Уліс з Прускі

Гніламёдаў Уладзімір

— О-о-о! — не то здзівіўся, не то застагнаў худы чалавек, што стаяў побач з Лявонкам, і шчыльней прытуліў далонь да вуха.

— Няўжо праўда? — усумніўся хтосьці побач.

— Не мае значэння, хто якой веры, усе працоўныя людзі паміж сабой прыяцелі! Толькі разам можна палепшыць жыццё!

Лявонка ўспомніў дэмакратаў, пра якіх казаў Нохім, і кнігі, якія чытаў, калі вучыўся ў Камянцы. Відаць-такі, праўду яны пісалі. І гэта — ён не спускаў вачэй з прамоўцы — справядлівы, мусіць, чалавек. Ёсць усё ж такі сярод народа помснікі за крыўды.

— У

паноў, крывасмокаў гэтых, зямлю трэба іхнюю адабраць!

Натоўп як знямеў, цішыня прайшлася нейкім жахам.

Чалавек, што стаяў каля Лявонкі, зноў застагнаў:

— О-о-о!

— У Баранавічах паўсталі чыгуначныя рабочыя. Салдаты набілі морду генералу! Не пабаяліся!

Прамоўца ведаў, здавалася, усе навіны, усё, што адбывалася ў вялікіх гарадах, на неабсяжных прасторах Расійскай імперыі. Вочы яго расшырыліся і зіхцелі нейкім незвычайным бляскам, гатовыя, здавалася, выкаціцца з арбіт. Ён нервова пакусваў тонкія губы. Прускавец адчуў да яго нават нейкую зайздрасць: «Не тое, што мы. Сядзім у цямноце і думаем, што так і трэба. Смелы, нічога не баіцца!»

А паліцыя як пахавалася. За кучаравым хлопцам узяўся гаварыць яшчэ нейкі чалавек: вочы чырвоныя, як дзве цыбуліны, і на лбе набракла сіняя жыла. Гаварыў картавячы, абрываючы канчаткі слоў:

— Народ будзе жорстка помсціць за ўсе крыўды! Таварышы! Не плаціце падаткаў! — Ён зрабіў колькі крокаў наперад, спатыкнуўся ад хвалявання, і на гэтым яго выступленне абарвалася.

Потым яшчэ крычалі нейкія людзі, махалі шапкамі. Грудзі распірала ад пачуццяў. Нехта кінуў у паветра скрутак, які рассыпаўся на тысячу лістовак — улётак. Адна з улётак апынулася ў Лявонкі, але ён не паспеў нават яе прачытаць.

— Паліцыя! Паліцыя! — пачулася побач.

Натоўп заварушыўся, пачаў разбягацца. Тыя, хто выступаў, зніклі сярод людзей, усё адно што расталі, як соль у вадзе. Знік і вясёлы кучаравы хлопец у мультановай касаваротцы. Здавалася, толькі ўспамін пасля сябе пакінуў, бо адкуль мог ведаць Лявонка, што з гэтым чалавекам яму яшчэ не раз давядзецца сустрэцца на жыццёвых дарогах.

З працы на сваю Граеўку вяртаўся позна. У галаве пульсавала думка: «Забрадзілі дрожджы. Ёсць усё ж такі нейкая сіла!» Тое, што адбылося ў крэпасці, неяк п'яніла, прымушала па-новаму адчуваць жыццё. Па вуліцы з крыкам «Трымай яго!» прабег, грукаючы цяжкімі ботамі, гарадавы.

— Рэвалюцыянера ловяць! — пераглянуліся паміж сабой нейкія два мешчанчукі, што стаялі, прыціснуўшыся да плота.

