Прыгоды ўдалага ваякі Швэйка ў сусьветную вайну
Шрифт:
Палкоўнік Шрэдэр пры адных гэтых успамінах шчасьліва ўсьміхнуўся.
— А як у заклад мы ішлі ў гэтай ваньне!.. — гаварыў далей палкоўнік, гнюсна цмокаючы і пацепаючыся ў крэсьле. — А цяпер? Хіба гэта разгарненьне? Куплетыст — і той не зьяўляецца. Нават піць малодшыя афіцэры ня ўмеюць. Дванаццаці гадзін яшчэ няма, а за сталом ужо, як бачыце, пяць п‘яных. Некалі мы па двое сутак сядзелі і чым больш пілі, тым цьверазейшымі рабіліся. А лілі ў сябе без перапынку піва, віно, лікёры… Няма цяпер таго баявога духу. Чорт яго ведае, што тут за прычына такая! Ніводнага дасьціпнага слова, усё нейкія бясконцыя апавяданьні. Паслухайце толькі, што на тым канцы гавораць.
На другім канцы стала
— Амэрыка ў вайну ўмяшацца ня можа. Амэрыканцы з ангельцамі грызуцца. Амэрыка да вайны не падрыхтавана.
Палкоўнік Шрэдэр уздыхнуў.
— Вось яна, балбатня афіцэраў запасу. Нячыстая сіла іх сюды прынесла. Учора яшчэ сядзеў гэтакі пан — страчыў у якім-небудзь банку, ці служыў у крамцы, завяртаў тавар у паперу і гандляваў карэньнямі, карыцаю і гуталінам ці вучыў дзяцей у школе, што воўка з лесу гоніць голад, а цяпер хоча быць роўным кадравым афіцэрам, ува ўсім лезе разьбірацца і ўсюды суне свой нoc. А кадравыя афіцэры, як, напрыклад, паручнік Лукаш, тыя ня зробяць ласкі сярод нас паказацца.
Палкоўнік пашоў дадому ў вельмі дрэнным настроі. Назаўтра рана настрой яго яшчэ пагоршыўся, калі ён, лежачы яшчэ ў пасьцелі, прачытаў у газэтах паведамленьне, што наша войска адышло на загадзя падрыхтаваныя позыцыі. Пачаўся якраз слаўны ддя аўстрыйскай арміі пэрыод, як дзьве каплі вады падобны на пэрыод Шабаца.
Такім чынам к дзесяці гадзінам раніцы палкоўнік быў зусім падрыхтаваны да выконваньня функцыі, якую вольнапісаны назваў страшным судом.
Швэйк і вольнапісаны стаялі на дварэ і чакалі палкоўніка. Усе былі ў поўным зборы: фэльдфэбэль, дзяжурны афіцэр. ад‘ютант палка і пісар з канцылярыі палка са справамі тых, што правініліся і чакалі мяча Нэмэзыды — яўкі. Нарэшце разам з начальнікам каманды вольнапісаных, капітанам Сагнэрам, паказаўся насуплены палкоўнік. Ён нэрвова хвастаў стусінаю па халявах сваіх ботаў.
Прыняўшы рапарт, палкоўнік сярод магільнай маўклівасьці прайшоў некалькі разоў каля Швэйка і вольнапісанага, якія рабілі «раўненьне направа» і «раўненьне налева», гледзячы па тым, на якім флангу знаходзіўся палкоўнік. Ён хадзіў так доўга, што можна было зьвярнуць сабе карак, і нарэшце спыніўся перад вольнапісаным.
Той адрапартаваў: «вольнапісаны такі вось…»
— Ведаю, — суха сказаў палкоўнік, — былы вольнапісаны… Кім вы былі да вайны? Студэнтам філёзофіі? Ага, значыць, сьпіўшыся інтэлігент… Пан капітан, — сказаў ён Сагнэру, прывядзеце сюды ўсю каманду вольнапісаных… Так, казаў далей палкоўнік, — і з такімі вось панамі студэнтамі-філёзофамі прыходзіцца нашаму брату марацца. А ну! Кру-гом! Так і ведаў. Складкі на шынялі не разгладжаны. Як быццам толькі што з дзеўкаю ў бардэле качаўся. Пачакайце, саколік, я вам пакажу!
Каманда вольнапісаных вышла на двор. Палкоўнік скамандаваў выстраіцца замкнутьзм чатырохкутнікам, і каманда абступіла яго і тых, што правініліся, цесным квадратам.
— Паглядзеце на гэтага чалавека, — пачаў сваю прамову палкоўнік, паказваючы на вольнапісанага. — Ён прапіў, замараў ваш гонар, гонар вольнапісаных, якія рыхтуюцца стапь афіцэрамі, камандзірамі, якія вядуць свае каманды ў бой насустрач славе і небясьпецы. А куды павёў-бы сваю каманду гэты п‘яніца? У шынок? Ён выхлебтаў-бы ўвесь салдацкі ром сам… Што вы можаце сказаць у сваё апраўданьне? — зьвярнуўся ён да вольнапісанага. — Нічога? Палюбуйцеся з яго! Ён ня можа сказаць у сваё апраўданьне ні слова. А яшчэ вывучаў клясычную філёзофію! Вось ужо сапраўды клясычны тып! — Палкоўнік сказаў апошнія словы знарок павольна і сплюнуў: — філёзоф, які ў п‘яным выглядзе сярод ночы зьбівае шапку з галавы афіцэра! Добра яшчэ, што гэта быў толькі нейкі артылярыйскі афіцэр.
