Каласы пад сярпом тваiм. Кніга другая. Сякера пры дрэве
Шрифт:
А сам думаў: "Лухта! Якая лухта! Перад гэтым, што насоўваецца, такая лухта. Бурак, каноплі, торба мукі".
— Я б на таваім месцы падумаў, — сказаў сына Вежа. — Нешта ва ўсім гэтым ёсць. — І, паглядзеўшы на ўнука, злітаваўся, сказаў пану Юрыю: — Ідзі адпачывай. Я вось яму пару слоў скажу і таксама паганю спаць. А галовы ў нас дзеці, га, Юрась?
— Галовы, — наіўная і хітрыя вочы пана Юрыя смяяліся. Ён торгаў хвалісты вус, прыкрываючы ўсмешку.
Пайшоў. Дзед і ўнук сядзелі моўчкі.
— Пачакай ты тут. Не пакутуй — не паможаш… Сам прыдумаў?
— Сам.
Дзед зразумеў: трэба супакоіць. Хоць на хвіліну адцягнуць думкі.
— Як думаеш Гелену забяспечыць?
— Хіба ўсё будзе добра?
Стала цішыня.
— Мнямля, — сказаў дзед. — Першынцу!.. Зямлю тых двух маёнткаў, што за Сухадолам. Дом у Ведрычах.
Алесь ускiнуў вочы:
— Дзядуля.
— Што "дзядуля"? Дам, нічога не зробіш.
Схіліўся да Алеся:
— Хадзем, вып'ем з табою.
Гадзінай пазней Алесь зноў хадзіў туды і сюды па калідоры. Вакол была тая самая нясцерпная цішыня.
Здалося? Не, не здалося. У цішыні раптам прагучаў балесны стогн. Яшчэ стогн… Яшчэ… Стогны былі ціхія, стрыманыя, але кожны працінаў сэрца.
Не ведаючы, куды схавацца, Алесь адчыніў дзверы. Нявялікая, амаль пустая камора. Акенца ў дзве далоні.
Ён стаў між пустых бляшанак і торб з мукою і гарохам і чакаў. Стогны… стогны… Ці гэта ў вушах?
Вітахмоўцы, кажуць, калісьці былі чарадзеі. Перад родамі муж доўга глядзеў жонцы ў вочы, а потым знікаў з хаты, ішоў у пушчу і там крычаў і біўся аб дрэвы. І жонкі раджалі лягчэй, а мужчыны, кажуць, нават адчувалі боль, яны нібыта бралі частку пакут на сябе.
Потым, як заўсёды, ад гэтага засталася адна абалонка. Ніхто амаль не ўмеў "браць на сябе", але ў пушчу ўсё адно ішлі… Гэта звалася кувада… Няўяўнай старадаўнасці звычай…
Ён не ведаў, як пакінуў камору, як арынуўся зноў ля дзвярэй. Была цішыня, і ён зразумеў, што стогны яму толькі здаваліся і, магчыма, даўно ўжо адбылося горшае.
Адчынiлiся дзеры. Не заўважыўшы яго, выскачыла i пабегла некуды сядзелка. Праз шчылiну ён на iмгненне ўбачыў лекара. Лекар стаяў i трымаў у руках нешта чырвонае.
І раптам пралунаў калідорам крык. Слабенькі, але на ўсесь палац, на ўвесь свет — крык.
З дзвярэй выйшла павітуха, прыкрываючы ручніком балейку.
Голас у пакоі нібы дзіўна перабіваўся, распадаўся і зноў злучаўся:
— А-а! А-а-а! А! Э-э-э! Гэ! Гэ! А-а-а!
Еўфрасіння выкацілася з дзвярэй. У яе трэсліся вусны.
— Двайняты! Князюхна, мілы! Хлопчык і дзяўчынка.
Спляснула рукамі, пабегла некуды. Дзве сядзелкі пабеглі назад у пакой. Пачалася мітусня. Ніхто не звяртаў на яго ўвагі, і ён сеў на нізкае падвоканне.
Густа сцямнела за акном, як заўсёды перад золкам.
