Тартак (на белорусском языке)
Шрифт:
– Кладзiся, дурная!..
– крыкнуў ён зноў Насце. Яна бегла якраз на яго, раскiнуўшы рукi, усё роўна як хацела злавiць... Яму здалося, што ў яе чорныя вочы, як галавешкi, i вялiкiя-вялiкiя. Бегаюць i бегаюць, не ведаючы, за што ўчапiцца...
Ён як быў сагнуўшыся, дык i штурхнуў яе абедзвюма рукамi - у самую паяснiцу... Яна расцягнулася была на траве, на белым сiўцы, выставiўшы ўперад рукi, тады раптам страпянулася ўся i, ускочыўшы, пабегла зноў наперад...
"Да Танi..." - падумаў Махорка i закрычаў:
– Назад! Назад да маста!
Наста бегла цяпер сагнуўшыся, як i ён, Махорка, не махала рукамi i, павярнуўшы галаву, глядзела адно, утаропiўшыся, на той бок дарогi, да маста, адкуль стралялi...
Пасля Махорка ўбачыў, як падняўся на заднiя ногi Алёшаў конь задзёрлiся высака ўгару, аж стаймя, белыя аглобнi - тады памалу-памалу пачаў асядаць на дарогу, усё роўна што баючыся ступiць на яе блiскучымi, вышараванымi аб пясок падковамi... Чмякнуўся пасля цяжка, што ссечанае дрэва, схаваўшы ў пясок галаву з вялiкiмi мокрымi вачыма... Зазвiнела, лопнуўшы, атоса i стукнулася канцом па зямлi ля самых ног у Махоркi спераду. У вочы пырснуў пясок.
Цяпер Махорка ўбачыў Алёшу высака на мяхах... Той сядзеў нагнуўшыся ўперад i, раскрыўшы рот, глядзеў на дарогу - на каня... У яго расшпiлiлася на грудзях чорная рубашка - раз'ехаўся замочак - i спаўзла з плячэй. Было вiдаць голае маленькае худое плячо - пачырванела збоку - Алёша, мусiць, адлежаў яго на мяхах, едучы ўсю дарогу.
Махорку зноў было здалося, што Алёша ўвесь жоўты...
– Далоў!.. Далоў, сукiн сын... Адурнелi ўсе...
Махорка выпрастаўся ля самых калёс i ўбачыў, як з мяхоў кулем скацiўся на зямлю Алёша, нiбыта Махорка яго лавiў i ён не хацеў дацца ў рукi...
– Назад, сукiн сын!.. У Лажок, да маста... У Лажо-о-ок... Да ма-а-ста... На-аста!.. На Пунiшча!..
Цюў, цюў... Кулi зачапiлi мяхi ў Алёшы на возе, блiзка, ля самых грудзей у Махоркi. Па шчацэ сцебанула жыта, усё роўна што пырснула з-пад цапоў у малатарнi... Пасля ён пачуў, як яго ўдарыла ззаду нечым цяжкiм i цвёрдым у плечы...
Затрашчала цяпер за мастом, на самай гары, адкуль яны ехалi, - за паваротам... Стралялi i адтуль, мусiць, удоўж па дарозе сюды, у лагчыну, куды беглi немцы...
Аднялiся раптам ногi па самыя каленi; Махорка хацеў быў учапiцца рукой за ляжэйку, але не слухала рука. Здалося, што дарогай пагнала жоўты пясок; пясок заняў аж па пахi, i ў iм мякка стаяць, што прыхiнуўшыся на лагу да капы сырога сена. Горача стала ў плечы i мокра - гэта сена стаяла, складзенае ў капу ўсю ноч, угрэлася i гарыць...
Ён здагадаўся: па iм стралялi з балота немцы - якраз у спiну... На партызана падумалi: бегае па лесе ў чорным...
Падаючы, ён чуў, як дугала на дарозе, нiбыта гналi ад маста ў лагчыну коней. Убачыў, што зноў бягуць немцы, азiраючыся i страляючы назад. Далёка, на самай гары за мастом, бушаваў агонь - высокае жоўтае полымя лiзала соснiк. За iм не было вiдаць неба.