У тоне, якім гэта было сказана, была сабрана ўся зьнявага і варожасьць 91-га палка да будэйовіцкай артылерыі. Варожасьць была глыбокая і заўсёдная, як-бы вэндэтта [40] , крывавая помста, якая перадавалася ў спадчыну ад аднаго выпуска да другога. Гора таму артылярысту, які нападаўся ўночы ў рукі патруля пехацінца, і наадварот. Часта трапляліся выпадкі, што пехацінцы сьпіхалі артылярыстаў у Влатву, як і выпадкі адваротныя. Паміж абедзьвюма вайсковымі часьцямі часта адбываліся бойкі ў «Порт-Артуры», «У Розы» і ў шматлікіх іншых вясёлых установах паўднёва-чэскай сталіцы.
40
Vendetta. Так называўся на востраве Корсыцы звычай крывавай помсты. На працягу доўгага часу вэндэтта была няшчасьцем для корсыканскага насельніцтва.
— Але ня гледзячы на гэта, — гаварыў далей палкоўнік, — за такі ўчынак ён павінен быць пакараны, каб ня квапілі другія, выключаны з каманды вольнапісаных, зьнішчаны ў моральным сэнсе слова. Такіх інтэлігентаў арміі не патрэбна, Пісар!
Пісар падышоў са строгім выглядам, трымаючы нарыхтованую справу і аловак.
Запанавала цішыня, як у зале суду, калі судзяць забойцу і старшыня скажа: «Абвяшчаецца прысуд…»
Якраз такім тонам палкоўнік сказаў:
— Вольнапісаны Марэк засуджваецца на дваццаць дзён строгага арышту і, калі адбудзе яго, пералічаецца на кухню, чысьціць бульбу!
І, павярнуўшыся да каманды вольнапісаных, палкоўнік скамандваў разамкнуць рады. Каманда хутка разьбілася на аддзяленьні і рушыла да казармаў. Палкоўнік зрабіў капітану Сагнэру заўвагу, што каманда ня досыць выразна адбівае крок, і сказаў, каб па абедзе ён з імі заняўся маршыроўкай.
— Ды вось яшчэ што, чуць быў не забыўся, — дадаў палкоўнік. — Абвясьцеце ім, што ўся каманда вольнапісаных па чарзе будзе пасаджана на пяць дзён у карцар, каб не забыліся пра свайго былога сябра, гэтага нягодніка Марэка.
А нягоднік Марэк стаяў каля Швэйка з надзвычайна здаволеным выглядам. Ляпей для сябе ён бы і прыдумаць ня мог. Куды лепш чысьціць бульбу, качаць кнэдлікі і сеч мяса, як пад навалай няпрыяцельскага агню, наклаўшы поўныя порткі, крычаць: «Адступаць ланцугом! Пальба пачкамі!»
Адышоўшы ад капітана Сагнэра, палкоўнік Шнэдэр спыніўся перад Швэйкам і пільна паглядзеў на яго. У гэты момант выгляд Швэйка найбольш характарызавала яго круглае ўсьмешлівае аблічча з вялікімі вушамі, якія тарчалі з-пад насуненай шапкі. Агульны выгляд сьведчыў пра поўны спакой і пра тое, што за ім ня было ніякай віны. У вачох яго было маўклівае запытаньне: «Начвэрыў я чаго-небудзь? Можа, я ў чым-небудзь вінаваты?»
Палкоўнік падвёў вынікі сваім нагляданьням у запытаньні да пісара:
— Ідыёт?
І ўбачыў, як разяўляецца шырокі, дабратліва-ўсьмешлівы рот Швэйка.
— Так точна, пан палкоўнік, ідыёт, — адказаў за пісара Швэйк.
Палкоўнік кіўнуў галавою ад‘ютанту і адышоўся разам з ім у бок. Потым быў пазваны пісар і прагледжаны матэрыял пра Швэйка.
— Ага, — сказаў палкоўнік Шрэдэр, — гэта, значыць, дзяншчык паручніка Лукаша, які прапаў ў яго ў Табары, мяркуючы па рапарце. Па-мойму, паны афіцэры павінны самі выхоўваць сваіх дзяншчыкоў. Ужо калі пан паручнік Лукаш выбіраў сабе ў дзяншчыкі такога ідыёта, няхай сам з ім і валаводзіцца. Часу вольнага ў яго досыць, раз ён нікуды ня ходзіць. Вы ж таксама ніразу ня бачылі яго ў нашай кампаніі? Ну, вось бачыце. Значыць часу ў яго аж занадта. Можа, калі-небудзь і выб‘е з свайго дзяншчыка што-небудзь людзкае.