Палескія рабінзоны
Шрифт:
– Нездарма першабытныя людзі пакланяліся агню, – разважаў Мірон, – нездарма і рэлігіі вядуць пачатак адсюль. Мне самому хочацца маліцца на яго. Усе мы так прызвычаіліся да агню, нам так лёгка здабываць яго, што нам здаецца, нібы гэтак заўсёды было і іначай быць не можа. Толькі ў такім становішчы, як мы, можна добра адчуць, што такое агонь, можна ўявіць, як жылі тыя людзі, што не ведалі яго.
Ён пяшчотна падкладаў трэскі і сачыў, як языкі полымя лізалі іх. Змрок згушчаўся. А разам з гэтым
І Віктар сядзеў нерухома, не зводзячы вачэй з агню. Яны нават на некаторы час забыліся на ежу.
Нарэшце Віктар ускочыў і крыкнуў:
– Навошта ж я тады сырое мяса еў? Ты выкруціўся ад гэтага, а я дарэмна пакутаваў. Не, брат, так нядобра. Ты таксама павінен пакаштаваць.
Ён ухапіў зайца і пачаў соваць яго Мірону ў рот. Пачалася вясёлая тузаніна.
– Пачакай! – крыкнуў Мірон засопшыся. – Ты ж цяпер маеш перавагу. Табе гэта нічога не пашкодзіла, а між тым ты можаш цяпер хваліцца, што ўсё перажыў на сваім вяку, нават сырое мяса еў.
– А што ты думаеш? Яно і сапраўды так, – згадзіўся Віктар. – Ну, давай гатаваць вячэру.
Але зараз жа выявілася, што справа зусім не такая простая: не было нажа! А без яго аніяк нельга было даступіцца да зайца.
– Вось дык задача! – засмуціўся Віктар. – Хоць ты яго цалкам кідай у агонь.
Ён круціў зайца і так і гэтак, пераламаў яму ногі, але больш нічога, вядома, зрабіць не мог.
– Выходзіць, што зноў трэба зубы ў ход пускаць, – сказаў ён. – Але на гэты раз прыйдзецца ўжо табе.
– Пачакай, – адмахнуўся Мірон, – трэба што-небудзь прыдумаць. Можа, які востры камень знойдзецца? Я пашукаю.
Але было цёмна, і можна было шукаць толькі каля сябе.
– Цяпер і я табе магу лекцыю прачытаць, – важна сказаў Віктар. – Вострага каменя ты тут не знойдзеш, бо ўсе каменні нанесены сюды ледавікамі і талай вадой з далёкай поўначы. Па дарозе яны або перацерліся ў пясок, або адшліфаваліся ў круглыя галачкі. Нават больш-менш вялікіх каменняў тут не знойдзеш: яны засталіся далей на поўнач, напрыклад, у Полаччыне.
– Ведаю я гэта, – адказаў Мірон, але ўсё ж поўзаў на каленях і капаўся ў пяску. – Не можа быць, каб аніводнага, нават невялікага каменьчыка не было. А калі ён будзе круглы, дык яго можна разбіць на кавалкі.
Віктар аж засаромеўся: яму ў гэты момант зусім не прыйшла на думку такая простая рэч, што камень можна пабіць. Віктар тады і сам узяўся шукаць.
Доўга прыйшлося ім папоўзаць, пакуль знайшлі невялікі гладкі, крыху сплюшчаны камень. А калі захацелі пакрышыць – дык не было чым і аб што!
– Вось табе і на! – сказаў збянтэжаны Мірон. – Трэба, значыцца, шукаць другі.
Але знайсці другі камень цяпер не было надзеі. Віктар усміхнуўся:
– Не выкруцішся, брат, – грызі зайца!
– А вось паглядзім! – упарта сказаў Мірон, адшпіліў рэмень і ўзяўся за жалезную спражку. – Гэтая штука выратуе. Асабліва, калі яе яшчэ павастрыць аб камень.
– Вось хітры, чорт! – прамовіў Віктар.
Мірон пачаў вастрыць сваю прыладу аб камень, але ён быў зусім гладкі і жалеза коўзалася без жаданых вынікаў. Тады Віктар падбег да балота, зачарпнуў у жменю вады, змяшаў з пяском і прынёс Мірону.
– Вось табе рацыяналізацыя, – сказаў ён.
«Рацыяналізацыя» трошкі дапамагла. Хоць навастрыць спражку, як нож, і нельга было, але канты зняць удалося. Тады выявілася новая бяда: гладкі, закруглены край спражкі так ёмка слізгаў па скуры, што не пакідаў знаку.
– Зноў не тое! – з прыкрасцю вымавіў Віктар.
– Тады зробім, каб было тое, – спакойна адказаў Мірон.
– Якім чынам?
– Пастукаем аб камень, зробім насечкі, каб не слізгала. Так сказаць, па прынцыпу пілы.
– Па прынцыпу пілы-ы! – з жартаўлівай павагай паўтарыў Віктар. – Гэта я разумею.
Спражка пачала драпаць скуру і пакідаць сякі-такі след. Але тут выявіўся новы недахоп: «лязо» было надта кароткім і больш прыходзілася пароць рогам, чым рэзаць ці піліць рабром. А рог акурат быў зусім тупы, прыйшлося цяпер завастрыць яго.
Адным словам, кожны раз выяўлялася, што трэба і можна яшчэ і яшчэ палепшыць прыладу. Нарэшце Віктар сказаў:
– Чаму было нам адразу так не зрабіць? А то цэлую гадзіну ўсё патрошкі выдумваем.
– Відаць, адразу з галавы, без практыкі, не надта выдумаеш, – адказаў Мірон. – Я думаю, мы за гэтую гадзіну прайшлі шлях, які першабытны чалавек праходзіў гады, стагоддзі…
– …тысячагоддзі! – жартаўліва падказаў Віктар.
– І тысячагоддзі! – сур'ёзна сказаў Мірон. – Першабытны чалавек еў сырога зайца гэтак жа, як і ты. А колькі часу прайшло, пакуль ён здабыў агонь? Першабытны чалавек не меў ніякай прылады, як і мы. А колькі часу прайшло, пакуль ён надумаўся скарыстаць камень? А колькі часу прайшло ад каменя да жалеза?…
– Пачакай, пачакай, – перапыніў Віктар. – Тут ужо ты няправільна разважаеш: жалеза ты не выдумаў, а гатовае ўзяў.
– Ну добра, – згадзіўся Мірон. – Але апрацоўку і прыстасаванне яго першабытны чалавек прыдумаў, напэўна, не за гадзіну. Вось разам і набяруцца не толькі тысячы год, а нават мільёны. А ў нас з табою і дня не прайшло.
– Няма чаго задавацца, – зняважліва адказаў Віктар. – Твае вынаходствы не твая заслута, а ўсіх папярэдніх пакаленняў, у тым ліку і першабытных людзей. Твайго тут і макавінкі не знойдзецца. А каб не было нікога да нас, то мы з табою таксама выдумлялі б мільёны гадоў.