Салярыс

Лем Станислав

Я сумняваўся, цi здолею гэта зрабiць.

Рэактыўны струмень газавага пiсталета не надта моцны, але я меў намер рашуча выканаць сваю пагрозу, нават калi б давялося шукаць узрыўчатку, якой на складзе, напэўна, было дастаткова. Толькi не здавацца, толькi не гуляць у гэтыя пазначаныя шаленствам карты, якiя падсоўвае мне сiтуацыя.

Пачуўся такi шум, нiбыта за дзвярыма бiлiся або нешта перасоўвалi, затым пасярэдзiне на паўметра рассунулася штора на фоне матавых, нiбыта пакрытых шэранем дзвярэй, з’явiўся высокi цень, i хрыпаты дыскант прамовiў:

— Я адчыню, але абяцайце, што вы не зойдзеце.

— Тады навошта

адчыняць? — закрычаў я.

— Я выйду да вас.

— Добра. Абяцаю.

У замку заскрыгатаў ключ, пасля цёмны сiлуэт, якi закрываў палову дзвярэй, захiнуў штору; там працягвалася нейкая валтузня, я чуў трэск, нiбыта перасоўвалi драўляны столiк, нарэшце светлая плоскасць прачынiлася, i Сарторыус выслiзнуў у калiдор. Ён стаяў перада мной, засланяючы дзверы. Сарторыус быў надзвычай высокi i худы, здавалася, што пад крэмавым трыкатажным касцюмам адны косцi. На шыi чорная хустка; цераз плячо перакiнуты складзены папалам, прапалены хiмiкатамi ахоўны лабараторны фартух. Надзвычай вузкая галава схiлена набок. Амаль палову твару захiналi засцерагальныя акуляры, i я не мог убачыць яго вочы. Нiжняя скiвiца вытыркалася наперад, губы былi сiняватыя, вялiзныя вушы, таксама сiняватыя, здавалiся адмарожанымi. Ён быў няголены. На запясцях вiселi антырадыяцыйныя пальчаткi з чырвонай гумы. Так i стаялi мы, пазiраючы адзiн на аднаго з непрыхаванай непрыязнасцю. Яго рэдкiя валасы (здавалася, ён сам сябе падстрыгаў) былi алавянага колеру, няголеная барада — сiвая. Лоб загарэў, як у Снаўта, але толькi да паловы. Вiдаць, на сонцы заўсёды хадзiў у нейкiм каптуры.

— Я слухаю, — прамовiў ён нарэшце.

Мне падалося, што ён не так чакае, што я скажу, як, прыцiскаючыся спiнай да шкла, увесь час напружана прыслухоўваецца да таго, што адбываецца ў лабараторыi. Я не ведаў, з чаго пачаць, каб не сказаць глупства.

— Я — Кельвiн, — пачаў я. — Вы, вiдаць, чулi пра мяне. Я працую… дакладней, працаваў разам з Гiбарыянам…

Яго худы твар, увесь у вертыкальных зморшчынках, — такi выгляд павiнен мець Дон Кiхот, — нiчога не выяўляў. Чорнае выпуклае шкло настаўленых на мяне засцерагальных акуляраў нервавала мяне.

— Я даведаўся, што Гiбарыяна… ужо няма, — я ўзвысiў голас.

— Так. Працягвайце, — з нецярпеннем прамовiў ён.

— Гiбарыян скончыў самагубствам?.. Хто знайшоў цела — вы альбо Снаўт?

— Чаму вы пра гэта пытаецеся ў мяне? Хiба доктар Снаўт не сказаў вам?..

— Я хацеў пачуць, што вы можаце сказаць пра гэта…

— Вы псiхолаг, доктар Кельвiн?

— Псiхолаг. А што?

— Вучоны?

— Так. Але якое гэта мае значэнне…

— Я думаў, што вы следчы або палiцэйскi. Зараз дзве гадзiны сорак хвiлiн, а вы спрабуеце сiлай уварвацца ў маю лабараторыю. Гэта было б зразумела, калi б вы хацелi азнаёмiцца з работай, якая вядзецца на Станцыi. А вы робiце допыт, нiбыта я пад падазрэннем.

Я стрымлiваў сябе так, што аж лоб успацеў.

— Вы i ёсць пад падазрэннем, Сарторыус! — прамовiў я прыдушаным голасам.

Я з усёй сiлы хацеў закрануць яго самалюбства i таму дадаў са злосцю:

— I вы самi гэта добра разумееце!

— Калi вы не возьмеце свае словы назад i не папросiце прабачэння, у чарговай радыёграме я падам на вас скаргу, Кельвiн!

