Салярыс
Шрифт:
Я ўспомнiў, што святло ў лабараторыю трапляе праз iлюмiнатары ў столi, гэта значыць у верхняй абшыўцы, i калi я выберуся вонкi, то, мажлiва, здолею зазiрнуць унiз. Для гэтага трэба было спусцiцца, каб захапiць скафандр i кiслародны апарат. Спынiўшыся ля трапа, я разважаў, цi варта аўчынка выдзелкi. Зусiм верагодна, што ў верхнiх iлюмiнатарах шкло матавае. Але што яшчэ прыдумаць? Я спусцiўся на сярэднi ярус. Трэба было прайсцi мiма радыёстанцыi. Яе дзверы былi шырока адчынены. Снаўт сядзеў у крэсле ў той жа позе, у якой я яго пакiнуў. Спаў. Ад маiх крокаў ён здрыгануўся i расплюшчыў вочы.
— Алё, Кельвiн! — азваўся ён хрыпла.
Я прамаўчаў.
— Ну што, ты даведаўся што-небудзь? — спытаўся
— Бадай што так, — адказаў я. — Ён не адзiн.
Снаўт скрывiўся:
— Вось бачыш. Гэта ўжо нешта значыць. Дык у яго нехта ў гасцях?
— Не разумею, чаму вы не хочаце растлумачыць, што гэта такое, — зазначыў я знарочыста абыякава. — Бо калi я застаюся тут, то рана цi позна пра ўсё даведаюся. Навошта такая таямнiчасць?
— Зразумееш, калi да цябе самога з’явяцца госцi, — сказаў Снаўт.
Мне падалося, што ён некага чакае i не вельмi хоча размаўляць.
— Куды ты iдзеш? — спытаўся ён, калi я павярнуўся.
Я не адказаў.
Зала касмадрома мела такi самы выгляд, як i перад маiм адыходам. На ўзвышэннi стаяла мая, падобная на трэснуты кокан, абсмаленая капсула. Я падышоў да вешалак са скафандрамi, але раптам мне расхацелася выпраўляцца ў падарожжа. Я павярнуўся на месцы i спусцiўся па вiнтавым трапе ў памяшканне склада. Вузкi калiдор быў забiты балонамi i штабялямi скрынак. Металiчныя сцены адлiвалi сiняватым святлом. Праз некалькi дзесяткаў крокаў пад скляпеннямi з’явiлiся белыя ад шэранi трубы халадзiльнай устаноўкi. Я пайшоў паўз iх. Праз муфту, схаваную ў тоўстай пластыкавай манжэце, трубы ўваходзiлi ў шчыльна зачыненае памяшканне. Калi я адчынiў цяжкiя, на таўшчыню дзвюх далоняў, дзверы, абабiтыя па краях гумай, мяне да касцей працяў пякучы мароз. Я сцепануўся. Са спляцення пакрытых шэранем змеевiкоў звiсалi ледзяшы. I тут стаялi пакрытыя снегам скрынi i кантэйнеры, палiцы ля сцен былi застаўлены бляшанкамi i жаўтлявымi глыбамi нейкага тлушчу ў празрыстым пластыку. Углыбiнi паўкруглая столь знiжалася. Там вiсела шчыльная, iскрыстая ад лёдавых iголак штора. Я адхiлiў яе. На стале з алюмiнiевых крат ляжала нешта вялiкае, даўгаватае, накрытае шэрай тканiнай. Падняўшы яе, я ўбачыў застылы твар Гiбарыяна. Чорныя валасы з сiвой пасмай на лбе былi гладка зачасаныя. Кадык тырчаў, i здавалася, што шыя ў яго зламаная. Глыбокiя вочы скiраваны на столь, у куточку застыла мутная кропля лёду. Мне было так холадна, што я з цяжкасцю стрымлiваў дрыжыкi. Не выпускаючы з рукi тканiну, другой рукой я дакрануўся да шчакi Гiбарыяна. Адчуванне было такое, нiбыта я дакрануўся да прамёрзлай драўнiны. Калючая чорная шчэць. У складках губ застыў выраз бязмежнага, пагардлiвага цярпення. Апускаючы край тканiны, я заўважыў, што з другога боку трупа з-пад складак вiдаць некалькi чорных даўгаватых пацерак або фасолiн, дробных i буйных. Я здранцвеў.
Гэта былi пальцы голых ног, бачныя з боку падэшвы, выпуклыя падушачкi вялiкiх пальцаў крыху растапыраны. Пад змятай тканiнай распласталася мурынка.
Яна ляжала тварам унiз i, здавалася, спала. Паступова, дзюйм за дзюймам, я сцягваў грубую тканiну. Галава, уся ў сiнявата-чорных дробных завiтках, ляжала на выгiбе такой жа чорнай масiўнай рукi. На блiскучай скуры спiны выступалi пазванкi. Масiўнае цела было абсалютна нерухомае. Я яшчэ раз зiрнуў на яе падэшвы, мяне ўразiла дзiўная дэталь: яны не былi дэфармаваны, не сцерлiся i нават не загрубелi ад хадзьбы басанож — скура была такая самая, як на спiне i руках.
