Рускія народныя казкі
Шрифт:
— Не забівай мяне, Іван-царэвіч, калі-небудзь я табе спатрэблюся.
Іван-царэвіч пашкадаваў мядзведзя, не стрэліў у яго, пайшоў далей. Зірк, ляціць над ім качар. Ён нацэліўся, а качар кажа яму чалавечым голасам:
— Не забівай мяне, Іван-царэвіч, я табе спатрэблюся. Ён пашкадаваў качара і пайшоў далей. Бяжыць касавокі заяц. Іван-царэвіч зноў намерыўся, хоча ў яго страляць, а заяц кажа чалавечым голасам:
— Не забівай мяне, Іван-царэвіч, я табе спатрэблюся. Пашкадаваў ён і зайца, пайшоў далей. Падыходзіць да сіняга
— Ах, Іван-царэвіч, пашкадуй мяне, кінь у сіняе мора!
Ён кінуў шчупака ў мора, пайшоў далей берагам. Доўга ці не, прыкаціўся клубочак да лесу. Там стаіць хатка на курыных лапках, вакол сябе паварочваецца.
— Хатка, хатка, стань, як стаяла, як маці паставіла: да лесу задам, да мяне перадам.
Хатка павярнулася да яго перадам, да лесу задам. Іван-царэвіч зайшоў у яе, аж бачыць: на печы, на чарані, на дзевятай цагліне, ляжыць баба-яга, касцяная нага, зубы— на паліцы, а нос у столь урос.
— Чаго, добры малойца, да мяне завітаў? — кажа яму баба-яга.— Работы шукаеш ці ад работы ўцякаеш?
Іван-царэвіч ёй адказвае:
— Ах ты, старая качарга, ты б мяне спачатку напаіла, накарміла, у лазні папарыла, тады б і дапытвалася.
Баба-яга яго ў лазні папарыла, напаіла, накарміла, у пасцель палажыла, і Іван-царэвіч расказаў ёй, што шукае сваю жонку, Васілісу Прамудрую.
— Ведаю, ведаю,— кажа яму баба-яга,— твая жонка цяпер у Кашчэя Бессмяротнага. Цяжка яе будзе выбавіць, нялёгка з Кашчэем справіцца: яго смерць на кончыку іголкі, тая іголка ў яйку, яйка ў качцы, качка ў зайцы, той заяц сядзіць у каменным куфэрку, а куфэрак стаіць на высокім дубе, і той дуб Кашчэй Бессмяротны, як сваё вока, сцеражэ.
Іван-царэвіч у бабы-ягі пераначаваў, і назаўтра раніцай яна яму паказала, дзе расце высокі дуб. Доўга ці не, дайшоў туды Іван-царэвіч, бачыць — стаіць, шуміць высокі дуб, на ім каменны куфэрак, а дастаць яго цяжка.
Раптам, ні адсюль ні адтуль, прыбег мядзведзь і вывернуў дуб з коранем. Куфэрак упаў і разбіўся. З куфэрка выскачыў заяц—і наўцёкі з усіх ног. А за ім другі заяц гоніцца, дагнаў і на шматкі разарваў. А з зайца вылецела качка, паднялася высока, пад самае неба. Зірк, на яе качар рынуўся, як стукне яе — качка яйка выпусціла, яйка ўпала ў сіняе мора...
Тут Іван-царэвіч заліўся горкімі слязьмі — дзе ж у моры яйка знайсці! Раптам падплывае да берага шчупак і трымае яйка ў зубах. Іван-царэвіч разбіў яйка, дастаў іголку і давай у яе кончык ламаць. Ён ломіць, а Кашчэй Бессмяротны шалее, кідаецца сюды-туды. Колькі ні шалеў, ні кідаўся Кашчэй, зламаў Іван-царэвіч у іголкі кончык, давялося Кашчэю памерці.
