Палескія рабінзоны

Мавр Янка

– А гэта якое дрэва, хваёвае ці ліставое? – запытаўся Віктар, упэўнены, што Мірон ведае.

Мірон пачаў яго разглядаць, але не мог прыпомніць.

– Гэта, гэта… – мармытаў ён і напружваў памяць.

– Эх ты, спец! – насмешліва сказаў Віктар.

– Ціс! – выпаліў Мірон. – Ведаю! Паўднёвая расліна, але належыць да хваёвых. Лісце атрутнае. Само дрэва вельмі моцнае. Вось з чаго нам трэба было б зрабіць лук! Не ведаю, як тут, а ў іншых месцах ціс можа жыць дзве тысячы гадоў.

– Ого! – крыкнуў Віктар. –

І заўсёды такі маленькі?

– У іншых месцах вырастае нішто сабе, але наогул дрэва невялікае. Тут яно вельмі рэдка сустракаецца; бывае яшчэ ў Белавежскай пушчы. А далей на ўсход няма…

– Малайчына! Вытрымаў экзамен! – пляснуў яго Віктар па плячы.

Праз некаторы час звярнулі ўвагу яшчэ на адно невялікае хваёвае дрэва з маленькімі зялёненькімі ігламі, якія раслі паасобнымі мяцёлкамі. Віктар зацікавіўся ім.

– Глянь. Здаецца, нібы іглы ўсе маладыя, толькі што пачынаюць расці.

– Так яно і ёсць. Гэта – лістоўніца. Яна на зіму скідае свае іглы.

– Якая яна нікчэмная!

– Яна любіць горную камяністую глебу. Але ў некаторых месцах і ў нас добра расце. Яе часта ў нас штучна разводзяць.

Потым Мірон спыніўся каля травы з зубчастым, складаным лісцем. На верхавіне сцябла парасонам сабраліся пучкі, гатовыя распусціцца ў кветкі.

– Раю заўважыць гэтую расліну, – са смехам сказаў Мірон, – табе яна можа спатрэбіцца.

– Чаму ж так мне?

– А вось калі пачнеш гарачыцца занадта, дык зробім адвар з кораня, каб супакоіць нервы. Гэта – валяр'ян.

– Глядзі, брат, каб табе не спатрэбілася, а я абыдуся, – адказаў Віктар.

– Каб назбіраць болей, то можна было б і скарыстаць. У аптэках ахвотна бяруць. Ды і наогул цяпер у нас усюды купляюць лекавыя расліны.

– У такім разе пачнём збіраць.

– Вось прыгледзімся спачатку, што яшчэ можна тут знайсці.

І ён больш пільна пачаў прыглядацца навакол. Але не на кожным кроку растуць лекавыя расліны. Да таго ж, было яшчэ рана, не ўсе расліны распусціліся як след, яшчэ менш цвілі.

Таму асабліва кінулася ў вочы, калі праз некаторы час яны заўважылі на спадзе, пад аховай дрэў, купку не то травы, не то кустоў з вялікімі прыгожымі залаціста-жоўтымі кветкамі. Падышоўшы бліжэй, хлопцы ўбачылі, што некаторыя сцяблы дасягаюць двух метраў вышыні. Лісце было прадаўгаватае, тоўстае, нібы тлустае. Ад кветак ішоў моцны пах. Усё гэта рабіла ўражанне, нібы расліна гэтая з'яўляецца тут нейкім госцем.

– А гэтая штука досыць цікавая! – прамовіў Віктар і пачаў кратаць кветкі і лісце. – Нібы нейкія там фікусы ці рададэндраны – ліха іх ведае, – што часам трымаюць у пакоях, у гаршках. Ды і пах такі, што можна адурэць.

Мірон жа, здавалася, глядзеў на расліну з нейкім хваляваннем.

– Так, – сказаў ён нарэшце. – Гэта – азалія, або, як кажуць у народзе, «божае дрэўца». Чытаў пра яе і нават

дзівіўся, чаму гэта яе так паважаюць. Наш прафесар Адамаў нават спецыяльна ездзіў у нейкі кут Беларусі, каб паглядзець на яе і даследаваць. Апісаў падрабязна: і якія суседзі каля яе растуць, і якое дрэва, і якім клінам яна размясцілася, і які каменьчык знаходзіцца пад ёй. А ўрэшце ўзняў хадайніцтва, каб агарадзіць і абараніць яе.

– Ай-яй-яй! – жартаўліва здзівіўся Віктар. – Не палохай ты мяне, а то я не ведаю, як трымаць сябе перад гэткай асобай. Хоць і досыць добрыя кветкі, але ж увагі ўжо занадта.

– Тлумачыцца гэта тым, што яна – рэдкі госць з цёплых краін і расце ў нас, як бачыш, сама ў грунце.

– Хай сабе сама і расце. Чаго ж з ёю так цацкацца? Ці, можа, якая асаблівая карысць ёсць ад яе?

– Кажуць, што надзвычайна памагае ад каросты.

– Вада і мыла яшчэ лепш дапамагаюць.

– Акрамя таго, у ёй ёсць нейкі наркатычны матэрыял. Калі пад'есці мёду, сабранага пчоламі з гэтых кветак, дык можна аглухнуць і ашалець.

– Дык вось чаму гэта «божае дрэўца»! Завошта ж тады яго шанаваць? – абурыўся Віктар. – Трэба за гэта нішчыць, а не шанаваць.

– Не бойся, яна ў нас вельмі рэдкая. Звычайна расце ў Крыме, вакол Чорнага мора ды ў Паўднёвай Эўропе і нікому там не перашкаджае. Яе нават спецыяльна садзяць у садзе, бо яна раней за ўсіх цвіце. Яна цвіце нават раней, як распусціць сваё лісце. Кажуць, што яе паўтараста год назад завезлі ў Эўропу з Кітая.

– Вось якая цаца, – засмяяўся Віктар. – Ну, хай сабе расце на здароўе. Хадзем, а то яшчэ ашалееш.

Нарэшце яны падышлі да сваёй сажалкі. Вада ў ёй значна спала, у некаторых месцах выступіла зямля. Пратока каля грэблі зрабілася зусім вузкай. Але ў розных месцах заставаліся яшчэ ямы з больш глыбокай вадой.

Падышоўшы да адной з такіх ямін, хлопцы заўважылі, як у вадзе шмыгнула нешта цёмнае. Не паспелі прыгледзецца, як каля берага паказалася бліскучая цёмна-бурая круглая галава з белай плямай на носе. У роце незнаёмы «злодзей» трымаў рыбіну.

– Выдра!… – крыкнуў Віктар, але галава схавалася раней, як ён скончыў гэтае слова. – Ах, паганая! Яна ўсю нашу рыбу зжарэ! Тым болей што яна часта адгрызае толькі спіну, а рэшту кідае.

– Будзем тады лавіць яе разам з рыбай, – прапанаваў Мірон.

– Ну не, брат, яна не такая дурная. Яе толькі ў пастку можна злавіць, ды і то трэба паставіць каля нары. А нара мае два выхады: адзін наверх, а другі пад ваду. Аднаго разу чатыры чалавекі па чарзе пільнавалі выдру шэсць тыдняў і не маглі злавіць. У кожным разе, трэба хоць прагнаць яе.

Хлопцы раздзеліся і падрыхтавалі сваю «сетку».

– А можа, укусіць яшчэ гэты драпежнік? – прамовіў Мірон.

– Калі загнаць яе ў кут, то яна можа і кінуцца, а так не адважыцца.