80000 кіламетраў пад вадой
Шрифт:
Гэтае дзіўнае здарэнне, мабыць, хутка было-б забыта, як і многа іншых, каб праз тры тыдні яно не паўтарылася ў такіх-жа ўмовах. Толькі на гэты раз, дзякуючы таму, што ў даным выпадку пацярпеўшае судна належала сусветна вядомаму параходнаму таварыству, выпадак стаў шырока вядомы і выклікаў водгукі ўсяго свету.
Мусіць, усім вядома імя англійскага судаўласніка Кюнарда, чые параходы першымі пачалі падтрымліваць рэгулярныя зносіны паміж Еўропай і Амерыкай. За дваццаць сем гадоў існавання параходства судны «Cunard Line» перасеклі Атлантычны акіян, больш як дзве тысячы разоў, ні разу за ўвесь час не спазніўшыся, ні разу не адмяніўшы рэйсаў, ні разу не згубіўшы пісьма з даверанай ім пошты. Аўтарытэт кюнардаўскага параходства быў настолькі моцны, што яно зусім не баялася канкурэнцыі. Тым больш разышліся чуткі пра здарэнне з адным з лепшых параходаў кампаніі.
13 красавіка 1867 года, пры зусім гладкім моры і лёгкім ветрыку, «Шатландыя» была пад 15°12' шыраты і 45°37' даўгаты. Тысячасільная машына давала параходу хуткасць трынаццаць вузлоў і сорак тры сотых.
Колы «Шатландыі» рассякалі воды размерана, як гадзіннікавы маятнік.
У 4 гадзіны 17 хвілін, у той час, калі пасажыры пілі чай у вялікім зале, «Шатландыя» злёгку ўздрыганулася ад ледзь прыкметнага ўдару ў правы борт, крыху ззаду ад кола.
Удар быў да таго слабым, што ніхто на палубе не звярнуў-бы на яго ўвагі, каб з трума не данесліся крыкі:
— Мы топімся! Мы топімся!
Пасажыры, натуральна, перапалохаліся. Але капітан Андэрсан паспяшаўся супакоіць іх. Сапраўды, адна прабоіна не магла пагражаць небяспекаю «Шатландыі», падзеленай непрапускаючымі вады перагародкамі на сем адсекаў.
Капітан Андэрсан адразу-ж апусціўся ў трум. Ён устанавіў, што пяты адсек заліты вадою і, мяркуючы па хуткасці, з якою прыбывала вада, прабоіна ў борце павінна быць вельмі значная. На шчасце ў гэтым адсеку не было топак паравых катлоў, якія вядома адразу згаслі-б.
Капітан Андэрсан загадаў спыніць машыны, а аднаму матросу нырнуць у ваду. Матрос далажыў, што ў корпусе судна ёсць прабоіна шырынёй у два метры. Такую прабоіну не было чаго і думаць правіць у моры, і «Шатландыя», з напалову пагружанымі ў ваду коламі, ледзь-ледзь прадаўжала свой шлях. Судна было ў гэты час у трох мілях ад мыса Кліра і ў Ліверпульскі порт прыйшло, спазніўшыся на тры дні, чым выклікала вялікі непакой ва ўсёй Англіі.
«Шатландыю» ўвялі ў сухі док, і інжынеры кампаніі агледзелі яе. Яны не хацелі верыць сваім вачам: на два з палопваю метра ніжэй ватэрлініі ў корпусе судна была прабоіна, меўшая форму правільнага трыкутніка! Берагі прабоіны былі нібы выраўнены пад лінейку, нібы яе зрабілі знарок. Відаць было, што прылада, прабіўшая корпус, была надзвычайна загартаваная. Яшчэ большае здзіўленне выклікала пытанне, якім чынам, прабіўшы дзірку ў чатырохдзюймовым ліставым жалезе, гэтая прылада магла вызваліцца з прабоіны. Гэтага ніяк нельга было вытлумачыць.
Гэтая апошняя падзея зноў распаліла ўжо астыўшую раней цікавасць публікі. З гэтай хвіліны ўсе марскія катастрофы ад невядомых прычын пачалі прыпісваць «страшыдле». А як з трох тысяч крушэнняў штогод не менш двухсот прыпадае на долю без вестак загінуўшых суднаў, то з дня на дзень віна фантастычнага «страшыдла» рабілася ўсё больш цяжкой.
Справядліва або несправядліва прыпісваючы адказнасць за ўсе гэтыя беды «страшыдле», грамадская думка ўсіх краін, устрывожаная тым, што зносіны паміж кантынентамі сталі небяспечнымі, патрабавала ад сваіх урадаў, каб моры нарэшце былі, чаго-б гэта не каштавала, вызвалены ад гэтага страшнага кіта.