Пайшоў Іван-царэвіч у Кашчэеў палац белакаменны. Выбегла насустрач Васіліса Прамудрая, пацалавала яго ў вусны мядовыя. Іван-царэвіч з Васілісай Прамудрай вярнуліся дадому і жылі доўга і шчасліва да глыбокай старасці.
Жыў-быў цар Берандзей, у яго было тры сыны, малодшага звалі Іван.
I быў у цара цудоўны сад; расла ў тым садзе яблыня з залатымі яблыкамі.
Пачаў хтосьці ў царскі сад лазіць, залатыя яблыкі красці. Цару стала шкада свайго саду. Пасылае ён туды варту. Ніякая варта не можа злавіць злодзея.
Цар перастаў і піць, і есці, затужыў. Сыны бацьку суцяшаюць:
— Дарагі наш бацюхна, не тужы. Мы самі будзем сад пільнаваць.
Старэйшы сын кажа:
— Сёння мая чарга, пайду пільнаваць сад ад злодзея.
Пайшоў старэйшы сын. Колькі ні хадзіў звечара, нікога не высачыў, прылёг на мяккую траву і заснуў.
Раніцай цар пытаецца ў яго:
— Ану парадуй мяне: ці бачыў ты злодзея?
— Не, родны бацюхна, усю ноч не спаў, вачэй не зводзіў, а нікога не бачыў.
На другую ноч пайшоў сярэдні сын пільнаваць і таксама праспаў усю ноч, а раніцай сказаў, што но бачыў злодзея.
Надышоў час малодшаму сыну ісці пільнанаць. Пайшоў Іван-царэвіч у бацькаў сад і нават прысесці баіцца, не тое што прылегчы. А як сон пачне яго браць, он расою з травы памыецца і прагоніць сон.
Палавіна ночы мінула, яму і здаецца: у садзе нейкае святло. Святлей і святлей. Увесь сад асвяціла. Ён бачыць — на яблыню села Жар-птушка і дзяўбе яблыкі.
Іван-царэвіч ціхенька падпоўз да яблыні і злавіў птушку за хвост. Жар-птушка страпянулася і паляцела, засталося ў яго ў руцэ адно пяро з яе хваста.
Раніцай прыходзіць Іван-царэвіч да бацькі.
— Ну што, дарагі мой Ваня, ці бачыў ты злодзея?
— Дарагі бацюхна, злавіць не злавіў, а высачыў, хто наш сад спусташае. Вось ад злодзея памяць вам прынёс. Гэта, бацюхна, Жар-птушка.
Цар узяў тое пяро і з таго часу пачаў піць, і есці, і тугі не ведаць. Вось аднойчы і задумаўся ён пра гэтую пра Жар-птушку.
Паклікаў ён сыноў і кажа ім:
— Дарагія мае дзеці, асядлалі б вы добрых коней, паездзілі б па белым свеце, пашукалі, ці не натрапілі б дзе на Жар-птушку.
Дзеці бацьку пакланіліся, асядлалі добрых коней і рушылі ў дарогу: старэйшы ў адзін бок, сярэдні ў другі, а Іван-царэвіч у трэці бок.
Ехаў Іван-царэвіч доўга ці не. Дзень быў летні. Прытаміўся Іван-царэвіч, злез з каня, спутаў яго, а сам спаць паваліўся.
Многа ці мала часу мінула, прачнуўся Іван-царэвіч, бачыць —каня няма. Пайшоў яго шукаць, хадзіў, хадзіў і знайшоў свайго каня — адны косці абгрызеныя.
Затужыў Іван-царэвіч: куды без каня ісці ў такую далячынь?
«Ну што ж,— думае,— узяўся — нічога не зробіш».
I пайшоў пеша.
Ішоў, ішоў, стаміўся страшэнна.
Сеў на мяккую траву і зажурыўся, сядзіць.
Hi адсюль ні адтуль бяжыць да яго шэры воўк.
— Чаго, Іван-царэвіч, сядзіш, чаго зажурыўся, галаву звесіў?