Адна ноч
Шрифт:
Толькi немец нiкуды не бег. Ён пераступiў ботамi ля самае дзiркi, агледзеўся, з-пад абцасаў шархотка пасыпаўся ў склеп пясок, i затым з дзiркi ледзь не па локаць высунулася яго рука.
– Iван, шнэль! Быстра!..
Валока ўзлез на падмостак, падняў насустрач руку, але немец незадаволена пераступiў, махнуў кiсцю - спярша ён збiраўся пераняць аўтамат. Баец зняў ППШ з пляча, бяздумна сунуў яму i раптам спалохаўся. Аутамат апынуўся ў немца, i Валоку - кароценька, на iмгненне - здалося: абхiтрыў! Аднак немец не збiраўся ў яго страляць, а з салдацкай беражлiвасцю да зброi паклаў ППШ на дол i працягнуў у дзiрку абедзве рукi.
Напяўшыся, Валока даў свае, немец моцна ашчаперыў iх, пацягнуў, баец упёрся ботам у сцяну, да болю сцяў скiвiцы, каб не застагнаць, i бокам перавалiўся цераз край праломiны.
Так абодва яны апынулiся наверсе ў руiнах вялiзнага дома, канец якога, задраўшы ў неба ўцалелую тарцовую сцяну, стаяў, нiбы агромнiсты помнiк разбурэнням вайны. На сцяне другога цi трэцяга паверха коса вiсела карцiна ў пазалочанай раме, неяк трымаўся яшчэ пасечаны асколкамi габеленчык з ласямi; зачапiўшыся за нешта, тырчаў дагары нагамi ложак з металiчнаю сеткай. У выбiтым, недарэчным цяпер на выгляд, акне варушылася на ветры фiранка. Ад вулiцы гэтае месца адгароджвала другая сцяна, якая рухнула ўнутр дома i вялiзнаю плахай касабочылася ўгору з-пад самых iх ног. Там, недзе за вулiцай, у праяснелым ужо ранiшнiм небе цiха краталiся верхавiны лiп, у скверы ля якога ўчора хаваўся ад бомбаў Валока.
Яны трошкi аддыхалiся, услухалiся: зноў стала выразна чуваць, як блiзка на вулiцы, страляючы, беглi людзi. Данеслiся i крыкi, толькi Валока не разабраў слоў, а немец, раптам устрапянуўшыся i размахваючы рукамi, кiнуўся па друзе ўгору. Аднак бегчы ў ламаччы было не дужа зручна, ды ён яшчэ i кульгаў, але ўсё ж далёка адарваўся ад байца, якi, ледзьве перастаўляючы ногi ў грудах цэглы, брыў следам. Фрыц першы дабраўся да таго месца, адкуль можна было саскочыць на вулiцу, выпрастаўся ўсёй сваёю паджарай постаццю на фоне нябеснае яснасцi, i тады Валока вельмi выразна i непапраўна, як смерць, пачуў узрадаваныя галасы ворагаў:
– Хагеман! Хагеман! Ком! Ком! Хагеман!
Валока чакаў iх, увесь ранак быў гатовы на горшае, i ўсё ж у гэтую хвiлiну яны абрынулiся на байца неспадзявана. Ён асеў у дол, а Фрыц, крутнуўшыся да яго на цагляным абрыве, з радасцю на раптоўна ажыўленым твары крыкнуў:
– Iван! Iван! Ком!
I памкнуўся скочыць, каб бегчы туды, куды звалi яго таварышы.
– Стой!
– не так гучна, але з няскоранай рашучасцю прамовiў Валока. Стой!
На момант на немцавым твары мiльганула разгубленасць, нават боль, а можа, спалох, затым ён узмахнуў у паветры рукамi i знiк па той бок руiн.
Валока таксама на момант быццам самлеў, разгубiўшыся ад такой нечаканасцi, а затым, не зважаючы на сваю знямогу, прыпадаючы на рукi, бягом кiнуўся наверх, туды, дзе знiк Фрыц.
Хагеман далека не адбег, вулiца таксама скрозь была завалена рэшткамi дамоў, i ён пералазiў цераз цагляныя глыбы якраз пад тым месцам, дзе з'явiўся Валока. Насупраць, па-над чыгуннай агароджай скверыка, адстрэльваючыся i прыгiнаючыся, беглi немцы.
– Стой!
– крыкнуў Валока, убачыўшы яго.
– Фрыц! Стой!
