Уліс з Прускі
Шрифт:
Яны не ведалі, што такое мільянер, але слухаць земляка было прыемна.
— У нас кожны марыць стаць мільянерам!
Жыццё на нью-йоркскіх вуліцах віравала і пенілася. Крычалі прадаўцы газет. Праносіліся аўтамабілі. Паўсюль валялася шмат рознага смецця. Там-сям проста на тратуары сядзелі негры са шчоткамі ў руках. Размахваючы гэтымі шчоткамі, яны прапаноўвалі прахожым свае паслугі — пачысціць чаравікі. Сярод чысцільшчыкаў шмат дзяцей.
Грукатаў па бруку сваімі вялікімі ботамі Піліпко. Сустрэчныя і асабліва чысцільшчыкі звярталі ўвагу на яго дзіўны абутак. Нейкі падлетак крутнуўся каля Піліпка, і той згледзець не паспеў,
— От, халера! — вылаяўся Лявонка. — Дагнаць бы заразу!
— Глядзі, каб боты не знялі,— насмешліва насцярожыў дружбака Цімоша, — бо нешта ўсе яны на іх зіркаюць.
Містэр Грос з абурэннем паківаў галавой.
Аграмадныя шыльды над дзвярыма розных кантор глядзелі на прускаўцаў вялікімі пазалочанымі літарамі і як бы суцяшалі нават: «Не бядуйце, будзе ў Піліпка шапка і яшчэ шмат чаго будзе!..» І сапраўды, вітрыны здзіўлялі багаццем: тканіны, гатовае адзенне, абутак, посуд, прылады розныя, упрыгожанні, парфума — што хочаш! Дзівіла мноства рэкламы. Напачатку яны не ведалі, што гэта такое, і вымушаны былі запытаць, што азначаюць гэтыя шматлікія надпісы.
— Гэта ўсё фірмы, — ахвотна тлумачыў Лейбе, ведаючы, што яго спадарожнікам не проста адразу ўсё зразумець, — прапаноўваюць тавар.
— А гэта хто — гарадавы? — павёў галавой Лявонка.
Усе звярнулі ўвагу на нейкага здаравілу ў форме. На цёмна-сіняй фуражцы — бліскучая кукарда. На шырокім скураным поясе — звязка з ключамі, наручнікі і нейкая зброя ў адкрытай кабуры. З гарадавымі прускаўцы пазнаёміліся ў Рызе, калі дабіраліся ў Лібаву. Вусатыя, здаравенныя дзядзькі, у кожнага з аднаго боку матляецца шабля, з другога — рэвальвер. Наручнікаў, праўда, няма.
— Коп. Палісмен! — з павагай адказаў Лейбе.
Палісмен нешта жаваў, павольна працуючы сківіцамі. У руках ён трымаў такую ж даўбешку, як і тыя, на мытні, і ляніва вярцеў ёю, як прускаўскі пастух кіем.
— Гумавая дубінка! — растлумачыў Лейбе і з захапленнем дадаў: — Каб стаць палісменам, патрэбны вага і рост. Вага не менш, як сто кіло.
— Цябе, Піліпко, не возьмуць, — зарагатаў Цімоша, маючы на ўвазе і рост, і худзізну Піліпка.
У гасцініцу містэра Гроса дабіраліся «паветранай дарогай» — на нью-йоркскай электрычцы, якая называлася тут «элевейтэд». Электрычка часам паднімалася ўпоравень з невысокімі дамкамі. Падарожнікаў здзівіла рознакаляровая стракатасць дахаў: зялёныя, сінія, чырвоныя, рудыя — розных фарбаў і адценняў! Бралася ўжо на вечар, калі яны нарэшце сышлі на нейкай станцыі і вузкімі вулачкамі дабраліся да ўладанняў містэра Гроса. Гэта быў прадаўгаваты драўляны дамок няпэўнага колеру з дзесяткам пакойчыкаў па абодва бакі доўгага калідора.
— Вось ваш пакой, — сказаў гаспадар, шырокім жэстам рукі запрашаючы новых пастаяльцаў,— ложкі выбірайце самі. Будзеце забяспечаны снеданнем. За снеданне асобная плата.
— А за абед?
Лейбе пасміхнуўся:
— Вяртацца сюды на абед у вас не будзе часу.
Прускаўцы здзіўлена паглядзелі на гаспадара.
Містэр Лейбе падняў угору палец:
— Заўтра прыйдуць…
— Хто прыйдзе? — раскрыў рот Піліпко.
