Бурятские народные сказки. Бытовые
Шрифт:
Хойто дэриинь малтахадан аямаш орои.
Рана. Тэрэ шулуугаа хэндэш харууланбье р у Г°0Д. хадалгаад байна. Нэгэтэ баэаарьаа 'олдоно. Тэрэ П [архадан нэгэ аймаштаяар |1ЩН "Урана: "рЭу харанаш. юу зэнэш?"
Тиихэдэн тэрэ убээтэй хун хэлэнэ:
— Тэрэ оньхон шулуу олоольби, тэрээнним ошожо узыш, — гэнэ. раан хун тэрэ шулууинь узэнэ. Узэхэдэнь хундэ сэн-тэй. драгоценна шулуун байна. Тэрэ ураан хн шулууень абажа, эни нэрэ солыень мэдэжэ, дээшэн мэдлнэ. Дээдэ ноён болбол тэрээни олоон шулуугаар тэндэнь тиимэ приискэ бодхооно. Тэрээнээ хойшо тэрэ убээтэй хун нэрэтэй солотой боложо, хубуу басагааа ургаажа, унэр
—. У-у, би танайда урайниин ябажа байгаа эмнайб, наа-шаа ерэжэ уугтын! — гэнэ. Тэрэ баян хуугээ хидэлнэ. х-' шэлнэ даа. Арсиинь эдижэ уухадаа баян хн бээтэи хнээн I Ьураиа:
— Хайшша иижэ баяжаабши? Намда хэлэжэ* гыш, — гэнэ. Тэрэ хун хэлэжэ угэнэ:
— Шамда таряа хаджайхадамни, хоёр бишайхан хубуун тэээн хооломсоиим тгээд, боодолгодо бухалда хабшуулжа В ябнимал, — гэнэ. — Тэрэ хоёр хбии баряад: "Юумтэ? — гэжэ урахадамни, — баян хни Золби", — гээд хэлиимэл. Намда Зол бэймии? гээд сосиходомни, шинии Зол бэимэл гэжэ хэлиимэл гээ пэн. Шамда Шор байна ганса гэжэ хэлээ эн. Шороон хайшан гээд лалхым хуу хэлэжэ г эн. Город-то унеэр тхеэрд ябахаяа 'байхадаадни, Шоршни тур соогоо уйлажа ууха гэжэ хэлэымал гэнэ. Тэрэ Шороо баряад, боошхо соо хээд, гоороиин (городой) хойто хадада зоогоод ерэхэ-ээн хойшо ехэ баяжаальби, — гэнэ.
Тиихэдэ баян хун убээтэй хундэ ехэ харатай байна. "Байс городпоо гарахадаа тэрэ Шориин гаргаад эльгээхэльби", — гэжэ шэбшэжэ ууна. Тиигээд шамдан мэндэн тэрэ баян хун тэидэээн гаража ябахаяа байхадаа:
— Шороо хаана зооиимш? — гэжэ убээтэй хунээн ураба. "бээтэй хнинн Шороо зооон газараа хэлэжэ гэнэ. Тэрэ баян хун гоороиин хойто хадада гасиржа, хабтагайхан шулууень абажа хаяжа, газариин малтажа боошхын гаргана. Гаргаад, боошхин а^мар неэхэдэн, Шорон тэндэ ууна.
— Ошииш, эжэншни угаа ехээр баяжаад байнал, — : гэнэ. Тэрэ Шорон:
— Бн эжэндээ ошохобойб, — гэнэ. — Намай нэгэ тээ абаа-шаад, баа иижэ зобоохо, — гэнэ. — Би шамаан алахойб, — гээд баян хуни тэргэндэн аалдаад ерэлсэнэ. Баян хун тэрээн- ээн хойшо болбол олоон зриинь Шориин рээдэжэ захалиа.
Золиин тэрэниинь эбллжэ ядана.
рэйн е соо Зол Шор хоёриин нэгэниииь рээдэжэ, нэгэ-ниинь эбллжэ ядажа байна. Тэрэ убээтэй хук тэрээнээ хойшо нэрэтэй солотой боложо, хбдиин уража, хаа хаана та-нюулжа, тэрэ газартань эни нэрээр тиимэ приискэ,' тиимэ забууд (завод), пабрик (фабрика) болобо.
45. БАЯНИ ТОГООШОН
Урайниинь нэгэ ехэ баян хн уудаг байгаа, ехэ олон адуутай, ехэ олон албатай. Газаа осоогуур ябхада, ганса неэшын мрн, хонишын маараан. Баян хн, урдани баяд ехэ хатуу, харуу, юрд бар-лагуудаа доромжолхо, сохихо, налиха муугаар эдеэллэхэ. Шалд гээн угаадаа сагаадааа хэжэ гд: "Талии сашаа, хдмэреэ хэ", — гэхэ. Тэрэ баянда нэгэ тогоошо хбн ябаа.
