Бацькава падарожжа (на белорусском языке)
Шрифт:
Па дарозе ён увесь час думаў пра Марыю-Луiзу. Ён стараўся ўявiць сабе яе пакой, яе работу. Дачка шмат расказвала пра гэта, але цяпер у памяцi старога ўсплывалi толькi дэталi. Яму здавалася, што галоўнае заставалася не расказанае. Пасля апошняга прыезду Марыi-Луiзы ён часта думаў аб ёй, але яму нiколi не прыходзiла ў галаву ўявiць, як жа яна жыве. Ён зразумеў гэта яшчэ ў вагоне, i цяпер яму было сорамна.
Усё лепшае ў Марыi-Луiзе было звязана з яе дзяцiнствам. Кантэн перабiраў у памяцi кожныя Каляды, асаблiва тыя, калi яшчэ былi жывыя яго бацькi. Гэта было ў час гiтлераўскай акупацыi. Тады некалькi апельсiнаў або торбачку цукерак можна было выменяць на масла, яйкi або на гарэлку. Кантэну згадалася вялiзная лялька, якую яго мацi зрабiла з рыззя i саломы, згадаўся
Кантэн думаў аб гэтым у цягнiку, думаў цяпер, iдучы па вулiцы, i пытаўся ў сябе, што захавалася ў Марыi-Луiзе ад таго далёкага часу. Цi будзе яна па-сапраўднаму шчаслiвай, калi ён забярэ яе з сабою? Цi кране яе тое, што Дэнiза падрыхтавала яселькi ёй?
Усё навокал было ў святочным убраннi. Слова "Каляды" было выведзена на кожнай вiтрыне святлом, фарбай, штучным снегам, якi здаваўся бялейшым за сапраўдны. Але гэта былi не яго Каляды. Яго Каляды нельга было ўявiць без яселькаў Марыi-Луiзы i Дэнiзы, без хатняй цеплынi, ад якой ён адчуў сябе адарваным, як толькi выйшаў за парог. На Каляды яны заўсёды клалiся спаць крыху пазней, чым звычайна, а назаўтра ўставалi раней, каб паслухаць, як радуюцца дзецi, знайшоўшы ў абутку падарункi. Цi ўбачыць ён гэта тут, у горадзе? На асветленай лямпачкамi вулiцы цяжка было заўважыць, што ўжо добра сцямнела. Толькi на плошчы Бэлькур, дзе асвятленне было слабейшае, Кантэн заўважыў, што настала ноч. Падзьмуў паўночны вецер, i стары адчуў холад нават праз футравае палiто.
Пераходзячы плошчу, ён паглядзеў на конную статую, якая здавалася чорнай на фоне снегу. Кантэн намагаўся ўспомнiць некалькi фразаў з кнiгi, якая аднойчы вельмi ўразiла яго, i ён часта гутарыў аб ёй з настаўнiкам. Аўтар, лекар па прафесii, яго iмя Кантэн не памятаў, называў гэта месца Плошчай Трывог. Стары не мог прыгадаць, якiя канкрэтна словы былi там, але пачуццё сапраўды было такое. Аўтар звязваў плошчу з iдэяй смерцi. Кантэн чамусьцi адразу ўспомнiў пра свой чорны гарнiтур, якi яго жонка паклала на чырвоную канапу перад яго адыходам. Гэты гарнiтур ён апранаў на пахаваннi, у яго Кантэна апрануць, калi ён памрэ сам. Кантэну карцела ведаць, чаму раптам яму прыйшла думка пра ўласную смерць, але ён не знаходзiў адказу. Ён падумаў, што гэта можа быць звязана з яго ад'ездам. Тут, у горадзе, ён не адчуваў сябе на трывалай зямлi. Яму нечага не хапала, а гэта нешта было неадрыўнай часцiнай яго жыцця.
Яму карцела прайсцi хутчэй праз гэту мала асветленую частку плошчы. Ён ведаў, што насупраць знаходзiцца вулiца Ратушы. Яна таксама была вельмi добра асветленая, i Кантэн спадзяваўся, што там ён не будзе адчуваць сябе такiм адзiнокiм. Але яму было нязвыкла на ходнiках, па якiх шпарка крочылi мiнакi. Ён нiяк не мог падладзiцца пад iх крок, для яго гэта было пакутлiвай справай. Ён часта спыняўся, баючыся сутыкнуцца з кiм-небудзь, прыцiскаўся да сцяны або да вiтрыны, прапускаючы мiнакоў.
Яшчэ ў цягнiку ён падумаў, што рабiць з капелюшом. Той быў чорнага колеру, з высокiм верхам i шырокiмi палямi. Мужчыны яго ўзросту, якiя прысутнiчалi на пахаваннях, насiлi такiя капелюшы. Тут, у горадзе, такiх капелюшоў не было. Яны былi значна меншыя, з вузкiмi палямi, вельмi розныя па форме. Кантэн даўно прыкмецiў iх на базары ў Лоне, але працягваў ездзiць туды ў шапцы. Вядома, Кантэн не звяртаў на гэта ўвагi, якi ў яго капялюш, але яму здалося, што мiнакi запыняюць на iм свае позiркi. Стары сказаў сабе, што пры ўваходзе ў салон, дзе працуе Марыя-Луiза, ён здыме свой капялюш i будзе трымаць яго за спiною.
Тут стары яшчэ раз паспрабаваў уявiць сабе салон i падумаў, што там павiнна быць вешалка, на якую яму прапануюць павесiць капялюш i футравае палiто.
