Замалёўкi (на белорусском языке)
Шрифт:
Да таго дуба болей я не падыходзiў.
СПРЭЧКА
Далёка за Будамi, як iсцi на Сухую Гару, жанчыны, i сярод iх мая мама, жалi сярпамi калгаснае жыта. Спёка стаяла страшэнная, i мы, хлопчыкi i дзяўчынкi - дзецi гэтых жнеек, набралi ў бутэльку вады i панеслi яе сваiм змучаным матулям.
Хто з нас прапанаваў зрабiць такi высакародны ўчынак - не памятаю. Усё было б добра, але ў аднаго хлапчука знайшлася ў кiшэнi цукерачка-гарошына, якую ён нiяк не адважваўся з'есцi, бо яна была апошняя. Яго тата хварэў на сухоты, i, каб "падтрымаць" яго здароўе, прывозiлi з Менска пасля
Вось гэтую прыгожую гарошынку наш сябар "аджалеў" i кiнуў у бутэльку "для смаку". Але адразу нас занепакоiла - чыя мама будзе пiць ваду апошняй? Усе разумелi - апошняй дастанецца цукерачка.
Падняўся шум, пiск, штурханiна, кожны крычаў:
– Мая!
Кожны спрабаваў завалодаць бутэлькай, каб потым i распараджацца ёю. I да таго мы завалтузiлiся, што бутэлька слiзганула з рук, бразнулася аб каменьчык i разбiлася. Мы акамянелi ад нечаканасцi.
Сонца пякло нясцерпна...
ПРОМАХ
Гулялi ў лапту. Мячыка ў нас не было, але гэта не бяда. Скруцiлi яго з ануч - чым не мячык? Адзiн яго падкiдвае, другi палкай стараецца папасцi па iм, каб ён ляцеў як мага далей. Гулялi хлопцы, якiм было ўжо год па дванаццаць, а такую, як мы, пяцi-шасцiгадовую мелюзгу не бралi. Але я так прасiўся, так скуголiў, каб дазволiлi хоць мячык падкiнуць, што Вiцька Жукавец (чамусьцi яго звалi Красянцом), якi стаяў з палкай, нарэшце злiтаваўся i дазволiў мне падкiнуць "мячык".
Не ведаю, што атрымалася - цi я стаў заблiзка да Вiцькi, цi ён не тым бокам да мяне, але Красянец з усяго размаху "змазаў" мне палкай па пераносiцы, ажно iскры (якiя там iскры?) - ажно вуголлi з вачэй пасыпалiся. Я залiўся крывёй i брыкнуўся, як падсечаны.
З тае пары мой нос крыху крываваты, мусiць, не так храшчык зросся. Затое гульнi ў лапту нiколi не забуду.
ШКАДА...
Да мяне, як вiхор, падляцеў Жэнька i, сцiскваючы "лодачкай" далонi, у якiх быў аловак, спытаўся з жарам:
– Не ты згубiў?
У мяне перахапiла дух. Сапраўдны аловак! Мне ж так хацелася маляваць, але не было чым i на чым, таму мы, дзецi вайны, малявалi на пяску. А тут сапраўдны аловак! А якi Жэнька чэсны! Знайшоў аловак i шукае гаспадара!
Я, доўга не думаючы, адказаў Жэньку: "Мой!" - хоць нiчога не губляў, бо губляць не было чаго.
Жэнька з такiм жа жарам "заiржаў" i паказаў "аловак" - гэта была драўляная прадольная палавiнка без стрыжня.
Ну, Жэнька! Ну, шэльма! А шкада, што аловак быў несапраўдны.
"БЫЧКОЎ ПАДАРУНАК"
У сорак пятым годзе мы жылi ў спаленай немцамi роднай Карпiлаўцы, у зямлянцы. Мне было тры гадкi...
Выкараскаўся я неяк з нашай зямлянкi, стаю перад ёй, думку думаю: "Куды падацца?" Бачу, пасецца побач Тодараў бык. (Як яны на яго разжылiся - не ведаю.) Я цiхенька, нага за нагу, бокам, бокам - ды да яго, гэтага быка. Ён перастаў скубцi траву i, не паднiмаючы сваёй рагатай галавы, глядзiць на мяне - што гэта за такая шмакадзяўка вырасла перад яго вачыма?