Немец аж скалануўся ад яго голасу, прыўзняў галаву - твар яго, здалося Валоку, зморшчыўся, нiбы ад болю. I немец на момант спынiўся, зiрнуў на байца, затым - на скверык, дзе немцы - усе, колькi iх было, - прымарудзiлi хаду, некаторыя выпрасталiся, здзiўлена ўгледзелiся ў iх двух. Але гэта толькi на iмгненне. Зараз жа там загаварылi, i зычны камандзiрскi голас, як бiзуном, ляснуў па руiнах:
– Хагеман, ком! Шыссен!
Фрыц кульнуўся цераз глыбу, што перагароджвала яго шлях да сваiх, а Валока, адчуўшы, што зараз усе скончыцца, але ўжо не думаючы пра сябе, а толькi з усяе свае ўпартасцi не жадаючы аддаць ворагам гэтага чалавека, стрыкнуў па-над iм чаргою. Кулi з пералётам i недалётам у розных месцах абсыпалi навокал яго руiны.
Тады немец яшчэ раз ускочыў, крутнуўся, зiрнуў угору на Валоку - у яго вачах адбiўся ўжо страх i азвярэлая лютасць чалавека, у якога не было выйсця. Баец, сцяўшыся, упаў мiж ламачча, не зводзячы з немца позiрку, i ўбачыў, як той лiхаманкавым рухам выхапiў нешта з кiшэнi, iрвануў другою рукой i, коратка размахнуўшыся, шпурнуў у яго. Яно, гэтае невялiкае i iмклiвае, чорнаю птушкай мiльганула ў ранiшнiм небе i, не даляцеўшы да Валокi, гулка-коратка шчоўкнула.
"Граната!" - чамусьцi са спазненнем блiснула здагадка, i Валока, адчуўшы канец i не маючы нi сiлы, нi якое магчымасцi ўратавацца, iрвануў да пляча аўтамат.
Чаргi ён, невядома чаму, не пачуў, у нейкую долю секунды згледзеў толькi, як апруцянела хiснуўся Фрыц Хагеман, i ў той жа час вышэй ад Валокi, ударыўшыся ў прасценак, аглушальна рванула граната. Гарачы iмпэтны ўдар сцебануў яго па плячы, i зараз жа ўсё патанула ў пыле, якi ўдушлiвым воблакам накрыў байца.
Пыл яго i выратаваў.
Валока адчуў, як немцы ўдарылi з аўтаматаў, некалькi куль раскрышыла цаглiны побач, але ён, прыгнуўшыся, з раптоўным спрытам iрвануўся назад, упаў, ускочыў зноў, перакацiўся цераз вялiкi зломак, аббег глыбокую варонку, з якой яны толькi што вылезлi, i, запаволiўшы хаду, выбраўся з руiн на закiданы друзам падворак. Па дарожцы, вымашчанай бетоннымi плiткамi, дабег да шнурка нейкай калючай загарадзi, прадраўся праз яе гушчар i, падлезшы пад прадраную драцяную сетку, апынуўся ў нейкiм вузенькiм незнаемым правулку.
Яго адразу ледзьве не збiлi з ног хлопцы-аўтаматчыкi. Гучна ляскаючы падэшвамi, яны шалёна беглi некуды, - мабыць, напярэймы тым немцам, што адступалi ля сквера. Заднi страхавiта зiрнуў на яго скрываўленую галаву, але змоўчаў, не сказаў нiчога. Ён быў знаёмы, гэты хлапец з рабацiнкамi на пераноссi i яснымi насцярожанымi вачмi, але Валока не здолеў прыпамятаць, дзе ён бачыў яго, i адчуў, як забалела параненае плячо.
Правулак быў вузенькi i зусiм пусты. Валока паглядзеў у адзiн канец яго, у другi i, сцяўшы пад пагонам рассечанае асколкам плячо, хiстаючыся, пайшоў туды, адкуль беглi аўтаматчыкi. Угары, у ясным вясновым небе, бахала, сiпела, калацiлася гулкае рэха бойкi.
"Што ж гэта? Як жа гэта?" - толькi цяпер акрэслiлася ў яго галаве яшчэ няўцямная думка-здзiўленне. Узрушаны i змардаваны, ён нечага нiяк не мог сцямiць цi, можа, не мог чагосьцi ўспомнiць - разгарачаным нутром ён толькi адчуваў, што сталася вялiкая, яшчэ не ўсвядомленая да канца несправядлiвасць, перад магутнаю сiлай якой i ён, i Фрыц Хагеман былi бездапаможнымi. I яму было вельмi пакутна ад таго i хацелася завыць ад крыўды, якая ашчаперыла i душыла яго.
1961 г.