Шрифт:
Сяргей Давiдовiч
Замалёўкi
Ад успамiнаў не абаронiць
Нi доўгi век, нi хуткi час...
Няхай былое душу бяссонiць,
Хай ачышчае i лечыць нас.
Хвалiць цi ганьбiць усё агулам
Лягчэй, чым "важыць" за крокам крок.
Шмат i памылак - там, у мiнулым,
Ёсць i выснова - жыцця выток.
КАЛОДКI
Колькi помню свайго тату, ён нiколi не сядзеў без справы, злажыўшы рукi. Калi выпадаў рэдкi вольны час - ён то пiлу вастрыў, то касу кляпаў, то дратву смалiў i валёнкi падшываў, то кошычак плёў, то ражачку майстраваў,
Чалавек, якi ўцягнуўся ў працу, без яе не можа, як п'янiца без гарэлкi. Вось чаму адразу пасля вайны, на зайздрасць усiм, у нас першых з'явiлiся драўляныя калодкi.
Лапцi - гэта адно. Калодкi - зусiм iншае. Яны замянялi нам абутак, якому не было зносу.
Вычэсваў тата сякеркай нешта падобнае на падэшву, зверху прымацоўваў, як у лыжах, раменьчык цi кусок гумы, каб было куды ўсунуць нагу, - i "абутак" гатовы. Праўда, хадзiць у калодках было няёмка - падымеш нагу, каб пераступiць, а пятка драўлянай падэшвы не хоча падымацца, адвiсае ўвесь час. Даводзiлася ногi цягнуць, перасоўваць.
Затое як гэтыя калодкi па-залiхвацку палясквалi на каменьчыках, цокалi, нiбы конь капытамi. Iдзеш i сам сабе зайздросцiш - цок! цок! цок! цок!
БАЗАР
Летам нам жылося лягчэй - арэхi, ягады, нейкая дзiчка, а то i яблык перападзе, потым - грыбы. А яшчэ было шчаўе!
Мне здаецца, што шчаўю, наогул, трэба паставiць помнiк - яно ўратавала многа людзей ад галоднай смерцi. Назбiраем яго ўсёй сям'ёй мех, i потым мама цi сястра нясуць гэты мех на сваiх плячах пешшу аж у Менск. А да Менска сорак вёрст. Там шчаўе прадавалася даволi хутка - патрэба на яго была заўсёды, а за выручаныя грошы купляўся хлеб i - зноў з мяшком за плячыма, адным днём, пешшу дамоў. Хлеб нiколi лёгка не даваўся бедным людзям.
Але якое ж было свята, калi мама цi сястра вярталiся дахаты. Праўда, хлеб выдаваўся мамай маленькiмi лустачкамi, каб як мага больш аддалiць голад. Чым менш заставалася хлеба, тым танейшымi былi лустачкi. Бывала, возьмеш яе ў руку, а лустачка перагiнаецца, як паперка. Я, памятаю, кiдаўся ў слёзы - чаму так мала хлеба. Тады тата браў мяне на рукi i казаў, трымаючы лустачку насупраць святла:
– Глядзi, сынок, а вось - базар!.. А колькi людзей на базары!..
Лустачка была танюсенькая i амаль уся прасвечвалася ад порыстасцi, была ўся на дзюрачках, як рэшата. Гэта мяне забаўляла, я пераставаў плакаць i з'ядаў свой "базар".
ВЕРАБ'ЮШКА
Адразу ж за вёскай пачынаўся луг з высокай травой, мноствам розных палявых кветак. Сталаму чалавеку трава была трошкi вышэй за калена, а ў нас тырчэлi толькi нашыя "макаўкi" з травы. Але бегалi мы на гэты луг не толькi дзеля забавы - на iм густа расло шчаўе, якое праз некаторы час выкiдвала ўгару далiкатныя сакаўныя дудкi, на якiх ужо пазней выспявала семя. Вось гэтымi дудкамi мы i сiлкавалiся, яны нас моцна ратавалi ад голаду. Чамусьцi гэтыя дудкi мы звалi - вераб'юшка i нават жартавалi:
– Вераб'юшка - балiць б'юшка.
