Авантуры драгуна Пранціша Вырвіча
Шрифт:
І выйшаў, ляснуўшы жалезнымі дзвярыма, быццам яны павінны былі адсячы кавалак памяці.
РАЗДЗЕЛ ДЗЯВЯТЫ
ЯК ПРАНЦІШ ПЕРАТВАРЫЎСЯ Ў ЕГІПЕЦКАГА СЛУГУ
Калі чароўная птушка Алканост, спевы якой робяць усіх шчаслівымі, адкладае яйкі на беразе мора, а тады на восем дзён апускае іх у хвалі, то восем дзён мора спакойнае, як люстэрка.
Вядома, не тое, з якога падчас магічнага сеансу з’яўляецца, як скула на ілбе, егіпецкая прынцэса.
Павінны ж быць такія нечакана спакойныя дні ў самым бурлівым жыцці, у самым пякельным колазвароце, і павінны сустракацца людзі, што як абыдзённікі — рушнікі, вытканыя за адзін дзень удовамі і чыстымі дзяўчатамі вёскі, забіраюць у сябе ўсё нядобрае, захіляюць ад зла…
Перад вачыма драгуна лунала белае аблічча, прахалодныя рукі мянялі вільготную тканіну на ілбе… Было так спакойна, так хораша гайдацца ў хвалях гэтых хвілінаў на мяжы блёкату і явы…
Але вось рысы схілёнага твару пачалі набываць пэўнасць… Вялікія сінія вочы з цёмнымі кругамі стомы, дасканалыя ружовыя вусны з цвёрдай складкай, цёмныя, гладка зачасаныя валасы… Пані Саламея!
Адразу ж успомнілася і іншае — Баўтрамей Лёднік!
Пранціш ірвануўся, каб прыўзняцца, але ў вачах паплылі кругі, як на вадзе…
— Ляжыце, пан Вырвіч… — на лоб зноў лягла халодная мокрая тканіна. — У вас моцнае запаленне ад раны. І як толькі Бутрым дадумаўся пацягнуць вас у цяжкую дарогу? Доктар называецца…
— Гэта я сам… Сам напрасіўся… — язык ледзь варушыўся, але ў вачах патроху разімглялася. Пранціш змог усё-ткі адарвацца ад падушкі, абапёрся на локаць здаровай рукі. — Дзе… ён? Дзе Бутрым?
Саламея адвяла вочы.
— У вязьніцы.
Значыць, зусім дрэнныя справы. Наўрад пасля мірных перамоваў доктар бы там апынуўся.
— Колькі ўжо?
— Тры тыдні.
Не можа быць! Няўжо Пранціш столькі праваляўся ў ложку, пакуль…
Вырвіч сціснуў зубы і, нягледзячы на пратэсты пані Саламеі, сеў, свет, вядома, паплыў вакол, як карусель, але не час для слабасці! Калі дыханне выраўнялася, і ў скронях перасталі грукаць маленькія кавалі сваймі балючымі малаткамі, драгун нарэшце агледзеўся. Незнаёмы пакой з новенькімі сінімі ў залатыя кветачкі шпалерамі, якія пачалі вырабляць на пастаўскіх мануфактурах. Дамы і кавалеры, што ганарыста паглядалі з партрэтаў, былі таксама раней не бачаныя. Пранціш прыгледзеўся да герба, намаляванага на парсунах: «Парай»… Белая кветка з пяццю пялёсткамі на чырвоным фоне… Такім гербам карыстаюцца многія.
— У нашым доме вам было б небяспечна… — вінавата прамовіла Саламея. — Да мяне ж прыходзілі судовыя, дапытвалі… І пра вас таксама. А гэта дом сябра пана Караля Рысі, які зараз у Італіі. Тут ніхто вас не знойдзе. Дом пусты, для догляду за вамі нанялі двух добрых кабетаў, і я прыходжу. А яшчэ спадар Чунь Лі наведваўся — гэта дзякуючы яму вы, мабыць, і апрытомнелі: ён учора рабіў вам кропкавы масаж…
Вось яно што… Дом змоўшчыка… І раз сюды не з’яўляюцца з ператрусам, значыць, з гэтага вынікае, што ад Лёдніка ніякіх звестак следчыя не дабіліся, і магчымых удзельнікаў закалоту не чапаюць.
— Як Бутрым? — горла зноў пераціснула ад гора. Саламея сутаргава ўздыхнула і ціха прамовіла:
— Кепска…
Памаўчала, збіраючы сілы, яе тонкі профіль, здавалася, яшчэ больш вытанчыўся ад перажыванняў, і ціха патлумачыла:
— Ён жа ў Акадэміі біўся, жаўнераў затрымаў. Нікога не засек, так, падрапаў, шаблі павыбіваў з рук… Сам ведаеш, як доўга ён адпрацоўваў методыку — як абязбройваць ворагаў, у якія кропкі на руцэ наносіць удары, пад якім вуглом выкручваць… Спецыяльна, каб не забіваць. Але ўяўляеш, у якім усе шаленстве! Яго там, калі нарэшце здаўся, жаўнеры з-за свайго прыніжэння ледзь на часткі не раздзёрлі. На шчасце, Бутрым у горадзе многім дапамог, як доктар, і паўсюль знаходзяцца ўдзячныя яму людзі. І ў турме таксама. Ён калісь выратаваў сына аднаго з наглядчыкаў, у якога гнойнае запаленне было. Той чалавек мне і расказвае ўсё… Носіць Баўтрамею добрую ежу, коўдру здабыў, каб на саломе не ляжаў, вопратку цёплую. Нядаўна я зноў перадала праз яго драўлянае масла… Цэлы збан. Турэмшчык папярэдзіў, што яшчэ спатрэбіцца. Шмат лекаў перадала… Для спынення крыві, ад запалення, абязбольваючае… Спадар Лі нейкі бальзам адмысловы нарыхтаваў.