Пасля Махорка ўбачыў, што гарыць i ля маста - гарыць лес; немцы ўсё бягуць яшчэ дарогай адтуль - заднiя, мусiць, - падаюць, устаюць i зноў бягуць сюды, у лагчыну.
Ударыўшыся
Пасля ён убачыў угары белае неба, яно было гарачае-гарачае, як учора днём, калi зганялi ў вёсцы людзей. Горача стала ўсяму - знiзу, ад зямлi. Разанула глыбака-глыбака ў плячах... Балюча зрабiлася ў грудзях i мокра... Займала дыхаць...
Здрыганулася недзе падыспадам зямля, i стала адразу цiха.
З калёс з меха пасыпалася жыта - яму на рукi.
Ён згледзеў яшчэ, што ў галавах у яго расце авёс, насеяўся на дарозе: малады, зялёны, з цёмным доўгiм зернем.
"А нам, татарам..." - падумаў ён i яшчэ быў падняў руку...
14
Конь напiнаецца ў аглобнях, усё роўна як у пастронках, калi iдзе гранкай, запрэжаны ў плуг. Завальваюцца колы ў выбiтыя ямы на дарозе, i Панку зноў здаецца, што ён дома ў гародзе ад фермы ганяе гранкi...
Выскоквае плуг, ссоўваючы ў баразну разам з зямлёй мёрзлы чорны бульбеўнiк, хоць крук ад ворчыка зачэплены аж на крайнi зазубень, i тады трэба яму, Панку, iдучы баразной, трымаць ручкi адной рукой, а другой хапаць за тугую павiваную новую пяньковую лейчыну i цягнуць на сябе што ёсць сiлы. Лейцы паўзуць на спiну - Панок быў зачапiў iх за шыю, i ён спыняе каня. Скiдае лейцы з шыi i завязвае iх на засмаржку ля белай новай бярозавай ручкi, якую сам вычасаў учора тапаром, на дрывотнi агаблiў скоблямi i прапёк у ёй, нагрэўшы ў пячуры ў чырвоным вуголлi шыла, дзiрку, каб асадзiць на пляскаты жалезны канец.
Ручка не выслiзганая, за яе добра трымаць плуг, i Панок паклаў на яе даланю, падпёршы знiзу, а пальцамi напiнае лейцы. Каню цяжка iсцi высокай гранкай: параконны плуг з шырокай палiцай лезе аж да жоўтага пяску, адкiдаючы ў мелкую ад акучнiка баразну шэрую густую раллю.
Трашчыць пад нагамi ў каня i пад дышлем у плузе калiўе мерзлага сухога бульбеўнiку - яго не паспелi зжаць, схапiў мароз; стукае адно аб адно каменне - скочваецца з гранкi на дно ў баразну; лопае ззаду ў баразне крыллем певень - клiча курэй.
Пахне зямлёй i сухiм авечым гноем, якi не згнiў за лета на гародзе пад ферму; пахне сырой глiнай i свежым хрэнам, парэзаным у зямлi вострым нарогам, - гэта ля самай мяжы ад вулiцы.
Пахне бульбай на ўвесь гарод, як у варыўнi з загарадкi...
Калi Панок на завароце пускае каня на мяжу ў лебяду i канаторжнiк i, узяўшы ў руку пугаўё ля самага канца, счышчае ад глiны i пяску палiцу ў плузе, тады адгiнаецца, каб перавясцi дух i адкашляцца, - бачыць чорную гранку з блiскучай баразной на дне. Баразна блiшчыць там, дзе iшоў палазок, - доўгая, ад вiлiцы аж да фермы, i ўся жоўтая ад паспешкi i сiбiркi. Ля самых ног на чорнай раллi ляжаць, што дробная бульба, скручаныя ў кольцы белыя чэрвi з жоўтымi галовамi - павыворвалiся глыбака з зямлi, i iх клююць куры, кудакчучы на ўвесь гарод. Куры бягуць услед за плугам, даганяюць i дзяўбуць за канец - за вузел - белую вераўчаную пугу.