Рускія народныя казкі
Шрифт:
— Што ты, мой конь, спатыкнуўся? Чаго ты, чорны крумкач, страпянуўся? Чаму ты, чорны сабака, натапырыў поўсць? Ці мо чуеце вы, што Іван — сялянскі сын тут? Дык ён яшчэ не нарадзіўся, а калі і нарадзіўся, дык сілаю не наліўся: я яго адным пальцам заб'ю!
Выскачыў Іван — сялянскі сын з-пад калінавага моста:
— Пачакай, цуда-юда, не хваліся, перш за справу вазьміся! Яшчэ паглядзім, чый верх будзе!
Як махнуў Іван сваім булатным мячом раз-другі, так і сцяў з цуда-юда шэсць галоў. А цуда-юда стукнуў — па калені Івана ў сырую зямлю ўвагнаў. Іван — сялянскі
Раніцай прыходзіць сярэдні брат.
— Ну што,— пытаецца Іван,— ці не бачыў ты за ноч чаго-небудзь?
— Не, каля мяне ні адна муха не пралятала, ні адзін камар не пішчаў.
— Ну, калі так, хадземце са мною, браткі дарагія, я вам і камара і муху пакажу.
Прывёў Іван братоў пад калінавы мост, паказаў ім цуда-юдавы галовы.
— Вось,— кажа,— якія тут уночы мухі ды камары лятаюць. А вам, браткі, не ваяваць, а дома на печы ляжаць!
Сорамна стала братам.
— Сон,— кажуць,— змарыў...
На трэцюю ноч сабраўся ісці ў дазор сам Іван.
— Я,— кажа,— на страшны бой іду! А вы, браткі, усю ноч не спіце, прыслухоўвайцеся: як пачуеце мой свіст — выпускайце майго каня і самі да мяне на падмогу спяшайцеся.
Прыйшоў Іван — сялянскі сын да ракі Смародзіны, стаіць пад калінавым мостам, чакае.
Толькі мінула поўнач, сырая зямля захісталася, вада ў рацэ хвалямі пайшла, шалёны вецер завыў, па дубах арлы заклекаталі. Выязджае цуда-юда дванаццацігаловае. Усе дванаццаць галоў свішчуць, усе дванаццаць агнём-полымем шугаюць. Конь у цуда-юда дванаццацікрылы, шэрсць у каня медная, хвост і грыва жалезныя. Толькі ўз'ехаў цуда-юда на калінавы мост—конь пад ім спатыкнуўся, чорны крумкач на плячы страпянуўся, чорны сабака ззаду натапырыў поўсць. Цуда-юда каня бізуном па баках, крумкача — па пер'і, сабаку па вушах!
— Што ты, мой конь, спатыкнуўся? Чаго, чорны крумкач, страпянуўся? Чаму, чорны сабака, натапырыў поўсць? Ці мо чуеце, што Іван — сялянскі сын тут? Дык ён яшчэ не нарадзіўся, а калі і нарадзіўся, дык сілаю не наліўся: толькі дзьмухну—і следу ад яго не застанецца!
Выйшаў тут з-пад калінавага моста Іван — сялянскі сын.
— Не спяшайся, цуда-юда, хваліцца, каб табе потым не асарамаціцца!
— А, дык гэта ты, Іван — сялянскі сын? Чаго прыйшоў сюды?
— На цябе, варожая сіла, паглядзець, з табой сілай памерацца!
— Дзе табе са мной сілай мерацца! Ты муха перада мною!
Адказвае Іван — сялянскі сын цуду-юду:
— Прыйшоў я не казкі табе расказваць і не твае слухаць. Прыйшоў я насмерць біцца, ад цябе, праклятага, добрых людзей пазбавіць!
Размахнуўся тут Іван сваім вострым мячом і адсек цуду-юду тры галавы. Цуда-юда падхапіў гэтыя галовы, чыркануў па іх сваім агнявым пальцам, да шыяў прылаў, і адразу ўсе галовы прыраслі, быццам і з плеч не падалі.
