Уліс з Прускі

Гніламёдаў Уладзімір

«Чаму ж абавязкова з Расіі?» — падумаў Лявонка. Гэта яго нават заінтрыгавала. Чыноўнік, не здымаючы акуляраў, падвёў яго да геаграфічнай карты, што вісела на сцяне, знайшоў тую мясціну — штат Ілінойс.

— Станцыя Маршалтаўн, — сказаў чыноўнік, яшчэ раз ткнуўшы пальцам у карту. — Ферма ўсяго дзве мілі ад станцыі.

Лявонка падзякаваў. «Працы я не баюся, — думаў ён, — горш не будзе, чым цяпер. У гэтым я ўпэўнены. Галоўнае, што здаровы. Праўда, Цімошу з Піліпком давядзецца пакінуць. Што ж рабіць — у Амэрыцы людзі не вельмі трымаюцца адзін аднаго…»

Сапраўды, сябрукоў гэта не надта каб засмуціла: трэба— значыць трэба. «Дай вестку, дзе будзеш», —

папрасіў Цімоша на развітанне. Разлічыўся і развітаўся з містэрам Лейбе, які даў яму першы прытулак на амерыканскай зямлі. Падзякаваў за гасціннасць і сабраў свой небагаты скарб: акуратна злажыў куплены ў Амерыцы касцюм, паклаў яго ў куфэрак, запхнуў туды рабочае адзенне, пару кашуль, брытву з памазком, якія набыў нядаўна, яшчэ тое-сёе і падаўся на вакзал.

Ранішні Нью-Йорк укрыты празрыстай бялёсай смугой. На балконах сушыцца развешаная бялізна. Дворнікі прыбіраюць смецце. Ісці добра, але да вакзала ўсё ж такі далекавата. Сеў у «элевейтэд», і праз некалькі прыпынкаў быў на чыгуначным вакзале. Загадзя ўзяты ў касе білет да станцыі Маршалтаўн ужо ляжаў у кішэні.

Ён ехаў ад гарадскога тлуму і мітусні. «Маршалтаўн», — сказаў кандуктару, калі той правяраў білеты.

Народу ў вагоне няшмат. Жанчына сярэдніх гадоў везла канарэйку ў клетцы. Спачатку трымала клетку на каленях, а потым папрасіла Лявонку падвесіць яе за кручок над акном. На лавах сядзелі яшчэ нейкія людзі. Цягнік крануўся з месца, застукаў коламі і неўзабаве быў ужо за горадам. Замільгалі тэлеграфныя слупы, дымныя фабрычныя коміны, невядома чые адзінокія домікі. У цягніку, пры ўсім шматлюддзі, ён адчуў сябе раптам адзінокім, маленькім і бяссільным, падобным на гэтую канарэйку, што пераскоквала з галінкі на галінку і раз-пораз, губляючы раўнавагу, падавала тонкі галасок. Такі, відаць, людскі лёс, што чалавек асуджаны на вандраванні.

Першы прыпынак — Нью-Варк, як значылася на станцыйным будынку. Стаялі не доўга. У вагон зайшла група дзівакаватых людзей у стракатым адзенні, якія моўчкі курылі, трымаючы ў зубах невялічкія люлькі і ні на кога не звярталі ўвагі. Жанчына, якой належала канарэйка, сказала, што гэта індзейцы — мясцовае карэннае насельніцтва. Як толькі яны паселі, цягнік, скрыгатнуўшы коламі, пабег далей, на захад.

Чыгунка з Нью-Йорка ў Ілінойс цягнулася праз усходняе ўзбярэжжа, то, набліжаючыся да акіяна, то аддаляючыся ад яго, і тады адкрываліся шырокія раўнінныя прасторы, якія тут называліся прэрыямі. Наш прускавец з цікавасцю ўзіраўся ў гэтыя краявіды. Траплялі на вочы невялікія рачулкі, балоты, азёры і, зрэдку, адзінокія фермы каля іх. Цягнік, не збаўляючы хуткасці, бег праз штат Нью-Джэрсі. Зрэдку спыняўся і стаяў на станцыях — выходзілі і заходзілі пасажыры. Затым пайшла Пенсільванія.

Нарэшце сонца перагнала цягнік і пакінула яго сам-насам з вечаровым сутоннем, а потым з ноччу. Спаў прускавец седзячы. Ноч здалася кароткай, хоць ён не раз прачынаўся пад грукат колаў. На раніцу зноў пачаў углядацца ў вагоннае акно, за якім адкрываўся новы для нетутэйшага чалавека свет. Сярэдні Захад Злучаных Штатаў — так называўся гэты край. Пачынаўся ён недзе ад штата Агайо і цягнуўся далёка на захад, ажно да Скалістых гор. Мясцовасць мянялася па меры таго, як цягнік рухаўся ўперад, усё далей на захад. Ніжэлі гарады, і іх станавілася ўсё менш, і пацягнуліся лясы, палі, на якія хутка павінны былі выйсці аратая з плугам. Вясна…