Усе вулiцы нагадвалi доўгiя тунелi святла. Над вулiцай Ратушы ззяла арка, утвораная трыма дугамi: большая пасярэдзiне, а дзве меншыя з бакоў.
Чым далей стары крочыў па гэтай вулiцы, тым натоўп рабiўся ўсё шчыльнейшы i шчыльнейшы. Часам навокал усчыналася такая таўкатня, што ён вымушаны быў узяць пакунак у абедзве рукi.
Прахожыя тоўпiлiся перад некаторымi вiтрынамi, займаючы ходнiкi i нават частку вулiцы. Машыны сiгналiлi i апырсквалi разявак гразёю. Тыя лаялiся, ляскалi далонямi па кузавах машын. У гэтым было нешта вар'яцкае, i Кантэн здзiўляўся, чаму ён не бачыць няшчасных выпадкаў цi боек. Некаторыя людзi смяялiся, але на большасцi твараў Кантэн бачыў раздражнёнасць, халодную злосць, якiя вельмi кантраставалi з яркiм асвятленнем. Нават не верылася, што гэта было напярэдаднi святкавання Каляд.
Не звяртаючы ўвагi на гразь, холад, злосць, заднiя напiралi на пярэднiх, прыцiскалiся да iх спiнаў, каб разгледзець, што там цiкавае ляжыць на вiтрыне.
Бачачы гэты натоўп, Кантэн зноў успомнiў свой дом, якi стаяў адзiн сярод чыстага поля, усланага бялюткiм снегам. Аканiцы, напэўна, ужо зачыненыя, перад дзвярыма вiсiць посцiлка, якая не дае дзьмуць холаду ў пакой. Але ўсё адно стынуць ногi, хоць плiту палiлi ўвесь дзень. Вiдаць, Дэнiза запалiла лямпачку ў ясельках i разглядае iх. Мацi варыць суп. Ад гэтых думак на душы ў старога крыху пацяплела. Гэты маленькi проблiск успамiну быў мацнейшы за бачанае iм цяпер гарадское вар'яцтва. Кантэн баяўся горада заўсёды, добра не ведаючы чаму, а сёння гэты страх вярнуўся да яго з новай сiлай, i старому так захацелася дадому!
Перад вачыма з'явiўся настаўнiк. Што ён робiць у гэты час? Сядзiць адзiн у сваiм пакоi або пайшоў у госцi да свайго жанатага калегi? Той таксама жыве ў школе i, мабыць, запрасiў хлопца адсвяткаваць Каляды разам. Але што ён палiчыць за лепшае: застацца аднаму ў пустым пакоi цi правесцi час у кампанii шчаслiвай пары? Пара была сапраўды шчаслiваю, гэтага ад людзей не схаваеш. Кантэн амаль не бачыў, каб яны былi адно без аднаго, заўсёды хадзiлi разам, узяўшыся за рукi, як дарослыя дзецi. Будынак школы стаяў у спакойным месцы, з бакоў яго ахiналi старыя каштаны, i тут можна было жыць вечна ў мiры i шчасцi. Не тое, што гэты горад.
Выбiраючыся з натоўпу i абыходзячы машыны, Кантэн паспрабаваў уявiць на гэтых вулiцах цыбатую постаць настаўнiка. Занадта доўгiя канечнасцi перашкаджалi хлопцу рухацца, нават калi хапала месца, i тут ён проста не змог бы iснаваць. А вось Марыя-Луiза - iншая справа. Кантэн успомнiў пра яе, калi звярнуў увагу, як лёгка сноўдаюць дзяўчаты памiж групамi прахожых. Быццам стронгi сярод скалаў у бурлiвай плынi. Напэўна, Марыя-Луiза рухаецца тут без цяжкасцей i, вiдаць, з пагардай глядзiць на гэты натоўп.
Але цi адчувае яна сябе шчаслiвай? Кантэн гэтага не ведаў.
I, быццам ап'янелы ад бесперапыннага руху, ад гучнага гоману, Кантэн крочыў далей, ужо не ўзiраючыся больш у падобныя адзiн да аднаго твары.
Ён крочыў па гэтай ярка асветленай гарадской вулiцы i думаў пра дачку, якая марыла некалi сядзець у маленькiм цёплым дамку i пазiраць праз акно, як падае бялюткi снег.
8
Адшукаць салон Раберцi было няцяжка. Кантэн доўга стаяў перад вiтрынай, за якой былi выстаўлены касметычныя прылады, фотакарткi прыгожых жанчын. Усё гэта было раскладзена на чырвоным аксамiце, прысыпаным штучным снегам. Памiж фотакартак ляжала некалькi яловых лапак, падобных на тыя, якiя Кантэн прывёз Дэнiзе для ясельцаў. I старому было дзiўна, што ў гэтай перапоўненай яркiм святлом вiтрыне жывыя лапкi знаходзяцца побач з нежывымi блiскучымi прадметамi. Гледзячы на сфатаграфаваныя прычоскi, Кантэн падумаў, што гэта, мабыць, i ёсць яе работа, i нечакана засмяяўся. Ён успомнiў, як Марыя-Луiза, калi ёй было восем цi дзевяць гадоў, абстрыгла сваю сястрычку. Цяпер ён смяяўся, спрабуючы ўявiць партрэт маленькай Дэнiзы сярод гэтых дам з высокiмi прычоскамi.