Каб пераканацца ў гэтым, я дакрануўся да мурынкi. Мне было цяжэй дакрануцца да яе, чым да трупа. I тут адбылося штосьцi неверагоднае: цела, якое ляжала на дваццацiградусным марозе, зашавялiлася. Мурынка падцягнула нагу, як робiць гэта сабака, якi спiць, калi яго ўзяць за лапу.
Тут яна замерзне, падумаў я. Зрэшты,
Навошта iсцi да Снаўта або Сарторыуса? Я не ўяўляў, што хто-небудзь здолее скласцi ў адно цэлае ўсё, што я да гэтага перажыў, убачыў i адчуў. Адзiным ратункам было шаленства, уцёкi. Вiдаць, я з’ехаў з глузду, адразу ж пасля пасадкi. Акiян падзейнiчаў на мой мозг; у мяне з’яўляецца адна галюцынацыя за другой, а калi так, то не трэба трацiць высiлкi на марныя спробы адгадаць неiснуючыя загадкi, трэба шукаць дапамогi доктара, выклiкаць па радыё «Праметэй» або нейкi iншы карабель, падаць сiгнал SOS.
Раптам адчуванне маё змянiлася: думка аб тым, што я звар’яцеў, супакоiла мяне.
Зараз я добра зразумеў словы Снаўта — вядома, калi наогул iснаваў нейкi Снаўт i калi я з iм размаўляў, бо галюцынацыi маглi пачацца значна раней — хто ведае, мо я знаходжуся яшчэ на караблi «Праметэй» i ў мяне востры прыступ душэўнай хваробы, а ўсё, што я перажыў, было прадуктам майго ўзбуджанага мозга? Але калi я хворы, то магу паправiцца, а гэта дае мне спадзяванне на выратаванне, якога я не мог знайсцi ў блытаных кашмарах майго кароткага усяго некалькi гадзiн — салярыснага вопыту.
Трэба было правесцi перш за ўсё нейкi прадуманы, лагiчны эксперымент над самiм сабой — ехреrimеntum сruсis, — якi паказаў бы мне, цi сапраўды я з’ехаў з глузду i стаў ахвяраю трызнення, альбо мае перажываннi, нягледзячы на iх абсурднасць i неверагоднасць, цалкам рэальныя.
Я разважаў i разглядваў металiчную апору галоўных канструкцый касмадрома. Гэта была захаваная ў бляху i пафарбаваная ў бледна-зялёны колер стальная мачта, якая вытыркалася са сцяны; у некаторых месцах на вышынi каля метра фарба аблушчылася, вiдаць, садралi ракетныя цялежкi. Я дакрануўся да сталi, пагрэў яе далонню, пастукаў па абшыўцы. Хiба можа трызненне быць такiм рэальным? Можа, адказаў я сам сабе. У такiх рэчах я разбiраўся, бо гэта была мая спецыяльнасць.
А цi можна прыдумаць галоўнае выпрабаванне? Напачатку мне здавалася, што нельга, мой хворы мозг (калi ён сапраўды хворы) створыць любую iлюзiю, якую я ад яго запатрабую. Бо не толькi пад час хваробы, але i проста ў сне, здараецца, размаўляем з людзьмi, якiх няма, задаём iм пытаннi i чуем адказы; i хоць гэтыя людзi iснуюць толькi ў нашым уяўленнi як своеасаблiвыя, часова адасобленыя, псеўдасамастойныя часткi нашай псiхiкi, мы ўсё-ткi не ведаем, якiя словы яны прамовяць, пакуль (у сне) не загавораць з намi. А на самай справе гэтыя словы нарадзiлiся ў той, iзаляванай частцы нашай уласнай свядомасцi, гэта значыць мы павiнны былi б ведаць iх загадзя, у той момант, калi мы самi iх прыдумалi, каб укласцi ў вусны субяседнiка, якога саснiлi. Значыць, што б я нi запланаваў, што б нi здзейснiў, я магу лiчыць, што ўсё адбылося менавiта так, як адбываецца ў сне. Нi Снаўта, нi Сарторыуса на самай справе магло i не быць, таму задаваць iм пытаннi не мела сэнсу.
Я падумаў, што можна прыняць нейкi моцны сродак, напрыклад, пеётль або iншы прэпарат, якi выклiкае падман пачуццяў i яркага колеру вiдовiшчы. Перажытыя мной адчуваннi даказалi б, што прыняты прэпарат iснуе на самай справе, што ён — матэрыяльная частка навакольнай рэчаiснасцi. Але i гэта, працягваў я разважаць, не было б верагодным выпрабаваннем, бо я ведаю, як сродак павiнен дзейнiчаць (мне ж самому давядзецца яго выбiраць), а значыць, цалкам верагодна, што i прыём лякарства, i вынiкi будуць проста створаны маiм уяўленнем.