р эдьхэ ууха юумэ шанажа, шаража ябахаад ла, нэгэш брэг сбрэг амандаа оруулжа шадахагой. Нэгэтэ мяха шанажа байпаар, амандаа нэгэ мхэ мяха хээд, тэрээнээ тл голоо таа сохюулаа. Тэрээнээн хойшо тогоон дээрээ байхадаа амааш неэхэеэ айдаг болоо. Нэгэтэ тэрэ баяндан айшан ерээ.
Тэрэ айшандаа мнохи баямнай адуу гаргаба гээшэ. Тэ-рээнэй мяха ехэ гэгшын тогоон соо, шанажа байна тэрэ тогоо-шонь. Ходо лэн ябаан тогоошын шлэн ехээр гоожоно. Эжэнээ нюд дальдарха хоорондо мяхаа худхааша болоод, хитайн абаад бэр руугаа хээд, тогоошон газаа гаршаба даа. Газаа тэрэ хитаяа эдеэд, рг гэртэ ороходонь, мн айшаар ерээн баян урана: "Газаа ямар байнаб?" — гэжэ.
Тиихэдэнь мнхи тогоошомнай сэбэрхэнээр харюсаад байба гэхэ: — Газаамнай, юрэд:
пара сагаан,
Ьайд сэсэн,
Хита халуун,
Хинай тэнэг, — гэжэ.
Ьайд сэсэн гэхэдээ мнхи айшан хгээ хэлэбэ гээшааб-даа, намайе хита абаад гарахымни ха, раад, эжэндэмни хэлэбэ-гяш гэжэ. "Хинай тэнэг" гэхэдээ рынг эжэниие хэлэбэ.
46. ХИИНАЙ БАРЛАГ
Урда сагта набтаршаг аад, пахалюун, шамбайшаг бэетэй, ажал хдэлмэридэ атаржаан Хиинай гэгшэ нэгэ баян хунэй барлаг болон уе нааараа ябаан юм.
Мн баянай хатуу хатабай Ханда Хиинай барлагаа га-заашалжа, эдеэнээ илгажа, лдээ дутаадаа тлхижэ гед, хана хаяагаа хайра гамгйгр нэшэн, рынг уур-хайда оро сараагй орошодог б&йба гэхэ.
Хиинай барлагай хооон гэдээниинь хододоо хуршаганан, элдэб нгр абяа гарадаг байбашье аа, хн зондо хэлэнгй, "бэр бэедэм бшэн, ара таладам альбан шдхэр эшээлбэ" гээн бодолдо хатажа, уруу дуруухан ябаба.
> Нэгэтэ, гани арын галзуу эдеэнэй дэлбэрэн байхьш урда тээхэнэ, эзэнэйнгээ эдеэнэй гэрэй дэ сэлин ороходонь, хатуу харуу Ханда угтан:
— Ажал хдэлмэреэ хаяжархёод, яагаа эртэ ерэбэ гээшэбши?! — гэжэ зэмэлбэ.
— Хулисэгты, хатабай! дэрэй хдэлмэри ллэн хэгдэбэ г гэжэ ананам, — гээд хын эшэдэ суухаршапан альгаа дэл-гэн зогсоно.
Юу хээндээ янгарханаш, — гэжэ шэхэндэ шэрунээр ярд байсара абяа гараба.
— Хоёр сажан шэнээн тлеэ таталяагй табижархёод, орожо ерэбэлби, — гэжэ Хиинай барлаг хэлэбэ.
— Тэрээхэн хдэлмэреэрээ хизаарлахам гэхэ эдэлгэтЭй гш? глнэй уураг шараг наранаа дэшын лэн наран хрэтэр хдэлмэрилхэ баатай бэшэ юм гш, — гээд харуу хатуу Ханда амган хандаганан, шадар ууан айл тээшээ алхалба.
"Ээх даа! Эдэнэрэй хдэлмэриие хэды ехээр хэбэшье, заха
552
зайдань гараха бэшэш, ело шэнги садаха сайхагй хомхой амитан байна гээшэ" гэжэ уйдхар гашуудалда дарагдан байха уедэнь, дрбэн ханатай булгааанай рхэ тооноор утаа буш-хан, эдеэ хоолой хуншуухан, амталиг нэр мн хбиэй хамар сорьён хангалтана.
"Одоо даа, эдеэнээнь хожомдонгй, амтата хоолдонь хун шэнги уулсажа, тэжэгэрхэн гэдэээ эльбэжэ абаха болобол-тойб!" гэжэ ххеэд, булгааанай дэ татан ороходонь, хонхои тогоон соо адуунай арьбантааа эхилэзд, арья-барья мяхан бусалан, шлэниинь халюуран байба. Тэндэ хэншьегй хэбэр-тэй.
лэн хооон ябаан хбн эжэ эхигй шл залгяад, модон шанагаар тогоон соохи шлэ' худхан хуйман байха едэнь, адууний хята шанага соонь оногдошобо.
"Байза, энээхэнээ ама хрд зэхэдэ яалтайб" гэжэ бодоод, тэрэнээ абажа байха едэнь газаа гэшхр дээрэ хнэй ерэжэ ябаан абяанай дуулдахада, тэрэ хбн тэбдээндээ ойлгомторгй, халуун хятаяа бэртэлжэрхибэ ха.