Сярэдні Захад — ураджайная зямля. Прастора для фермерства. Карэннае насельніцтва адступіла пад націскам прышлых, якія засялялі і абжывалі тэрыторыі гэтага краю. Прабіваючыся

на захад, яны асвойвалі цаліну, аралі плугамі прэрыі, будавалі жыллё. Слабыя выбывалі са строю, не вытрымліваючы суровых умоў жыцця, неўраджаяў, непасільнай працы. Тыя, хто выжываў, заставаўся, былі моцным, учэпістым людам, здольным пастаяць за сябе ў любых жыццёвых акалічнасцях. Такімі былі продкі цяперашніх насельнікаў, параскіданых па мясцовых фермах і маленькіх гарадах.

«Ці хутка той Ілінойс?»

Бадзёры бег цягніка напаўняў Лявонку прылівам узбуджанасці, нават крыху і страшыў: як у яго ўсё будзе далей? Ілінойс, тлумачыў выпадковы спадарожнік, з якім ён паспеў пазнаёміцца толькі што ў цягніку, карыстаўся славай развітага сельскагаспадарчага краю, які карміў вялікі абшар Злучаных Штатаў. Тут займаліся кукурузай, пшаніцай, сояй, садзілі бульбу. Развівалася свінагадоўля.

— Маршалтаўн! — нечакана крыкнуў, адчыніўшы дзверы, кандуктар і махнуў Лявонку рукой: трэба, маўляў, выходзіць.

Прускавец падхапіў куфэрак, развітаўся з выпадковым спадарожнікам і выйшаў на перон.

Тут стаяла ўжо сапраўдная вясна. К абеду адчувальна падпякала сонца, але паветра заставалася светлым і чыстым. Даўно ўзніклую патрэбу пад'есці ён збольшага прагнаў у станцыйным буфеціку і адчуў сябе даволі ўпэўнена. Па пероне прахаджваўся палісмен. Прускавец дастаў з кішэні лісток паперы, на якім быў запісаны адрас фермы і падышоў да яго. Палісмен прачытаў паперку і паказаў дарогу. Як аказалася, містэра Бузука ён ведаў нават асабіста. Пераходзячы чыгуначную лінію, Лявонка звярнуў увагу на некалькі высокіх будынін-веж, якія стаялі амаль што побач з рэйкамі. Потым дазнаўся, што гэта элеватар, у якім захоўваецца пшаніца. Элеватарная вежа нагадвала сабой Камянецкі стоўп. Паабапал дарогі, радуючы вока, зелянела трава, раслі нейкія кусты з чырванаватым лісцем. Пад кустамі цвілі падснежнікі і маргарыткі, ліліі і жоўтыя фіялкі. Як у папоўскім садзе! Ад прасёлачнай дарогі ён павярнуў на нешырокую сцяжынку, якая вяла на ферму. Але не адзін Бузук тут жыў! Бліжэй да лініі гарызонту віднелася некалькі ферм. Гэта было падобна на хутары. Ля кожнай сядзібы раслі магутныя вязы, якія тут, як ён даведаўся пазней, называлі ільмамі.

«Трымаюць, відаць, для красы, — памеркаваў хлопец. — А дрэвы і сапраўды прыгожыя — мажныя, выносныя».

Ён прыслухаўся. Канец сакавіка, а тут ужо спявалі салаўі. Мільганула думка: «Вось дзе, напэўна, жывуць шчаслівыя людзі». Сустрэчны чалавек у паношаным войлачным капелюшы, з шыракаскулым тварам, паказаў ферму Бузукоў — чародку будынкаў наводдаль дарогі. Побач з імі ў даволі шырокай лагчыне цякла рэчка, за якой пасвіўся, збіўшыся ў гурт, авечы статак. Пад дрэвамі, у цяньку, ляжалі каровы, ляніва абмахваючыся хвастамі.

Вакол сядзібы — каменная агароджа, каля якой расла крапіва. Хата — драўляная, але дах бляшаны, на чатыры скаты. За агароджай, побач з хатай, крытыя саломай хлявы.

«Рыхтык, як у нас, у Прусцы». Будынкі зроблены з неабчасаных бярвёнаў, перакладзеных мохам. Большы хлеў нагадваў прускаўскую клуню. Накрыты драніцай. Зверху, на каньку, тырчала вертыкальна прымацаваная жэрдка. Пазней даведаўся: громаадвод. Усе будынкі ад часу набылі замшэла-шэры колер. Побач стаяў калодзежны зруб, за ім пачынаўся зялёны поплаў, што аддзяляў сялібу ад невялічкай рэчкі. Па двары хадзілі куры. «Як у Прусцы! — зноў успомнілася родная вёска. — Праўда, нейкія вялізныя. У нас, здаецца, меншыя…» За хлявом тапталася сямейства індыкоў. «Такіх стварэнняў у Прусцы няма». На вяроўцы вісела бялізна, адзенне.