Авантуры драгуна Пранціша Вырвіча
Шрифт:
— Пойдзем, Ахмед, фейерверк закончыўся… — прашаптаў за плячом знаёмы голас. Вырвіч удзячна азірнуўся: графіня Батыста ў неверагоднай шырыні і багацці сукенцы хутала аголеныя плечы ў белае футрачка. Пранціш пакланіўся сваёй часовай гаспадыні і рушыў за ёю ў палац, які нагадваў залаты куфэрак вужынай каралевы, у якім ззяюць незгасальным агнём дыяменты, але простаму смяротнаму лепей да іх не дакранацца.
Егіпецкі жрэц і егіпецкая прынцэса паспелі ўжо паказаць сваё майстэрства, і танец на гарачых вуголлях прынёс парачцы залаты дождж. А трое падпітых зухаватых прыдворных, якія вырашылі здзівіць усіх і паўтарыць подзьвіг графіні Батысты, залечвалі апечаныя ногі.
Пранцішу давялося на вачах
Цяпер графа-жраца прасілі неадкладна прадказаць будучыню, нагадаць жаніха, павялічыць смарагд ды чапляліся з іншымі вечнымі просьбамі, з якімі па ўсім свеце звяртаюцца да вандроўных чарадзеяў і алхімікаў. Чароўная графіня адпалохвала закаханых кавалераў тым, што насіла на шыі жывую змяю, нашмат меншую за тую, якая сядзела ў клетцы, але застрашліва чорную, ды паведамляла заляцаннікам млявым тонам, што за тры тысячы гадоў балі зрабіліся куды больш вытанчанымі, вось двесце гадоў таму з-за яе пры двары Людовіка Чатырнаццатага чатыры двубоі адбылося. Кавалеры падлічвалі розніцу ва ўзросце між сабой і прынцэсай Семпенсентрай і трохі сумнелі. Дапамагаў і Пранціш, тут жа падсоўваючыся са сваёй змяюкай, якая жадала перамовіцца з прынцэсай. А галоўнае — чарадзейнай парачкі пабойваліся, і наконт сурокаў, і наконт таго, што знаёмства з прыезджымі магамі можа адгукнуцца падазрэннем у захапленні чарнакніжніцтвам, якога імператрыца не ўхваляла. Бо пакуль не было зразумелым, як яе вялікасць ставіцца да італьянскага гастралёра: у ладкі пляскала, але стрымана, і прыдворныя пакуль не спяшаліся з прагнозамі.
Натоўп стаяў уздоўж сцен доўгай залы з белымі мармуровымі калонамі, абвітымі пазалочанымі вінаграднымі гронкамі. Пранцішу падалося, што нават пры Варшаўскім каралеўскім двары не бачыў такіх багацюшчых убораў. Успомніліся сустрэтыя ў мінулым годзе запарожскія казакі: плячыстыя вусатыя малойцы прыехалі на кірмаш, пераапрануліся ў такія ж багатыя саеты ды парчу, гулялі-балявалі, а як свята скончылася — па чарзе ў сваёй дарагой вопратцы залезлі ў бочку з дзёгцем, а тады ўпэцканае паскідалі і зноў пераапрануліся ў звыклае, зручнае на полі бойкі. Бо не павінен сапраўдны казак, рыцар, даражыцца ўборамі, як кабета альбо палацавы шваркун.
Раптам гуд сціх, усе нізка схіліліся…
Хаця зала была асветленая ярка — сотні свечак палалі ў крышталёвых падвясных свяцільніках і пры сценах, агонь адбівалі шматлікія люстэркі, але Пранціш дасюль не мог толкам разгледзець імператрыцу. Хто ён такі, слуга, які стаіць за спінамі паноў… Цяпер таксама бачыў толькі здалёк: невысокая, паўнаватая… Але лупіцца ды праштурхоўвацца бліжэй не станеш, не на кірмашы.
Чаму разгляд «віленскай справы» быў прызначаны менавіта на гэты вечар, можна было толькі здагадвацца. Мусіць, канцлер Панін палічыў, што яму выгадней, каб імператрыца была ў добрым гуморы пасля карнавалу і феерверкаў, і паабяцаў уладарцы яшчэ адно цікавае відовішча. Гэта вельмі ўдалы прыдворны прыёмчык — ператварыць рашэнне сур’ёзнай справы ў тэатральнае прадстаўленне, стварыць забаўныя дэкарацыі, звесці да жарту… Каб сама абстаноўка навязвала ролю велікадушнага, дасціпнага ўладара.