— Ну, наймаць вас на работу.
Прускаўцы ўзрадаваліся.
— З работай не так проста, — пацмокаў языком містэр Лейбе, — цяпер тут крызіс, нават карэнныя амерыканцы не могуць дастаць
Лявонка выбраў ложак ля акна, сеў на яго. Цімоша з Піліпком атабарыліся побач. Пакой быў даволі вялікі і ўвесь застаўлены ложкамі. У кутку стаяла печка. Ракавіна з халоднай вадой знаходзілася тут жа, у пакоі. На акне — вазоны з кветкамі.
— Што, хлопцы? Відаць, дадому трэба напісаць, каб не думалі… — устрывожыўся Лявонка.
— Паспеецца… — стрымаў яго Цімоша. — Давай крыху павячэраем.
Хлопцы адчынілі свае куфэркі, дасталі рэшткі сала, сухары, нацадзілі з крана вады (паказаў Лейбе), склалі ўсё разам і пачалі вячэраць.
— Трэба, мусіць, дзядзьку Васіля ды Ляксея шукаць, — сказаў Лявонка.
— Дзе ж ты іх у такім мурашніку знойдзеш? — усумніўся Піліпко. — Як іголку ў стозе сена.
— Ёсць жа адрас.
— Заўтра ж прыйдуць на работу наймаць, а дзядзьку Васіля і потым пашукаем, — разважыў Цімоша.
Стомленыя, яны распрануліся і паклаліся спаць.
Крызіс 1907 года ў Амерыцы ўзмацніў беспрацоўе і голад. Працу цяжка было знайсці. Але прускаўскім хлопцам пашанцавала. Цімоша адразу ж уладкаваўся ў рэстаран мыць посуд.
— Там хоць галодны не будзеш! — падтрымалі яго сябры.
Піліпка ўзялі падносчыкам у магазін адзення. Яго справа — упакаваць куплены тавар, скласці ў карзіну, памагчы паднесці. Праз тыдзень ён і Цімоша пахваліліся заробленымі грашыма: дзесяць даляраў!
Лявонку не шчасціла: яго ніхто нікуды не браў Дзядзькі Васіля па ўказаным адрасе не аказалася — перамяніў, відаць, і кватэру, і работу. Лепшую, можа, знайшоў. У яго ж пакуль што не было ніякай. «Таму, відаць, што малы я ростам ды і з выгляду малады надта… — з трывогай думаў Кужаль. — Але Піліпко яшчэ меншы за мяне, а ўзялі, працуе…» Ён хадзіў у розныя месцы, але безвынікова. Вечарам тлумачыў сябрам і гаспадару:
— Спазніўся і на гэты раз. Каб крыху раней, а так ужо заняў нейкі чалавек…
Містэр Грос, які не пераставаў апекавацца сваімі пастаяльцамі, параіў:
— Тут ёсць спецыяльнае бюро іміграцыі і натуралізацыі, якое займаецца такімі людзьмі, як ты. Схадзі туды.
Лявонка ўжо быў і галаву апусціў. Містэр Грос гэта бачыў.
— Кеер smiling! — сказаў гаспадар і дадаў: — Так гавораць у Амерыцы.
Гэта значыць: заўсёды ўсміхайся, нават калі табе цяжка.
Тут і сапраўды больш за ўсё цанілі вясёлы нораў і незалежнасць. Лявонка падаўся ў тое бюро, куды яго настрэнчыў містэр Лейбе. Яно знаходзілася на 21-й авеню, і прускавец хутка яго знайшоў. У зручным крэсле, бокам да акенца, сядзеў чалавек без пінжака, у адной камізэльцы, паклаўшы ногі на стол. Цяпер гэта ўжо не здзіўляла. Чалавек маленькімі нажнічкамі падпраўляў пазногці. Зірнуўшы на новага кліента, паклікаў перакладчыка.
— А што ты ўмееш? — запытаў праз перакладчыка.
Што ён умеў? Араць, касіць, сеяць…
— Вам трэба ў іншы штат.
Перакладчык пераклаў. У думках Лявонка ўжо быў гатовы да такога кроку, але…
— Перш, чым ехаць, я хацеў бы зарабіць трохі грошай, каб мець на што ехаць, — растлумачыў ён.
Выслухаўшы адказ у перакладзе, чыноўнік перастаў абразаць пазногці, апусціў ногі на падлогу, парыўся ў паперах.
— Ёсць тут адно месца, — сказаў ён таксама праз перакладчыка, — пакуль што вакантнае. Мыць вокны.