Раздзел другі
За і супраць
У той час, калі разгортваліся гэтыя падзеі, я вяртаўся з навуковай экспедыцыі ў дзікія куткі Небраскі ў Паўночнаамерыканскіх злучаных штатах. У гэтую экспедыцыю мяне адправіў французскі ўрад, як натураліста і ад’юнкт-прафесара пры Парыжскім музеі прыродазнаўства. Сабраўшы за шэсць месяцаў жыцця ў Небрасцы каштоўнейшыя калекцыі, у канцы сакавіка 1867 года я прыбыў у Нью-Ёрк. Вярнуцца ў Францыю я павінен быў толькі ў пачатку мая, і час, які ў мяне заставаўся, я рашыў выкарыстаць на правядзенне ў парадак сваіх мінералагічных, батанічных і заалагічных калекцый. Але ў гэты час адбыўся няшчасны выпадак з «Шатландыяй».
Вядома, я быў зусім у курсе ўсіх падзей, хваляваўшых грамадскую думку. Ды ці магло быць інакш, калі паведамленнямі аб іх былі поўныя ўсе газеты і журналы? Гэтая загадка распаліла маю цікавасць. Не ведаючы, якое тлумачэнне даць падзеям, я пераходзіў ад адной крайнасці да другой. Тут бясспрэчна было штосьці загадковае: тым, хто не верыў, варта было зірнуць на прадзіраўлены борт «Шатландыі», каб пераканацца ў гэтым.
Увесь Нью-Ёрк быў усхваляваны, калі я прыехаў туды. Гіпотэзы аб плывучым астраўку, няўлоўным рыфе, высунутыя малаведаючымі асобамі, ужо былі канчаткова адхілены. І сапраўды, нельга было сабе ўявіць, як мог рухацца з такою хуткасцю гэты плывучы рыф, калі толькі ў ім не было магутнай машыны.
Таксама была пакінута гіпотэза аб блукаючым корпусе затануўшага гіганцкага карабля, таму што яна не магла растлумачыць хуткасць руху «страшыдлы».
Заставаліся такім чынам толькі два праўдападобныя рашэнні задачы: або «страшыдла» было велізарнай жывёлай, або падводным караблём з незвычайна магутнай машынай.
Гэтае астатняе меркаванне, фактычна самае праўдападобнае, рассеялася ў пыл пасля следства, якое зрабілі ў Еўропе і Амерыцы. Немагчыма было сабе ўявіць, каб такі падводны карабель належаў прыватнай асобе: яго трэба было будаваць, а як магла захавацца ў сакрэце такая гіганцкая пабудова?
Толькі якая-небудзь дзяржава магла стварыць машыну такой страшнай руйнавальнай сілы. У нашы сумныя часы, калі чалавецтва завастрыла ўвагу на вынаходстве ўсё новых і ўсё больш смяротных прылад для руйнавання, лёгка было дапусціць, што якая-небудзь дзяржава, употайку ад усіх астатніх, збудавала і выпрабоўвае на практыцы такі баявы карабель.
Але гіпотэза аб ваенным караблі адпала, бо ўсе ўрады адзін за другім заявілі, што яны нічога агульнага не маюць з гэтымі падзеямі. А як «страшыдла» пагражала міжнародным трансакіянскім зносінам, то не прыходзілася сумнявацца ў праўдзівасці ўрадавых заяў. Апрача таго, нельга было сабе ўявіць, каб такі вялізны карабель будаваўся ў глыбокай тайне. Калі цяжка захаваць тайну ў такіх умовах і прыватнай асобе, дык дзяржаве, за кожным крокам якое пільна сочаць зайздросныя краіны, гэта тым больш немагчыма.
Такім чынам, пасля таго як запыталіся ў Англіі, Францыі, Расіі, Германіі, Італіі, Амерыкі і нават Турцыі, меркаванне пра падводны крэйсер канчаткова адпала.
На паверхню вады, не гледзячы на высмейванне бульварнай прэсы, зноў усплыла страшэнная жывёла, і ўзбуджанае ўяўленне пачало выклікаць адну за другою самыя фантастычныя іхтыёлагічныя гіпотэзы.
У Нью-Ёрку многія прасілі мяне выказаць свае меркаванні па хвалюючаму ўсіх пытанню.
У свой час у Францыі я выдаў двухтомную працу, якая называлася «Тайны марскога дна». Гэтая кніга, сустрэўшы добры прыём у вучоным свеце, давала мне права лічыцца спецыялістам у гэтай малавывучанай галіне прыродазнаўства.