Пранціш пазнаў Мікалая Рапніна, галоўнага расейскага «спецыяліста» па Рэчы Паспалітай, які стаяў па той бок залы з самым вясёлым выглядам, фанабэрыстага польскага пасла Ржэвускага, які не рабіў нат спробаў усміхацца. Звярнуў увагу і на маладога высокага прыгажуна, што аціраўся паблізу ад імператрыцы з такой пыхай, што мог быць толькі царскім фаварытам Георгіем Арловым. Казалі, царыца так яго пакахала, што хацела пашлюбавацца. Але Панін асмеліўся сказаць яе вялікасці ў вочы, што пані Арлова не можа быць расейскай царыцай. Пры гэтым, ганарыста адкінуўшы галаву, канцлер так стукнуўся патыліцай аб сцяну, што на ёй утварылася белая пляма ад пудры парыка. Панін нажыў смяротнага ворага ў асобе Арлова, а маладыя прыдворныя празвалі сцяну з плямай ад пудры «сцяной смеласці» і бегалі даткнуцца да яе перад важнай справай.
Але сёння Паніна не было. Магчыма, і праўда прыхварэў, а можа, хвароба была «дыпламатычнай», каб у выпадку няўдалага вырашэння «віленскай справы» канцлер мог сцвярджаць аб сваёй непасвечанасці.
Калі ў залу ўвайшлі граф Міхайла Разанцаў і доктар Баўтрамей Лёднік, Пранціш ледзь не парушыў ролю слугі, бо падаўся наперад, каб лепей усё бачыць і чуць, ледзь сваю змяюку не выраніў.
Разанцаў і Лёднік выглядалі самым важным і гжэчным чынам. На Лёдніку быў акуратны парык, сіні камзол, расшыты срэбрам, белыя панчохі, чаравікі… Напудраная фізіяномія фанабэрыста-засяроджаная, быццам на вучонай радзе. Толькі тое, што быў без зброі, сведчыла пра статус арыштаванага злачынцы, ды рэзкія цені ад вечаровага асвятлення рабілі аблічча трохі злавесным.
Абодва расшаркаліся і раскланяліся, як мае быць. Імператрыца прыняла з рук важнага пана з выцягнутым тварам паперу, перачытала… І, цэдзячы словы, звярнулася да доктара з рэзкім дакорам, маўляў, вучоны чалавек, прафесар, яна, царыца, ягоныя артыкулы ў Лейпцыгскім навуковым часопісе чытала, і ўвязаўся ў змову, падбухторваў сваіх студэнтаў са зброяй у руках выганяць з Вільні рускіх і звяргаць законнага караля.
— У вас не ўніверсітэт, а пітомнік для дзяржаўных злачынцаў!
Пранціш не мог бачыць аблічча Лёдніка, але голас таго гучаў спакойна і ветліва. Лёднік патлумачыў на расейскай, праўда, з акцэнтам — але ж і сама імператрыца размаўляла з заўважным акцэнтам — што яе вялікасць падманулі, дакладней, мае месца некаторае непаразуменне.
— Студэнты, вядома, сваволілі… Але на тое яны і студэнты, такія ж, як па ўсім свеце, ваша вялікасць — пасля імшы замкнуліся ў зале, дасталі карты, віно… Вядома, гэта падлягае пакаранню, і я сам перасаджаў бы блазнюкоў у карцэр. Але калі наляцелі жаўнеры, якія гатовы былі страляць, гэта ўжо занадта… Я — прафесар, я адказваю за сваіх вучняў. Я павінен быў іх абараніць. Мне нічога не вядома пра іх палітычныя сімпатыі, але губіць з-за аднаго падазрэння маладых людзей, з якіх могуць вырасці карысныя для Айчыны людзі, нельга.
І пачалося. Разанцаў сцвярджаў, што ў Акадэміі антырасейскія настроі, што многія сімпатызуюць адпраўленаму ў выгнанне князю Радзівілу, таму звесткі пра закалот выглядалі вельмі верагодна. Князь Мікалай Рапнін пацвердзіў пра няправільныя настроі віленскай моладзі, але пэўна сказаць, ці ўдзельнічаў прафесар у закалоце, не мог, бо доказаў не знайшлі. Кіраўніцтва Акадэміі, як будысцкія малпачкі, сцвярджалі ў лістах, што нічога не ведалі, не бачылі, не чулі і занятыя выключна асветніцтвам, а што там доктар Лёднік вытварыў, чаму счапіўся з жаўнерамі — гэта ягоная асабістая справа.
Успомнілі і пра Батысту.
На егіпецкага жраца царыца глядзела трохі грэбліва, як на змяюку ў клетцы. Ягоныя дасканала велягурыстыя і прыніжаныя запэўніванні пра вернасць трону, жаданне папярэдзіць пра бунт і непаразуменні наконт месца і часу зборышча выслухала няўважліва.
— Ясна, усе стараліся, усе мне адданыя, і ніхто нічога толкам не ведае, бо не злоўлены — не злодзей. Мы цэнім ваша старанне, граф Батыста, і мне перадалі ад вас незвычайнае паднашэнне. Толькі прыняць яго не магу. У мяне, па волі Божай, свая карона ёсць, і ў чужых патрэбы не маю. Праўда, і ў вашых руках такой рэліквіі не месца. Мы падумаем, што рабіць.