Ён мяне разглядае,
Крыху расхрабрыўшыся, я пачаў пальчыкам дакранацца да ягонага iлба ды пацiху поркаць у той лоб.
Цi доўга гэта "порканне" працягвалася, цi не, а, вiдаць, я яму надакучыў, бо ён цiхенька пiхнуў сваiм iлбом мяне ў грудзi. Гэтага "цiхенька" хапiла для таго, каб я задраў ногi.
Я перапужаўся, ляжу, раву - на чым свет стаiць! Бык здзiўлена глядзiць на мяне, а я - раву!
Канешне, ён не бiў мяне, бо ў яго хапiла розуму "скумекаць", што перад iм - дзiця, таму ён не рогам, а iлбом "пагладзiў" мяне...
...Мiж iншым, бываюць у жыццi выпадкi, калi бык забiвае дарослага чалавека...
Але вернемся да нашага "добрага" быка. Ён здзiўлена стаiць нада мной, а я - раву... Як выбегла з сваёй зямлянкi, што насупраць нашай, Тодарыха ды як убачыла, што я ляжу каля iхняга быка, - перапужалася, бедная, падумала, што бык па-сапраўднаму "ўвалiў" мне. Адагнала яна ўбок жывёлiну, падняла мяне, бачыць - я цэлы i здаровы, толькi раву. Тады яна, каб уцiхамiрыць мой роў, збегала ў зямлянку i прынесла мне лусту хлеба, пасыпаную цукрам.
Якi ж быў смачны "бычкоў падарунак"!
БУДЗЕ ВАЙНА...
Праўду кажуць, што маленькая iстота, якую мацi носiць пад сэрцам у перыяд цяжарнасцi, усё чуе, усё разумее i ўсё ўбiрае ў сябе, каб потым адпаведным чынам "рэалiзавацца" ў жыццi.
Калi ўсё адчувае i ўспрымае зародак чалавека, дык не мог жа я нiяк не рэагаваць на тое, што ў першыя гады майго жыцця вакол мяне лютавала вайна. Мае вочы бачылi ўсё, што бачылi вочы дарослага чалавека: немцаў, якiя прыкладамi выштурхоўвалi нас з хаты, а потым спалiлi яе, суровае жыццё партызанаў, да якiх мы прыбiлiся i з якiмi адыходзiлi да Палiка, дзе потым немцы ўчынiлi крывавую бойню i адкуль вырывалiся хто як мог. Многа начэй правялi мы ў лесе без агню, без цяпла, без яды. Бачылi мае вочы i слёзы, i кроў, i смерць - не ўсё разумелi яны, але смяротны страх пасялiўся ў мяне, занадта маленькага ў параўнаннi з тым агромнiстым горам.
Я не памятаю вайну, але выбухi, крыкi, уцяканне, хаванне, пакуты таго часу атруцiлi маю кроў, мае дзiцячыя мазгi надоўга, бо слова "вайна" выклiкала ў маiм сэрцы неверагодны жах i я пачынаў дрыжаць усiм целам. Гэта я пачаў заўважаць у сорак пятым годзе, па сутнасцi, пасля вайны. I асаблiва праяўлялася гэта цёмнымi вечарамi, калi мама мяне ўкладвала спаць. А спаў я чамусьцi на спiне, але "калачыкам", падцiснуўшы ногi да жывата i ўшчамiўшы пад iх рукi.
У нас, малых, было тады павер'е - калi нейкiя словы доўга паўтараць будзе ўсё наадварот.
Вось я, не раскрываючы свой сакрэт маме, вечарам не засынаў, а тросся ад страху i, як пацеры, доўга i старанна паўтараў праз сябе: "Будзе вайна... будзе вайна... будзе вайна..."
Дзякуй Богу, маё заклiнанне "памагло" i ў Беларусi больш як пяцьдзесят гадоў няма вайны.
СТАЛIНСКАЯ КАРОЎКА
Ледзь толькi скончылася вайна, як аднекуль "зверху" распарадзiлiся дапамагчы самым што нi ёсць пацярпеўшым ад гэтай праклятай вайны.
Мы, як пагарэльцы, былi тады самымi беднымi, бо акрамя вошай у нас нiчога не было...