндет- темелеріні дрыс орындалуын тексеруге міндетті басшы ретінде з міндетін орындамаан.

Жалпы ксіпкерді мемлекеттік сатып алуа байланысты арым-атынасы орыс рулеткасына сайды. ашан келіп тиетіні белгісіз. Бл бір жылдан кейін немесе ш жылдан кейін болуы ммкін.

Тжірибемде ылмысты іс озалана дейін ш мынан астам адам жмыс істейтін ірі акционерлік оамны аржы директорын ораан жадай болды. Компания жолды жоары рылысы деп аталатын тсеумен айналысатын. Яни, бл шпалдар, рельстер. Сонымен бл компания жолды бір тулікке ысартатын теміржол желісін салуа келісімшарта отыран. Мені клиентім жмыс істеген компания айналма жол салуды орнына тура жол салады. рылыс біткеннен кейін кейбір жолдастар тіпті мемлекеттік марапаттара ие болан. Алайда біраз уаыттан кейін бюджет аражатын ысырап ету жне жымыру тріндегі жымыру фактісі бойынша ылмысты іс озалады.

Мені клиентім Мскеуге кетуге мжбр болады. Ол сол жата боланда, тергеу кезінде, барлыы кінні соны мойнына жктейді. Осы кезде оны адвокаты болмаан, клиентке іздеу жарияланан, Мскеуде сталып, Алматыа экстрадицияланан. Бл процедура шамамен бір жарым жыла созылды. Оны атерлі ісік ауруына шалдыанына байланысты оны блтартпау шарасы амаудан баса трге ауыстырылды. Дл осы уаытта іске мен осылдым. Бізді іс материалдарымен таныстырып, оны сота жіберді. йткені ылмысты іс тапсырыс беруші мен мердігер, яни мені клиентімні фирмасы арасындаы арым-атынас лі аяталмаан кезде тергелген. Ал іс сота жіберілгенше жадай згеріп, оларды арасында татуластыру жмыстары жргізіліп, жмыс актілеріне ол ойылды. Яни, бір-біріні стінен арыз-шаым болмаан. Айтпашы, клиентке рлытан баса кптеген баптар бойынша айыптар таылан. Бл жалан ксіпкерлік, алаяты, салы тлеуден жалтару жне йымдасан ылмысты топа атысу.

Іс тергеуден прокуратура арылы сота тіп жатанда, ораушы тарап срау салу арылы осымша 10 томды материалдар жинап, оларды сота тініш берген кезде іске осты. Бл контрагенттермен келісімшарттар, салыстыру актілері, орындалан жмыстар, жмыс жасаан осалы мердігерлерді тсіндірмелері болды. Сот шамамен 5 айа созылды. Оан рланан деп есептелген аражатты шын мнінде рылыс алаына жіберілгенін длелдеу ажет болды. Нтижесінде біз р теге шін есеп бердік.

Жалан ксіпкерлікке келетін болса, мнда да біз клиент ран компаниялар жалан ксіпорын емес деген жаттарды сынды. Сота осы компанияларды директорлары мен рылтайшылары келді, олар сота рылыса дейін клиентімді танымаандарын, оларды компаниялары бдан брын рыланын, компанияларында ондаан адам жмыс істейтінін хабарлады.

Айта кетері, азір жалан ксіпкерлік бойынша 215-бап ылмыссыздандырылан, яни ол ылмысты кодексте жо. Мені ойымша, бл мемлекетті дрыс прогрессивті адамы, йткені бір кездері кптеген кінсіз ксіпкерлер мен биз- несмендер негізсіз ылмысты процесті шеберіне кірді, бл дегеніміз кйзеліс пен шыындар. Алайда контрагенттер шін зіні жеке белгілері мен салдарлары бойынша сас баса бап алды – Р К 216-бабында кзделген жмыстарды іс жзінде орындамай, ызметтер крсетпей, тауарларды тиеп-жнелтпей шот-фактураларды жазып беру бойынша іс-рекеттер жасау.

Сонымен аталан іске айта орала отырып, біз алаятыты клиентті тапсырыс берушімен шарта ол оюа атысы жо, жалдамалы ызметкер болуымен жегенімізді атап ткен жн. Шартты зі де, ол бойынша міндеттемелер де орындал- ан. Сота орау тініші бойынша тапсырыс беруші клиентке ешандай шаымдары жо жне осыан дейін болмаан да деп млімдеме берді, тараптар ол ойан орындалан жмыс актісі бар. рине, ешандай йымдасан ылмысты топ туралы сз болуы ммкін емес еді, йткені оан баса ешкім тартылмаан, іс бойынша баса атысушылар болан жо.