Ад сяўбы да жніва
Шрифт:
— Чыво сміёшся? — спытаўся яшчэ па даўняй салдацкай прывычцы «па-гарадскому».
— Так сабе… Мала чаго…
— А вот лучша падзяржы мне гэты цурубалак, а то круціцца.
І зноў застукалі сякеры.
1936–1937
ПРОСТА, I ЯСНА
Як праз сон, успамінаю сябе маленькім хлапчуком. Лазіў па падлозе i застраміў палец.
— Баліць, — пішчу я i лезу да мамы.
— Што баліць? — схіляецца да мяне яе малады,
— Пальчык баліць, во! — паказваю я i плачу.
— А мой жа ты гаспадарык, — кажа мама i вымае з кашулi іголку. — Я вось ей дам, гэтай больцы, калі яна вельмі…— I мама пора застрамку іголкай.
— Баліць! — верашчу я i адбіваюся — б'ю маму рукою па шыі i плачу яшчэ горш.
Мама бярэ мяне на калені.
— Трымай, Люба! — смяецца яна да мае сястры. Люба бярэ мяне за ногі i моцна трымае. Я крычу i ўюном выкручваюся з маміных рук. Сукеначка мая закасваецца, i я тузаюся голымі ножкамі ў панчохах i крычу як сцяць. Мама абнімае мяне і, трымаючы адной рукою мае рукі, выпорвае іголкай застрамку.
— Во, бачыш, няма, — кажа яна i пушчае мяне.
— Баліць! — пішчу я.
— Што ж баліць? Вось жа яна, твая болька. Дай яе, Люба, сюды — я ёй дам!
Люба паднімае з падлогі вялікую трэску i — ажно прысядае — рагоча. Мама б'е трэску i лае яе. А я смяюся i плачу. Пacля я шкадую маму, — яна папрасіла, — абнімаючы за цёплую, мяккую шыю. А яна туліць далонню мой мокры ад слёз тварык да свайго твару, і цалуе мяне, моцна i многа, i хукае на мой скурчаны пальчык.
Мілая, добрая мама! Вось бы цяпер мне цябе! Мне ж гэтак хочацца, каб мяне прыгарнуў, пашкадаваў хто-небудзь добры, разумны, назваў бы сыночкам, чаго я так даўно не чуў.
Але ж не! Вось разбалелася галава ад цёмных думак, а сэрца ад горкай, як чэмер, тугі. Усталі злыднямі цяжкія пытанні жыцця, i не можа ix разгадаць мой бедны блазенскі розум…
А я ж хачу, я намагаюся вырашыць ix, — я не жартую, не забаўляюся жыццём, а жыць хачу i жыць разумна! Хачу быць разумным, добрым, любімым. Хачу ды не ведаю сёння зноў, з чаго i як пачынаць? Уцякло ад мяне сёння ўсё тое, што я ведаў, a ўсё, што я пачаў рабіць, здаецца мне такім марным i смешным, дурным i агідным…
«Адзін, адзін, як тая трысціна на пожары, — думаю я пра самога сябе. — Ой, наскочыш ты недзе на ліха, наскочыш…»
I вось я плачу. Дзяцюк, людцы мае, сорам, а плачу.
Учора вельмі аслабеў душой, абабіўся. Вельмі нездаволены сабою, проста да адчаю. Што яно — гэтая слабасць мая? Страта веры, правільных адносін да жыцця, таго, што давала мне сілу i шчасце. Адчуваю моцна, мацней, чым калі-небудзь раней, што, каб стаць чалавекам, трэба пачынаць зноў ад пачатку.
…У акне мільганула нешта. Гляджу на двор, — стары жабрак.
Уваходзіць у хату, здароўкаецца i, без усякіх прадмоў, траскучым голасам цягне: «Найсвентша матка…» I
Уношу яму талерку мукі. Дзед пакідае песню на паўслове, — відаць старого вераб'я, — i спехам настаўляе сваю торбу. Шшух! — ляціць туды мука, як у калошыну. А дзед гугніць:
— А каб вам гасподзь, а каб вам…
— Няма за што, дзеду, — гавару i гляджу на яго.
Сінія, бяскроўныя, апухлыя ад марозу рукі; на вусах намерзлі саплякі; на ўсю галаву лысіна. Старэнькі кажушок, увесь на латах, як чарапіцай пакрыты, разбітыя лапці.
— Вы, дзеду, відаць, i паабедалі б?
Ён глядзіць на мяне.
— А ты хіба дасі, што пытаешся?
— А чаму ж.
Дастаю з печы цёплае малако i кладу на стол акраец свежага хлеба.
— А мой жа ты галубок, — хмыкае дзед, цераз галаву здымаючы торбы. Ён садзіцца ля стала i есць, толькі вусы ходзяць.
— Адкуль вы, дзеду?
— Я, дзеткі, з Дзятлавіч, але сам жыву ў Горках, у дачкі, замужам тут.
— А што ж гэта вы так… ходзіце?
— Гэта, сынок, не я, гэта гора мае ходзіць. Хіба ж пайшоў бы чалавек? Ды паслаў бог зяця, каб ён падвярнуўся! Я, кажа, на цябе рабіць не буду!..
— А што, больш у вас нікога няма?
— Больш? Ёсць i больш. Сын недзе яшчэ перад вайной пакруціўся ў Амерыку ды прапаў. I дачка ў Расіі ёсць, настаўніца. Ды вось не піша… Раней пісала i грошы прысылала разоў ca тры. Тады i на мяне ласкавей глядзелі. А цяпер во не піша… Э-хэ-хэ, дзеткi, каму стары міл? От, як былі малыя, як я цягнуў з апошніх жылаў, гадаваў, вучыў — тады i я… А цяпер…
I губы старога задрыжэлі.
— Ну, пайду я, — заварушыўся ён неўзабаве. — Дзякуй табе, голубе, дзякуй. Малачка цёплага на старыя кішкі — ніколі я не спадзяваўся…
— Ат, што вы, дзеду, што вы, — праводжу я старога з хаты.
I мне зноў добра. Мне няёмка нават i думаць пра тое, што я зрабіў чалавеку. Мне проста добра — i ўсё.
1936–1937
ЯК НЕ ТАЯ
1
Дзед з бабай, як у той казцы, жылі ў старэнькай хатцы на курынай лапцы.
Стаяла хятка «без портак»: ніякіх, значыцца, за ёю прыбудовак не было, апроч плеценых, над колас крытых сенцаў, дзе стаяла Красуля i парасяты. Парослая куп'ём зялёнага моху, страха насунулася на аконцы, што паўпадалі, як выплаканыя вочы. Было ix тры: адно большае, ад вуліцы, а два ад падворку — малое i яшчэ меншае «проціўпечнае», толькі як цёрла паставіць. Паўпадалі аконцы даўно, нешта хутка пасля таго, як загінуў на вайне адзіны ў старых сынок Алісей. Дзед абабіў ix тады па шалёўках дошкамі, i ад вуліцы хатка стала падобнай да бабкі, калі яна падапрэ шчокі i тужыць.