Каласы пад сярпом тваiм. Кніга першая. Выйсце крыніц
Шрифт:
— А гэта ты ўжо сам даведайся.
Кроер плюнуў і зноў, неяк наўскасы пасоўваючы сваю доўгую постаць, рушыў па брудным снезе да звязанага.
— Дзе? — ён ударыў зноў, на гэты раз пад ніжнюю сківіцу.
Корчак сплюнуў крывёю ў снег.
— Уцэліў-такі, — сказаў ён. — Вядома. Над пешым арлом і варона з калом.
Гэта было ўжо занадта. Кроер адчуваў сваю п'яную слабасць і стаў шукаць вачыма чагосьці больш важкага.
Якраз у гэты момант конюх прывёў панам коней. Пан Юры разбіраў павады. І тут Кроер заўважыў у
Твар у Корчака заліўся крывёю. Вусны ў пана трэсліся. На шчоках плямамі з'яўляўся і знікаў румянец. Дзесяць, дваццаць, сорак удараў…
Алесь глядзеў на расправу шалёнымі вачыма. Білі звязанага чалавека, які не мог бараніцца…
Корчак не мог ужо стаяць. Ён сеў на снег, заліты крывёй, хапаў паветра.
— Да-бі, — толькі і здолеў сказаць ён.
І паваліўся тварам у снежную кашу.
— Аз-зіят, — вонкава спакойна сказаў пан Юры і дадаў: — Аляксандр, у сядло.
Алесь не мог адвесці вачэй… Удар… Яшчэ… Яшчэ ўдар. Яны падалі, як па сэрцы.
Чалавек у снезе выцягнуўся.
І тады, сам не разумеючы, што ён робіць, падлетак кінуўся да Кроера і падставіў руку. Карбач рассек адным махам вопратку і скуру, закруціўся вакол запясця. І тут Алесь перахапіў яго і з усяе сілы таргануў на сябе.
Яму ўдалося вырваць акрываўлены бізун з рук дарослага. Бледны, з чырвонымі плямамі на шчоках, Кроер непаразумела глядзеў на Алеся.
— Сволач, — у дзіцячым горле нешта клекатала. — Нізкі, злы чалавек.
Паразумеўшыся, Кроер пагрозліва пасунуўся на яго.
І тады Алесь, калоцячыся ад злосці, ведаючы, што гэты можа ўдарыць яго, размахнуўся і — як трымаў — дзяржальнам, з усёй сілы, упершыню ў жыцці, уляпіў… проста ў перакошаны твар.
Кроер схапіўся за сківіцу. Потым ускінуў кулакі.
…І тут дужая рука пана Юрыя адкінула яго ад сына. Мільгануў паўз іх Біскуповіч, схапіў карбач і адшпурнуў яго ў снег.
— Слухай, ты, — сказаў пан Юры. — Дзярмо! Гніль! Калі ты зачэпіш яго, ты жоўцю рыгаць будзеш…
— Чакайце, Загорскі, — спакойна сказаў Біскуповіч. — Не пэцкайце рук.
— В-арта! — ледзь выдушыў з сябе Кроер, і гэта прагучала ціха, але гнеўна.
Рукі пана Юрыя і Біскуповіча леглі на рукаяці кордаў.
— Вы пашкадуеце, Кроер, — спакойна сказаў Біскуповіч. — Каб праламаць вам галаву, хопіць хвіліны.
Кроер азірнуўся. Але жандары відавочна баяліся ўмешвацца ў спрэчку высокіх паноў. Стаялі моўчкі.
Пан Юры спакойна пасадзіў Алеся на Ургу і падвёў Біскуповічу ягонага каня.
Ускінуліся ў сёдлы. З месца — толькі брудныя снежныя пырскі паляцелі — узялі наўскапыта.
…Вёрст праз пяць, калі стала зразумела, што пагоні не будзе, пусцілі разгарачаных коней рыссю. Алесь загаліў рукаў, разглядаючы крывавы рубец.
— Ён
Бацька з жалем глядзеў на сына.
— Ты пагарачыўся, — сказаў ён. — Таму што тры чалавекі маглі б налажыць галавою за аднаго, якога ўсё адно чакае Сібір, смерць у рудніках… А як бы тужыла твая маці… Або пана Біскуповіча жонка… Абяцай мне, што ты…
Алесь не вельмі ветліва сказаў:
— Гэтага я не магу абяцаць.
— Правільна! — сказаў Біскуповіч.
…Корчака сапраўды чакала Сібір. Калі Мусатаў, пачуўшы Кроераў крык да варты, выбег з дому, заліты крывёю, але ўсё яшчэ жывы Корчак непрытомна ляжаў у снезе.
Мусатаву ўдалося адгаварыць раз'юшанага пана ад пагоні. Корчака ён аддаў жандарам і загадаў везці яго ў Сухадол.
…А Кроер прыклаў да сківіцы снег і накіраваўся ў дом.
— Гарэлкі, — толькі і здолеў сказаць ён загонавым.
…Пачаўся неўтаймаваны, страшны разгул. Тры дні Кроераўшчына захлыналася ў віне. Галас стаяў над тымі, хто абпіўся, песні, лаянка.
На пяты дзень на нагах засталіся толькі Кроер ды Іван Таркайла. Сядзелі пры святле адной свечкі ў хатняй малельні, чокаліся адзін з адным і ашалелымі вачыма сачылі, каб другі выпіў да кроплі. Кроер пачаў быў ужо працэджваць віно з бутэлькі праз пальцы, бо ў кожнай бутэльцы сядзеў чорт, вельмі падобны на марскога канька, — але ўсё неяк абышлося. Каб не лаяцца, вырашылі ўвесь вечар гаварыць па-французску. Іван гэтай мовы не ведаў, а п'яны язык Кроера і на сваёй з цяжкасцю сплятаў два-тры словы.
— Ішлі б спаць, чэрці, — грубіяніў Пятро, лёкай Таркайлы.
— О, мон, дыё… нон… Алон!.. Перапіць — кураж! — вёрз немаведама што Таркайла.
Пятро смяяўся. Кроер глядзеў на яго цьмянымі вачыма.
— А ты чаго рагочаш, Пятро? Панімаеш нас?
— Ён в-ведае, — казаў Таркайла.
— Знаеш французскі язык?
Пятро пакрыўдзіўся:
— Анягож.
— Ну то які ён?
— Чырвоны, — сказаў Пятро. — Як… сабачы…
— Пр-равільна, — сказаў Таркайла. — Златавуст.
Пакінуўшы адурэлых паноў за віном, Пятро зачыніў іх у пакоі (магло быць дрэнна, калі задумаюць асвяжацца ў палонцы ці скакаць на конях), а сам прыйшоў у людскую і сказаў кухарцы:
— Апошнія часы. І жывуць не па-людску, і п'юць, як перад загібеллю.
— Дзіва што, — сказала кухарка. — Цяпер яшчэ, кажуць, у Пецярбургу змея пусцілі па жалезных каляінах… Змей, разумееш, бяжыць па дарогах. Гэта ўжо канец свету.
— Але, — згадзіўся Пятро. — Гэты не пашкадуе. Гэты зжарэ ўсіх.
XXIII
Спачатку выпусцілі свае коцікі вербы. Потым, перад вялікаднем, пачалі сачыцца празрыстым сокам пні ссечаных бяроз. Пасля пупышкі сталі зялёныя, а лясы — цёмныя. Пазней заплакалі перад купаллем травы: меліся назаўтра загінуць. А затым прыйшла чарга палегчы каласам.