I сапраўды, ад гэтай зелянiны-кiслаты нярэдка балелi нашыя жываты.
Сярод нас была Ларыса Мiцько, якой сваякi прывезлi з Менска
Пайшлi мы ўсе разам прасiць Ларысiну маму, каб не бiла дзяўчынку. Ларыса ж была вельмi ветлiвая, ласкавая, "лiслiвая", яна i запрычытала:
– Мамачка, мiленькая, родненькая, не бi мяне - я парвала сукеначку...
Толькi тады я звярнуў увагу на свае лахманы, якiм нiчога ўжо не было страшна, i з палёгкай уздыхнуў.
ГУЗАКI НА ЛБЕ
Бывала так - выскачыш на двор пагойсаць, сустрэнеш сябра, а ў яго - гузак на лбе. Заўтра ён цябе сустрэне, а ў цябе - таксама лоб з гузаком.
Нi ён у цябе, нi ты ў яго не пытаешся - што ды адкуль? Справа вядомая, звыклая. Што за шалянец без такога гузака?
Мяркуйце самi. Садзiмся есцi ўсёй сям'ёй вакол адной вялiкай мiсы,бо другога посуду пасля вайны не было.
А каб блiжэй быць да булёну цi зацiркi, трэба сядзець шчыльна - локаць да локця, калена да калена.
А хiба ж магчыма сядзець каля братавага бока i не парнуць спадцiшка ў гэты бок? I ледзь толькi парнеш у бок - як брат пырскае ад смеху. А за сталом Божа баранi - каб хто слова сказаў цi круцiўся. Яда - святая справа. Але гэта для дарослых, бо дзецям - толькi ж паштукаваць, павыскаляцца. А смяяцца заўсёды прыпiрае тады, калi гэта забаронена. Тады падскоквае дурны смех.
Вось i ў час яды - парнеш у бок брата - той у смех, а тата - трэсь лыжкай па лбе брату. Таму - ужо не да смеху.
Затое ты "пырскаеш" ад удалай "штуковiны", але адразу ж зарабляеш свой гузак за "парушэнне парадку".
Карацей, яда - справа сур'ёзная.
ВАЛАЧОБНIКI
Валачобнiкi - гэта нешта надзвычай прыгожае, урачыстае, прыстойнае. Збiралiся на Вялiкдзень самыя рухавыя, вясёлыя, няўрымслiвыя аднавяскоўцы i разам з гарманiстам хадзiлi ад хаты да хаты, прыгожа спяваючы. Святочна апранутыя, знешне шчаслiвыя, чыста вымытыя, яны зусiм не нагадвалi зрабаваных, абяздоленых, задушаных працай людзей. Сапраўды Бог спускаецца на зямлю ў гэты дзень.
У кожнай хаце ўжо чакалi святочных пасланцоў i нават пакрыўдзiлiся б, каб яны абмiнулi кагосьцi.
Падыходзiлi валачобнiкi да акна i спявалi:
– Проша паненцы адчынiць акенцы...
Спевы былi прыгожыя, мiлагучныя, узнёслыя, як i душы тых пакрыўджаных лёсам людзей. Калi не памыляюся, валачобнiцкiя спевы называлiся васоламi.
Калi спевы толькi пачыналiся, шчаслiвая гаспадыня адчыняла акенца i з пашанай слухала iх, а потым праз акно падавала валачобнiкам ад свайго стала ўсё, чым была багата гэтая хата. Падарункi складвалi ў вялiзны плецены кош, якi нехта з валачобнiкаў насiў на рэменi цераз плячо, - i гэтак ад хаты да хаты. Такое святкаванне аб'ядноўвала людзей, зблiжала iх.