Уліс з Прускі
Шрифт:
Фермер пагардліва паглядзеў яму ўслед і сказаў, звяртаючыся да Лявонкі:
— І найменне нехта яму даў — Букер…
Аказваецца, ад гаспадара Букер атрымаў загад палохаць варон. Відаць было, што жыццё адвучыла фермера спагадаць каму-небудзь…
Пасля пасеялі канюшыну і люцэрну. Тым часам паднялася і зазелянела густая пшанічная рунь, а побач і кукуруза. Здавалася б, можна і перадыхнуць. А не! У гаспадара на ўліку кожная хвіліна. Усе працуюць цэлы дзень, няма калі адпачыць. І кожны мае сваю працу. Учора яны валілі і карчавалі дрэвы на ўскраі лесу, каб пашырыць поле, і Лявонка добра-такі
— Нарвежская, — не без гонару сказаў гаспадар.
Непадалёку ад фермы цякла невялікая рэчка, упадаючы ў адно са шматлікіх азёраў, раскіданых па ўсёй гэтай прасторы. Рэчка мела дзіўную назву: Матушка Волга. Хто так назваў — невядома. Мабыць, нейкі чыноўнік з штата ці вайсковец — рускі па паходжанні.
— Вам, містэр Грыц, каб рэчку гэтую запрудзіць ды млын паставіць…
Гаспадар быў здзіўлены:
— Наша Матушка Волга часам і наравістая бывае, асабліва ў дажджы. Тады вады прыбывае!
— Тым лепш! Шпарчэй будзе кола круціць.
— А ты вунь, аказваецца… Розум у цябе пракідкі! Я ўжо і сам над гэтым думаў. Хіба што з цягам часу…
Цяплей стала на душы ад яго пахвалы.
— Беларусы на прызбе не сядзяць, — успомніў ён словы дзядзькі Хведара, сказаныя ім перад ад'ездам.
Грыцько засмяяўся:
— Удалая прымаўка!
— Але ж шчасця там няма, разбрыдаюцца людзі па ўсім свеце. Ні шчасця няма, ні дастатку, усюды гора, галеча…
Наступіла паўза.
— Я табе скажу, чаму, — кашлянуў Грыцько, прачысціўшы голас.
Лявонка чакаў, што ён скажа.
— У вас канстытуцыі няма. Гэта — раз. І ў вас паноў шмат. Амэрыка, у адрозненне ад Расіі, краіна дэмакратычная! У вас цар пры ўладзе, ніхто яго абмежаваць не можа. Што хоча — тое і робіць. — Грыцько развёў рукамі. Размаўляў ён у сваёй ранейшай паблажлівай манеры. — Ты от неяк быў сказаў, што вашы беларусы рана прачынаюцца… Як жаўранкі…
— Не помню, можа, і казаў.
— Дык вось, па вашым народзе гэтага не відаць. Не чутно нешта вас…
— Добра вам так разважаць, містэр Бузук, — у вас людзі хоць неяк паважаюць адзін аднаго, а ў нас — не! Ушчаміць адзін аднаго стараюцца. Можа, таму і іншыя да нас дрэнна ставяцца: ні нас, ні мовы нашай не прызнаюць.
— У вас там то халера, то рэвалюцыя… — Грыцько плюнуў на дол. — Нашы багачы-капіталісты хацелі ў Расію ехаць ды фабрыкі будаваць, але, баяцца. Край багаты, а парадку няма: няволя, голад, бяспраўе, ад гэтага і рэвалюцыі. Народ бунтуецца… — Памаўчаўшы, Грыцько сказаў: — Бунтамі нічога не дасягнеш, хай усё ідзе як яно прадвызначана…
— Казалі, што і ў вас не так даўно вайна была! — падаў голас Лявонка.