Саламея адвярнулася, каб схаваць плач. Вырвіч прыгнечана маўчаў. Драўляным маслам змазвалі раны, якія марудна зажывалі… Калі скура здзёртая, напрыклад, ударамі пугай. Але доктар сам вучыў — пакуль чалавек жывы, усё можна перамяніць, біблейскі Іоў вунь сядзеў на кучы гною ды язвы свае чарапком расчэсваў, а потым Гасподзь зноў яго ўзвысіў ва ўладары зямныя…
— Прыдумалі, як Бутрыма выручаць?
Пані Лёднік паціснула плячыма.
— Пан Рысь ужо столькі пражэктаў выдаў… Ад падкопу да патопу. Але ён зараз дома, у маёнтку — жонка павінна нарадзіць. Студэнты, якія тады на сходзе былі, хочуць проста напасці на вязніцу, глупства, зразумела. Хадзіла да Міхайлы Разанцава — вочы хавае, сам ледзь не плача, але ён — расейскі патрыёт, адданы царыцы, для яго дзяржаўнае злачынства — недаравальны грэх, і дапамагаць не стане. Яго ў Санкт-Пецярбург выклікалі, магчыма, па гэтай самай справе. Суддзя Юдыцкі таксама з’ехаў — на лекавыя воды. Лісты напісала каралю, у Трыбунал, рэктару Акадэміі… Праўда, ад езуітаў аднаго баюся дачакацца — з самых лепшых намераў возьмуць ды Бутрыма атруцяць, каб не пакутваў, небарака, ну і, вядома, іх не выдаў. А кароль, можа, адгукнецца — ён вучоных людзей шануе, а ніякіх прамых доказаў, што мой муж удзельнічаў у змове супраць яго, няма — толькі даносы. Праўда, не толькі вашага мага Батысты, але і кагось з Акадэміі…
Вырвіч пры згадцы пра Батысту ледзь не падскочыў — боль перашкодзіла.
— А дзе камзол, які на мне быў? Вы з яго нічога не даставалі?
Саламея, мудрая жанчына, не стала нічога перапытваць, а хуценька прынесла Пранцішаву вопратку.
— Не стала мыць, каб чагось не сапсаваць, мала што ты мог прыхаваць…
Вырвіч, як мог паспешліва, абмацаў кішэні: вось ён, ліст, перададзены Шрэдэрам! Магчыма, дапамога егіпецкага жраца, здрадніка, з-за якога Бутрым і патрапіў у турму, спатрэбіцца, каб доктара ж і выцягнуць. І ўспамін пра Міхалішыўну прымусіў сэрца здрыгануцца… Што маг з ёй вытварыў за гэты час?
— А не чуваць нічога пра нягодніка Батысту? — спытаў Пранціш праз зубы.
Саламея горка ўсміхнулася.
— Яшчэ як чуваць! Уся Варшава толькі пра іх і гаворыць, аж сюды чуткі дайшлі: пра вялікага прадказальніка і чарадзея графа Рудольфіюса Батысту і ягоную прыгажуню-жонку, як яна на гарачых вуголлях таньчыць і бессаромна ногі паказвае. Пан Рысь збіраўся быў паехаць мага на двубой выклікаць, але яго адгаварылі: Батыста ў фаварытах у Панятоўскага, кароль нават за жонкай яго валочыцца, і, кажуць, быў адораны ейнымі ласкамі…
Пры гэтых словах Вырвічу стала так балюча, што, здаецца, сэрца спыніцца… Пані Саламея ажно спалохалася:
— Табе кепска? Прыляж…
Вырвіч адкінуўся на падушку, сцяўшы зубы. А чаго ён чакаў, што егіпецкая прынцэса ні з поля вецер будзе захоўваць яму вернасць? Што ж, яна дастаткова прыгожая, таленавітая, разумная і… і незвычайная, каб счараваць нават караля, тым больш маладога і кідкага на кабетаў. А Батыста яшчэ, пэўна, і змушае нявольніцу да выгаднага флірту з манархам. А можа, Міхалішыўна ў Цялка і закахалася — а чаму не, прыгожы, дужы, далікатны, на флейце грае, Шэкспіра перакладае… А яна для яго ў спачывальні Афелію або Віёлу разыгрывае… А што ж, усемагутная мадам дэ Пампадур, фаварытка французскага караля, таксама з беднаты, з гразі вылезла, а ўсёй дзяржавай кіруе, каралева ёй кланяецца… Пазалаці вароне пер’е — вось табе і пава.