Беларусы, вас чакае Зямля
Шрифт:
Уражаньнi, уражаньнi! Колькi сьветаў. У кажнага свой. I цяпер перад юнаком зусiм новы, няведамы, нязьведаны, чыста ягоны сьвет распрасьцёрся. «Дуня, дарагая сяброўка мая! Каб ты цяпер са мной была», — зьвярнуўся Янак у думках да мiлай дзяўчыны. — «Узяў-бы я цябе за шурпатую ад зьбiраньня зёлак руку, прыгарнуў-бы, i пайшлi-б мы супольна гэты няведамы сьвет пазнаваць». Шчымлiвае юнацкае сэрца, ты зноў да лёту паэтычным iмпэтам акрыляешся. Колькi-ж тваё хваляваньне й цярпеньне й колькi юнацкае галавы трызьненьне на розныя лады паэты апiсвалi.
Хацелася прысесьцi на гэнай сiратлiвай, пад абсмаленым дрэвам, лавачцы, за алавiк узяцца. Але вакольныя руiны, рэдкiя прахожыя, што як перапалоханыя сабакi аглядалiся,
Загубленае жыцьцё, амаль дашчэнту зьнiшчаны горад. Пусьцее Пляц Волi. Яшчэ ўчора кiнулася юнаку ў вочы, што мала цывiльных па вулiцах бачыў. Дый дзе-ж iм было быць? Пэўне-ж, шмат перабiлi, а многа паўцякала. А ўсё-ж… Цi тыя, што жылi, баялiся па вулiцах хадзiць?
I вакол гэтае плошчы мала чаго ўцалела. Зь левага боку высiлася абшарпаная, асколкамi пабiтая сьвятыня зь дзьвюмя барокавымi вежамi, падобная на тыя, што бачыў у Пархвенаве, Будславе цi Бярэзьвiчах. Мусiць усе яны, — i гэта, i тыя таксама, — будавалiся цi не ў адным стагодзьдзi. На помач, мабыць, паклiкалi з далёкае Iталii нейкага Манджэлётты цi iншага Сквiранчэлi. Магнаты машнамi золата мералi, а за таннымi мясцовымi рамесьнiкамi затрымкi ня было.
Гэтта дзесьцi ад плошчы адходзiла тая жаданая, — так i стаiць у вачох, як магнiт прыцягвае, газэтны радок з адрасам, — вулiца Алеся Гаруна, Менск. I сама рэдакцыя ледзь не на рагу вулiцы пры Пляцу Волi. Янук стаяў задаволены, разглядаўся. Вузкаватая вулiца, амаль зусiм ад вайны ўцалеўшая, пахiла зьбягала ўнiз. Воддаль вiдаць нейкiя майстэрнi, групы людзей. А дзе людзi, там i жыцьцё. На рагу прыбiтая да сьцяны дошчачка iзь сьвежым, не такiм ужо, як на ваенную бяду, аматарскiм напiсам: вулiца Алеся Гаруна. Янук ледзь не падскочыў з радасьцi. А колькiм вулiцам у Менску дадзены беларускiя назвы? А колькi зь iх наагул напiсы мае на рагох вулiцаў i на дошчачках? А гэтая ня толькi названая, але й пазначаная. А далей, ужо зусiм асьцярожна ступаючы, Янук падыйшоў да двухпавярховага будынку й затрымаўся перад дзьвярмi.
«Беларуская газэта» i «Голас Вёскi».
Вось яны абедзьве разам, пад адным дахам. Мiлыя сястрыцы, цi як iх назваць? Ужо калi ня тут Парнас, дык дзе тады? Моцна стукала Янукова сэрца, калi дрыжачая рука адчынiла дзьверы. Трапiў у нейкiя сенi, цi пусты пакой. Было тут змрочна, неяк сыра й дзiка. А пад цёмнай стольлю млява сьвяцiла адзiная электрычная лямпачка. Янук стаяў i разглядаўся. Спасьцярог двое дзьвярэй. За аднымi зь iх нехта нешта пiльнаваў, а за другiмi роўнамерна стукала машынка. Янук, памяркаваўшы, адчынiў дзьверы. Пры стале, бокам да яго, сядзела маладая стройная дзяўчына, а пальцы ейныя хутка танцавалi па кнопках машынапiскi. Пальцы спынiлiся й дзяўчына зiрнула на хлопца.
— Скажыце, калi ласка, дзе рэдакцыя? — спытаў дзяўчыну Янук.
— А там наверсе, iдзiце па сходах, — адказала яна службовым голасам i адразу-ж зноў узялася пiсаць.
Скрыпучыя драўляныя сходы прывялi Янука на другi паверх, дзе ў калiдорчыку пабачыў аж трое зачыненых дзьвярэй. На iх ня было нiякiх напiсаў i юнак мяркаваў куды далей пайсьцi. Доўга ня думаючы, адчынiў сярэднiя дзьверы й апынуўся ў вузкiм пакоi, якi, як яму здалося, быў з боку вулiцы, бо ў сьцяне было адзiнае, даволi вялiкае вакно. Ля сьцяны з правага боку за доўгiм сталом, нагнуўшыся над паперамi сядзела двое: жанчына з каўказкiм тварам, а побач яе з правага боку, — чалавек сярэднiх гадоў, з падоўжаным тварам, яснымi валосамi. Выглядала, што людзi гэтыя былi занятыя. Жанчыну Янук ведаў зь нейкае здымкi й чытаў ейную паэзiю. Яе не спадзяваўся тут бачыць, а мужчыны зусiм ня ведаў.