— Так-так! — пагадзіўся Грыцько. — Сорак гадоў назад, братка, тут паміж сваімі вайна грымела. Шмат крыві пралілося. — Ён перавёў дыханне. — Рабства адмянілі, але цяпер вось гандляры насядаюць. Пасля вайны ўсе верылі, што ўсё будзе добра, а здарылася ці не наадварот — няма справядлівасці! Але нічога! — бадзёра закончыў ён. — Бог любіць Амэрыку!
…На змену сінім тонам пралесак прыйшлі зіхоткія фарбы лета. Саспела для касьбы
Любата! Цяпла, дажджу і ветру ў гэтым годзе было дастаткова і ў добрым спалучэнні,— усё выглядала на славу.
Ужо з самай раніцы надта ярка свяціла сонца — куды ярчэй, чым у Прусцы. Блішчэла трава, усцяж абсыпаная расой. Па небе плылі белыя баранчыкі хмарак. Лявонка вёў касу размашыста і лоўка, пакідаючы за сабой шчаціністы пракос. Касіў са смакам, у ахвоту. Непадалёку сакатала сенакасілка, якою кіраваў малады гаспадар. На ім кепка з доўгім казырком, каб не паліла спякотнае ілінойскае сонца. Прускавец сабе такой яшчэ не прыдбаў. Роўнымі радамі цягнуліся пракосы свежаскошанай травы. Прыемна было чуць, як жыкае вострая каса.
«Ты на пяту націскай, на пяту!» — успомніў ён словы дзеда Кірылы, адчуваючы, як лёгкі ветрык абвявае разгарачаны твар, грудзі. Наперадзе і па баках зелянелі кусты яшчэ недаспелай ажыны. Вядома, з касілкай тут не развярнуцца. Ён спыніўся памянціць касу. Ззаду ішоў Букер — раскідваў пракосы, каб трава сохла. У яго таксама змакрэла на спіне выцвілая рубашка. Працавалі яны — Лявонка і Букер — звычайна разам. Ад гарачыні ў негра яшчэ больш завіваліся кароткія, густа-кучаравыя валасы і раздуваліся шырокія ноздры. У магутнай постаці адчувалася вялікая фізічная сіла. У Прусцы роўнага такому няма. Хіба што толькі Марка Замагільны — той, пэўна, мог яго пабароць.
У паветры стаяў густы, дурманячы пах кветак, што раслі вакол кустоў — і такія прыгожыя, што прускавец міжволі прыпыніўся і загледзеўся на іх. Назвы ён не ведаў. Кветкі гарэлі чырвоным полымем. Разам з Лявонкам задзівіўся на іх і Букер. Прускавец ужо прызвычаіўся да таго, што побач з ім знаходзіцца чалавек з цёмнай (амаль што сіняй) скурай. Чарнаскураму цяжэй, чым беламу. Аднак усмешка не сыходзіла з вуснаў негра, а пагляд вялікіх пукатых вачэй нават палохаў нейкім незвычайным спакоем і бессэнсоўнасцю.
Букер расказваў свайму напарніку, што неяк у дзяцінстве, каб пасвятлець, ён еў мел. Ён не любіў спяшацца з выкананнем работы, бо пераканаўся, што як толькі скончыш адно, тут жа знойдзецца нешта яшчэ. Непаспешлівасць рабіла яго ў чымсьці падобным на прускаўскага чалавека. Лявонка не пытаўся колькі яму год, — на выгляд можна было даць гадоў трыццаць. У мінулым, казаў Букер, даводзілася пабыць і афіцыянтам у сапуне, і кандуктарам на чыгунцы, і чысцільшчыкам ботаў, папрацаваць на плантацыі. Доўга бадзяўся па Сярэднім Захадзе. Але паводле характару ён быў наіўны, можна сказаць, прастафіля. Некалі над ім вельмі ж бессаромна пажартаваў нейкі прыезджы гандляр, які прадаў Букеру некалькі — па даляру штука — рознакаляровых калочкаў, быццам бы спецыяльна прызначаных, каб іх куплялі негры.