…Зноў Глебавічна. Аж захлынаецца:
— А божа ж мой! Вырастуць дзеткі! Прывядзе яна іх пад грушку. Будзе для іх сяпяжаначкі рваць. А тыя будуць есці ды смяяцца на сонейка.
З усмешкай праз слёзы зірнула на Алеся і раптам шырока расплюшчыла вочы:
— Паніч! — і пацалавала ў лоб…
Зноў
— Такая ўжо мне радасць! Не было ж у мяне дзетачак. Ні ад мужа-нябожчыка, ні потым…
Выцірала кулакамі вочы. Так, як ніколі не рабіла пры пану Данілу.
Два скруткі ў руках Глебавічны. У верхняй частцы кожнага скрутка было нібы акенца.
У кожным акенцы было нешта чырвонае i непрыгожае. Кожнае непрыгожае муляла нечым, зусiм непадобным на рот.
— Патрымайце, гэта трэба.
Ён трымаў гэтае, цёплае, праз тканіну, а жанчына падтрымлівала. І ён баяўся, што заламае гэта ці возьме неяк не так.
І раптам гэтыя, як па камендзе, расплюшчылі вачы. Вочы былі шэрыя і ўжо доўгія. Ці, можа, гэта так здавалася? Шэрыя і доўгія. Ягоныя.
— Глебавічна, мне здаецца, я іх люблю.
Жанчына недаверліва глянула на яго:
— Ідзі-ідзі. Не хлусі.
…Перад сабою, на высокіх падушках, ён бачыў пацямнелае маленькае аблічча за пакусанымі вуснамі.
— Прыехаў? — хутчэй загадаўся, чым пачуў, ён.
Ён проста стаў на калені і асцярожна прынік галавою да яе рукі:
— Даруй мне.
Ён не чуў яе слоў. Толькі бачыў няўлоўныя рухі вуснаў:
— Я цярпела… Суткі… А потым не вытрымала і застагнала. Не магла ўжо, — вочы яе заззялі. — І раптам мне стала лягчэй. Я зразумела: з'явіўся ты. І чамусьці мне стала зусім лёгка.
Ён глядзеў на яе з нямым пытаннем.
І атрымаў нямы адказ: нічога не змянілася. І не зменіцца.
У бібліятэцы гарэла святло. Дзед не спаў. Яму забылі паведаміць. І ён чакаў.
Ускінуў падбароддзе насустрач унуку. І той зразумеў, на што дзед перш за ўсё чакае адказу.
— Адмовілася.
— Я ведаў, — сказаў дзед. — Хто?
— Двайняты.
— Што-о? — Вежа выпрастаўся.
— Хлопчык і дзяўчынка, — Алесь сеў да каміна і наліў сабе віна.
Было маўчанне.
Ад віна, ці, можа, яшчэ ад чагосьці, нібы матляла.
— Бацька будзе кумам, — сказаў дзед. — Клейна — кумою. Каб не было падазрэння на імёны.
— Якія імёны?
— Юры і Антаніда. Якія ж яшчэ?
— Дзядуля, — сказаў Алесь. — Я думаю, ёсць бог на свеце.
Алесь расказаў пра дарогу, пра размову з прафесарам, пра тое, як гучала песня ў снягах, пра пагрозлівы сон.
— Так часам у нас бывае. Разумееш, як ад нечага забытага кліч. Калі-небудзь я пастараюся расказаць табе пра другія патаемныя нашы веды, выпадкі, дзівы. Гэтага ніхто не разумее, але гэта ёсць. Пры чым жа тут бог? Гэта твая трывога, жаденне, еднасць душ на адну хвіліну. Часам, у бойцы, шалёныя прыступы ярасці ў нашых людзей. Калі сілы нібы ў дзесяць разоў узрастаюць. У нарвегаў — "берсеркерства", у нашых — "пaна". Бачыш, нават словы асобныя ёсць. Рознасць нерваў ці яшчэ нешта? Або, кажуць, індусы могуць часам болю не адчуваць. Або наш інстынкт да дрыгвы. Восем з дзесяці дзяцей, нават упершыню трапіўшы, не праваляцца. Як, ты скажы, вядзе іх нешта. І што ўжо там бог? Мы самі багі. Сёння вось — багі. Бываем свінні, а сёння — багі.