Збор твораў у двух тамах. Том 1. Паэзія
Шрифт:
1980
Каментар
Збор твораў у 2 тамах выдатнай беларускай пісьменніцы Ларысы Геніюш (1910-1983) выдаецца да 100-годдзя з дня яе нараджэння. Гэты двухтомнік – самае поўнае, жанрава разнастайнае, тэксталагічна апрацаванае і пракаментаванае выданне яе спадчыны.
Першы том склалі вершы і паэмы, скампанаваныя: а) храналагічна – паводле выдадзеных пры жыцці аўтаркі кніг; б) тэматычна – на аснове пасмяротных публікацый. На жаль, датрыманне храналагічнага прынцыпу аказалася немагчымым, паколькі паэтка вельмі рэдка датавала свае вершы. Датаванне паводле першапублікацый мела сэнс толькі
У першыя чатыры раздзелы ўвайшлі выбраныя творы з трох прыжыццёвых зборнікаў – “Ад родных ніў” (Прага, 1942), “Невадам з Нёмана” (Менск, 1967), “На чабары настоена” (Менск, 1982), а таксама са зборніка “Вершы 1945—1947 гг.”, які быў надрукаваны ў Лондане ў 1992 г. па рукапісе, падрыхтаваным яшчэ самой аўтаркай.
Зборнік “Ад родных ніў” укладаўся і рэдагаваўся Вітаўтам Тумашам – рэдактарам газеты “Раніца” (1942—1943), праз якую прайшлі амаль усе вершы пражскага зборніка. “Невадам з Нёмана” рэдагаваў Уладзімір Караткевіч, які дзеля гэтага прыязджаў у Зэльву і жыў у доме Геніюшаў. Машынапіс зборніка з ягонымі праўкамі захоўваецца ў аддзеле рэдкіх кніг і рукапісаў Цэнтральнай навуковай бібліятэкі імя Якуба Коласа Нацыянальнай Акадэміі навук (ф. 31, воп. 1, спр. 1—3). Падрыхтоўкай да друку зборніка “На чабары настоена” займалася паэтка Данута Бічэль, з якой у Л. Геніюш былі даўнія сяброўскія адносіны.
У раздзел “З беласмертнай Поўначы” укладальнік уключыў вершы на лагерную тэму, якая займае істотнае месца ў творчасці паэткі. У ім сабраныя творы з пасмяротных кніжных і часопісна-газетных публікацый. Назва раздзела падказаная радкамі Л. Геніюш: “Я іду беласмертнай Поўначчу руку смелую вам падаць” (верш “За Урал сонца ўпала, бы зарава…”).
Раздзел “Скарбы слоў” складаецца з твораў, апублікаваных у кнігах паэткі: “Белы сон” (1990; укл. Б. Сачанка), “Маці і сын” (1992; укл. Я. Чыквін), “Выбраныя вершы” (1997; укл. М. Раманоўскі), “Выбраныя творы” (2000; укл. М. Скобла).
У раздзеле “Кліч Пагоні” сабраныя вершы з перыёдыкі, якія ніколі раней не ўключаліся ў кніжныя выданні. Асаблівую каштоўнасць маюць перадрукі з маладаступных крыніцаў. Прыкладам, камплект згаданай газеты “Раніца” маецца толькі ў Нацыянальнай бібліятэцы Рэспублікі Беларусь, ды і то ў выглядзе мікрафішаў.
І, нарэшце, раздзел “З архіўнай сховані” цалкам складаецца з твораў, якія ў нашым выданні прыходзяць да чытача ўпершыню. Гэта 72 вершы, выяўленыя ўкладальнікам у архіве паэткі (ЦНБ НАН Беларусі, ф. 31, воп. 1).
Паэтычныя тэксты ў двухтомніку друкуюцца ў адпаведнасці з сучасным правапісам і арфаграфіяй. Укладальнік стараўся беражна адносіцца да аўтарскага правапісу ў выпадках, калі напісанне тых ці іншых словаў мела для паэткі прынцыповае значэнне. У некаторых выпадках аўтарскія правапісныя нормы адноўленыя і ў прыжыццёвых выданнях, дзе яны былі раней уніфікаваныя, што часам парушала рыфму і рытміку.
Выдавецтва і ўкладальнік выказваюць падзяку дырэктару БДАМЛіМ сп. Ганне Запартыка і загадчыку
Уздымам сэрц нашых шуміць Белавежа… (с. ). Упершыню — газ. «Раніца», 1941, 10–20 жніўня, дзе апублікаваны пад назвай «Беларусы». Угра — рака на Смаленшчыне, левы прыток Акі.
Там толькі (с. ). Упершыню – газ. “Раніца”, 1940, 29 верасня.
Краю мой родны… (с. ). Упершыню – газ. “Раніца”, 1941, 20 красавіка.
Мінулыя дні (с. ). Упершыню — газ. «Раніца», 1941, 5 лютага.
Братом-палонным (с. ). Упершыню — газ. «Раніца», 1941, 10–20 жніўня.
Не сумуйце (с. ). Упершыню — газ. «Раніца», 1942, 15 лютага.
Ой пайду я (с. ), Адказ (с. ). Упершыню — газ. «Раніца», 1941, 20 верасня.
Князь Усяслаў Чарадзей (с. ). Упершыню — газ. «Раніца», 1941, 30 верасня — 10 кастрычніка. Усяслаў Чарадзей (?–1101) — князь полацкі, які імкнуўся ўнезалежніць Полацкае княства і пашырыць яго межы. Адзін з персанажаў «Слова пра паход Ігара». У звон святой Зофіі ўдараць…– маецца на ўвазе полацкі Сафійскі сабор, помнік архітэктуры XI–XVIII ст. Пабудаваны ў 1044–1066 гг. пры князі Усяславе Чарадзеі; неаднаразова перабудоўваўся.
Забэйдзе-Суміцкаму (с. ). Упершыню — газ. «Раніца», 1941, 10 траўня. Забэйда-Суміцкі Міхась (1900–1981) — беларускі спявак (лірычны тэнар). Спяваў у Харбінскай і Пазнанскай операх, з 1940 г. — саліст Народнага тэатра ў Празе; пахаваны на пражскіх Альшанскіх могілках.
О, Краіна (с. ). Упершыню — газ. «Раніца», 1940, 15 кастрычніка.
На чужыне (с. ). Упершыню – газ. “ Раніца”, 1940, 29 верасня.
Дзявочыя думкі (с. ). Упершыню – газ. “Раніца”, 1941, 10 ліпеня.
Мой лён і сны (с. ). Упершыню — газ. «Раніца», 1941, 20 кастрычніка.
Жнівом (с. ). Упершыню — газ. «Раніца», 1940, 29 верасня.
На начлезе (с. ). Упершыню — газ. «Раніца», 1941, 10 чэрвеня. Верш перакладзены на ангельскую мову В. Рыч.
Родная мова (с. ), Нёмне (с. ). Упершыню — газ. «Раніца», 1942, 29 сакавіка — 5 красавіка.
Нішто так няміла (с. ). Упершыню — газ. «Раніца», 1941, 30 лістапада.
Дзяды (с. ). Упершыню — газ. «Раніца», 1941, 25 лютага.
Краіне (Ці за рокат гучных громаў…) (с. ). Упершыню — газ. «Раніца», 1942, 15 лютага.
Калісьці (с. ). Упершыню — газ. “Раніца”, 1941, 10-20 жніўня.
Было свята (с. ). Упершыню — газ. «Раніца», 1941, 30 лістапада.
Дзяўчына (с. ). Упершыню — газ. «Раніца», 1941, 5 лютага.