Прускавец прайшоў яшчэ квартал і з расчыненага акна нейкага доміка, атуленага кустамі бэзу пачуў песню. Нехта пад гітару выводзіў:

Мамочка милая, Сердце разбитое, Милый не хочет люби-ить…

«Каму рэвалюцыя, каму каханне, — падумаў прускавец, — кожнаму сваё. І нічога, відаць, не перайначыш, бо так ужо пабудаваны свет. А можа, гэта і добра?..» Успомніў Ганну…

Пачыналася

жніво, калі Лявонка вяртаўся з Берасця. Крыху зарабіў, але малавата. Ехаў праз палі, на якіх жалі жыта. Думаў: «Жыццё — дзіўная рэч: здаецца, як бы на месцы стаіць і ў той жа час, аказваецца, рухаецца». Успаміналіся словы таго маладога прамоўцы ў Брэсцкай крэпасці. «А зямля і сапраўды няправільна падзелена? У аднаго больш — у другога менш?..»

Вечарам, прыехаўшы, Лявонка пайшоў на спатканне да Ганны.

— Прыходзь у карчы! — шапнула яна яму яшчэ днём, сустрэўшы на вуліцы.

Лявонка заўважыў яе здалёк. Паходка ў Ганны роўная і плаўная — залюбавацца можна. У Верасні не мог дачакацца таго дня, калі ўбачыць яе. Яны адразу ж селі побач, прыціснуўшыся адно да аднаго, узяліся за рукі. Адчуў, як ад яе ішло нейкае цяпло.

— Птушачка ты мая…

— Птушачка? А я ж спяваць не ўмею, — усміхнулася Ганна.

Ён любіў гэтыя яе ласкавую мяккасць, спагадную ўсмешлівасць і загадкавую жаночую таямнічасць. У яго каханні страсць спалучалася з развагаю, сталасць з дзіцячай пяшчотай і наіўнасцю, прыроднае з чалавечым.

— Жыць без цябе не магу, — ён яшчэ шчыльней прытуліў яе да сябе.

— Вось Гэлька Відэркава ўмее…

— Што ўмее?

— Спяваць.

— Яна мае голас, — згадзіўся хлопец.

— Я бачу, што ты паглядаеш на яе.

— Не, гэта ты прыдумала.

— Чаму з Берасця доўга не вяртаўся?

— Трэба ж капейку якую зарабіць! Доўгу ў нас шмат.

— І колькі зарабіў?

— Сорак рублёў прывёз.

— А тут без цябе цяжка, — Ганна ўздыхнула. — Трахім бярэ за руку, быццам паціснуць хоча, а сам пальцам далонь казыча.

— Што ты кажаш! — ускіпеў хлапчына. — От нягоднік. Але ж і дачакаецца ён!

Ганна прыпала да яго грудзей, зашаптала:

— А ты мне ўсё больш падабаешся… — Адчула, мусіць, трымценне яго сэрца: — Ой, як б'ецца!

У душы яна баялася, што раптам з'явіцца аднекуль новая прыгажуня, маладзейшая, і зацьміць яе.

— Ты, бачу, мяне зусім не любіш…

— Як жа не любіш — люблю.

— Ой, ці ёсць яно на свеце — каханне тое!..

— Што ты, мая зорка! Ёсць! — у голасе гучала ўпэўненасць, ён абхапіў яе за плечы, намагаючыся пацалаваць. Шаптаў: — Такой, як ты, у свеце няма! Ты ўва мне як бы нейкі агонь распаліла!

Яна ўхілялася ад пацалункаў, гладзіла яму на скронях валасы і казала:

— Ох ты які!..

Яна і сама не ведала, што яе да яго цягнула, але вельмі хацела, каб ён моцна кахаў яе, кахаў бесперапынна, увесь час.

— Прываражыла ты мяне…

— Любы мой…

— Салодкая ты мая! — Лявонка прыціснуў яе да сябе.

— Ой, ты як ашалеў! — яна амаль прастагнала.

— Не. Але ад кахання чалавек нейкі моцны робіцца!

Ганна здзіўлена паглядзела на яго.

— Дужы — я хацеў сказаць, — і ён не маніў ёй, не перабольшваў, гаварыў вельмі шчыра — тое, што думаў і адчуваў. Нейкая страшэнная, некіруемая сіла білася ў ім, шукала выйсця.