Кепска
— Можа, хочаш ты адпачыць, Іван — сялянскі сын?
— Які там адпачынак? Па-нашаму — бі, сячы, сябе не глядзі! — кажа Іван.
Свіснуў ён, кінуў сваю правую рукавіцу ў хатку, дзе браты яго чакалі. Рукавіца ўсе шыбы ў вокнах павыбівала, а браты спяць, нічога не чуюць.
Паднатужыўся Іван, размахнуўся яшчэ мацней і адсек цуду-юду шэсць галоў. Цуда-юда падхапіў свае галовы, чыркануў агнявым пальцам, да шыяў прыклаў—і зноў усе галовы на сваіх месцах. Рынуўся ён тут на Івана, загнаў яго па пояс у сырую зямлю.
Бачыць Іван — справы дрэнь. Зняў левую рукавіцу, шпурнуў у хатку. Рукавіца страху прабіла, а браты ўсё спяць, нічога не чуюць.
Трэці раз размахнуўся Іван — сялянскі сын, адсек цуду-юду дзевяць галоў. Цуда-юда падхапіў іх, чыркануў агнявым пальцам, да шыяў прыклаў — галовы зноў прыраслі. Рынуўся ён тут на Івана і загнаў яго ў сырую зямлю па самыя плечы...
Зняў Іван сваю шапку і шпурнуў у хатку. Ад таго ўдару хатка захісталася, траха бярвенні не раскаціліся, Тут толькі браты прачнуліся, чуюць — Іванаў конь моцна ржэ ды з ланцугоў ірвецца.
Кінуліся яны ў стайню, выпусцілі каня, а ўслед за ім і самі пабеглі.
Іванаў конь прымчаўся і давай біць цуда-юда капытамі Засвістаў цуда-юда, засіпеў, пачаў каня іскрамі абсыпаць.
А Іван — сялянскі сын тым часам вылез з зямлі, злаўчыўся і адсек цуду-юду агнявы палец. Пасля гэтага давай сячы яму галовы. Збіў усе да адной! Тулава на дробныя кавалкі пасек і пакідаў у раку Смародзіну.
Тут прыбягаюць браты.
— Эх, вы! — кажа Іван.— За вашу санлівасць я ледзь галавою не заплаціў!
Прывялі яго браты ў хатку, умылі, накармілі, напаілі і спаць палажылі.
Назаўтра Іван раненька ўстаў, пачаў адзявацца-абувацца.
— Куды ты гэтак рана падняўся? — кажуць браты.— Адпачнуў бы пасля такога пабоішча!
— Не,— адказвае Іван,— няма калі адпачываць мне:
пайду да ракі Смародзіны сваю папругу шукаць — згубіў там.
— Ахвота табе! — кажуць браты.— Заедзем у горад — новую купіш.
— Не, мне мая трэба!
Падаўся Іван да ракі Смародзіны, ды не папругу ўзяўся шукаць, а перайшоў на той бераг цераз калінавы мост і падкраўся непрыкметна да цуда-юдавага мураванага палаца. Падышоў да адчыненага акенца і давай слухаць — ці не задумваюць тут яшчэ чаго-небудзь ліхога.
Глядзіць — сядзяць у палацы тры цуда-юдавы жонкі ды маці, старая змяіха. Сядзяць яны ды змаўляюцца.
Першая кажа:
— Адпомшчу я Івану — сялянскаму сыну за майго мужа! Забягу наперад, калі ён з братамі дадому вяртацца будзе, напушчу гарачыні, а сама студняй зраблюся. Захочуць яны вады выпіць — і ад першага ж глытка мёртвымі паваляцца!
— Гэта ты добра прыдумала! — кажа старая змяіха.
Другая кажа:
— А я запабягу наперад і зраблюся яблыняй. Захочуць яны па яблычку з'есці — тут іх і разарве на шматкі!