Каля
— Добры дзень, — сказаў Янук, зьдзеўшы шапку.
На ягонае прывiтаньне людзi за сталом не адказалi, толькi паэтка ледзь заўважна галавой кiўнула.
— Цi мог-бы я бачыць рэдактара? — спытаў Янук.
Пытаньне павiсла ў паветры без адказу, а двойка за сталом прадаўжала цiхую гутарку. Зусiм зьнiякавеўшы, Янук ня ведаў, што далей рабiць. Ён аглянуўся навокал, пастаяў некалькi часiнаў i сеў пры сьцяне на лаву.
Абмяркоўвалi архаiчныя словы, выражэньнi, што былi часткай нейкай гiстарычнай драмы. Турбуючыся сытуацыяй, у якой апынуўся, Янук усё-ж вымяркаваў, што людзi гаварылi пра лiбрэта опэры «Усяслаў Чарадзей», якое, мабыць, апрацоўвала паэтка. Даволi павярхоўнае знаёмства зь ейнай творчасьцю падказвала хлопцу, што i ў гэным жанры яна мела набiтую руку. У нянадта спрыяльных умовах менскi тэатр абнавiў працу, ставiлiся драмы й опэры, аднаўлялася старое, некалi бальшавiкамi зьнiшчанае, тварылася й новае. Цяпер гэтая пара ператрасала твор, аснаваны дзесь на далёкай мiнуўшчыне. Роўныя галасы й поўная канцэнтрацыя падказалi, што людзi гэтыя думкамi жылi ў адлеглым сiвым стагодзьдзi, а зусiм ня тут, у рэдакцыi менскай на вулiцы Алеся Гаруна. Магчыма, што яны й не заўважылi юнака ў паўсуконнай шэрай сьвiтцы, зялёных штанох, а калi й спасьцераглi, дык, бяз сумлеву, зусiм яго на ўвагу ня бралi.
Iшоў час, а Янук сядзеў. У гэткiм становiшчы нiколi Бахмачу не даводзiлася раней быць. Пад iм гарэла лава, нэрваваўся. Ведаў, што назаляць гэтым занятым людзям не павiнен, што, вiдаць, трэба было-б устаць, перапрасiць iх i выйсьцi. Ды простай адвагi не хапала. Людзi гэтыя раней яго не спасьцераглi, а што будзе цяпер? Упiкнуты iхнай абсалютнай няўвагай да яго, юнак так зьбянтэжыўся, што нiяк наступнага кроку ня мог вымяркаваць. Гэтта-ж ясна бачыў, што гэтым людзям перашкаджае, што ён тут зусiм непажаданы. Гэтак бывае, калi чалавек, зьбiты з нармальнага тропу ў жыцьцi, сам сябе заганяе ў тупiк, калi самая звычайная дзейнасьць, нейкая лёгiчная акцыя магла-б зьмянiць сытуацыю. Колькi пасьля ня думаў Янукк пра той выпадак, бачыў свю звычайную дурноту. Чаму ня ўстаў, зусiм проста не адчынiў дзьверы й ня выйшаў? Але нiяк ня мог рацыянальна вытлумачыць таго, што ён тады зрабiў. А справа ў тым, што зрабiў абсалютны ноль. Проста сядзеў, быццам прыкаваны да тэй лавы й зьбянтэжанымi вачмi паглядаў на двойку людзей, каторыя яго бачылi й ня бачылi.
Мужчына зiркаў на Янука ўсё часьцей i ў ягоных шэрых вачох, як здалося юнаку, скакалi iскры нецярплiвасьцi. Падпершы рукой падбародак, ён часьцей торгаў галавой. Жанчына разважала над старымi словамi й фразамi зь бястурботнай флегмай. Але раптам шэрыя мужчынавы вочы зрабiлiся калючымi iголкамi, зiрнулi проста на Янука, а тут-жа загрымеў рэзкi загадны голас:
— Во-о-о-он!
Януку як быццам хто варам у твар лiнуў. Застукала раптоўна сэрца, млоснасьць разьбеглася па целе, закружылася галава.
— Вон, кажу! Чаго тут сядзiш? Ня бачыш, што перашкаджаеш?
Мужчына прыўстаў за сталом i хлопцу здалося, што вось-вось на яго кiнецца. Янук хуценька ўстаў з лавы i неўзабаве апынуўся за дзьвярмi. Моцна бiлася сэрца. Стаяў у слаба асьветленым калiдоры й нiяк ня мог наважыцца што далей рабiць. Здавалася, што ляпей-бы залезьцi ў нейкую нару, каб людзi яго ня бачылi. Якi сорам! Зрабiў непрабачальнае зло й за гэта атрымаў зусiм заслужанае пакараньне. Якая дурнота! А з другога боку, гэтта нейкi голас кпiў зь яго: «вось табе як на Парнас узабраўся! Так табе й трэба! Куды лезеш? Цi ты iм раўня? Мужык дурны!»