— За што прасiць у вас прабачэння? За тое, што, замест таго каб прыняць мяне i шчыра расказаць пра ўсё, што тут адбываецца, вы замыкаецеся i ладуеце барыкады ў лабараторыi?! Вы што, з глузду з’ехалi?! Хто вы? Вучоны альбо нiкчэмны баязлiвец?! Хто? Адказвайце!

Не помню, што яшчэ я крычаў, але ён нават не здрыгануўся. Па яго бледнай порыстай скуры кацiлiся буйныя кроплi поту. Раптам я зразумеў: ён наогул мяне не слухае! З усяе сiлы ён абедзвюма рукамi за спiнай стараўся трымаць дзверы, якiя ледзь прыкметна дрыжалi — на iх нацiскалi з другога боку.

— Прашу… вас… адысцiся… — прастагнаў ён раптам дзiўным пiсклявым голасам. — Прашу вас… Хрыстом Богам прашу… iдзiце… iдзiце ўнiз… я прыйду, прыйду i зраблю ўсё, што вы захочаце, толькi iдзiце!!!

У яго голасе было столькi пакуты, што я мiжволi падняў руку, каб дапамагчы яму ўтрымаць дзверы, бо гэта было для яго найважнейшым. Але тады ён нема закрычаў, нiбыта я замахнуўся на яго нажом. Я пачаў адступацца, а ён усё крычаў фальцэтам: «Iдзi! Iдзi!» — i пасля: «Я хутка вярнуся! Хутка вярнуся! Ужо вяртаюся!!! Не! Не!!!»

Ён прачынiў дзверы i кiнуўся ў лабараторыю. Мне здалося, што на ўзроўнi яго грудзей мiльганула нешта залацiстае, нейкi блiскучы дыск, з лабараторыi чуўся глухi шум. Штора адляцела ўбок, высокi цень мiльгануў на шкляным экране, штора вярнулася на ранейшае месца, i больш нiчога не было вiдаць. Што там адбываецца?! Затупалi ногi, зазвiнела разбiтае шкло, шалёная беганiна спынiлася, i я пачуў гучны дзiцячы смех…

Мае ногi трымцелi; я круцiў галавой ва ўсе бакi. Усё сцiхла. Я ўсеўся на нiзкi пластыкавы падаконнiк. Сядзеў хвiлiн пятнаццаць. Не ведаю, цi я чакаў каго, цi проста ад хвалявання не хацелася нават уставаць. Галава мая аж трашчала. Дзесьцi ўгары нешта працяжна заскрыгатала, i адначасова стала святлей.

З майго месца была вiдаць толькi частка калiдора, якi iшоў вакол лабараторыi. Лабараторыя знаходзiлася на сама верхнiм ярусе Станцыi, проста пад абшыўкай, таму сцены калiдора былi ўвагнутыя i нахiльныя, iлюмiнатары, размешчаныя праз некалькi метраў адзiн ад аднаго, нагадвалi амбразуры; вонкавыя засланкi на iх у гэты час падымалiся. Блакiтны дзень заканчваўся. Праз тоўстае шкло выбухнула слiпучае ззянне. Кожная нiкеляваная рэйка, кожная клямка запалымнелi, як малыя сонцы. Дзверы ў лабараторыю — гэта вялiзная плiта з непалiраванага шкла — успыхнула блакiтным полымем. Я зiрнуў на свае рукi, складзеныя на каленях, — у прывiдным святле яны здавалiся шэрымi. У правай трымаў газавы пiсталет, я нават не ведаў, калi i як выцягнуў яго з кабуры. Я паклаў яго на месца. Было зразумела, што мне не дапаможа нават атамны выкiдальнiк прамянёў, ды i навошта ён? Развалiць дзверы? Уварвацца ў лабараторыю?

Я ўстаў. Сонечны дыск падаў у Акiян i нагадваў вадародны выбух. Гарызантальны пук прамянёў, амаль матэрыяльных, дакрануўся да маёй шчакi (я ўжо сыходзiў па прыступках) i абпалiў як расплаўленым металам.

На палове сходаў я перадумаў i вярнуўся назад. Абышоў вакол лабараторыi. Як я ўжо казаў, калiдор агiнаў яе; крокаў праз сто я апынуўся па той бок, насупраць такiх жа шкляных дзвярэй. Адчынiць iх я нават не спрабаваў, добра ведаючы, што яны замкнутыя.

Я шукаў акенца альбо хоць якую-небудзь шчылiну ў пластмасавай сцяне; я не лiчыў некарэктным падглядваць за Сарторыусам. Мне надакучылi здагадкi, я хацеў ведаць праўду, хоць нават не ўяўляў, цi здолею яе зразумець.