Беларусы, вас чакае Зямля

Акула Кастусь

Каля Шпунтовага двара было цiха. Усьведамiўшы, што ўжо ноч на зыходзе, Антось устаў i мяркаваў, цi йсьцi дахаты. I тады раптоўна, амаль зьнiкуль, зьявiлася выдатная думка. Здалася такой надзвычайнай, што Антось аж зьдзiвiўся, як гэта яна раней яму ў галаву ня прыйшла. Ня трэба будзе болш спаць у гумне цi падпiльноўваць таго Шпунта ў Гараватцы. Нармальнае жыцьцё зноў пачнецца. Ня трэба будзе баяцца, што Шпунт цi iншая брыда якая яго ў пасьцелi зь Нiнай знойдзе. А кажны дзень, не ўкарацiўшы вартаваньнем злыдняў ночы, можна будзе спарней ля гаспадаркi папанатужыцца.

I зьдзiвiлася

на наступны дзень Нiна, калi Антось, памяркаваўшы й расплянаваўшы ўсё, як належылася, дзiрку ў падлозе праразаць узяўся.

— Гэта што такое? — спыталася спакойна, бо ведала Антосеву разважлiвасьць.

— Нару рабiць буду, — усьмiхнуўся Дзяркач.

— Нару?

— Ага.

Нiна пазiрала на шчацiнай аброслы Антосеў твар i намагалася нешта вымяркаваць.

— Вiдзiш, як зраблю нару, тады пачну спаць з табой, у гумно на сена болей нi пайду. Калi сам ён цi зь кiм прыдзiць, тады я яго ў руках маю.

Нiна падумала i ўсьмiхнулася.

— Калi ён прыйдзiць, дык ты шмыг, як мыш, у нару?

— Нiхай сабе як мыш, — усьмiхнуўся Антось, але нi ад ката. I мая нара два выхады будзiць мець.

Колька ночаў, асьцярожна, каб нiхто зь вясковых не спасьцярог, Антось добра папрацаваў. Пры гэтым трэба было вырашыць цi дну праблему, як, прыкладам, куды падзець выкапаную зямлю, або куды адвесьi сьцёк на ваду. Трба-ж, каб нара была сухая, калi лiвень здарыцца. I як-жа тады дзякаваў Антось будаўнiку гэнай хаты, што калiсь паставiў яе на высокай каменнай аснове.

23

На шэрым, даўгiм i мясцамi абсмаленым да пашкоджаньня будынку менскага вакзалу, пасярод, на шэрай дошцы вiднеўся цьмянымi лацiнскiмi лiтарамi напiс: МIНСК. Янук выцiснуўся з грамады вiленскiх спэкулянтаў, саскочыў на жвiр ля шпалаў i разглядаўся, працiраў заспаныя вочы. Навокал — жаўнерскi гармiдар, якi, вiдаць, нiколi ня сьцiхаў. Гудзела ў вушах. У цяжкой ад бяссоньнiцы галаве пераклiкалiся адгалоскi начнога, павольнага грукату цягнiка, гамонкi спэкулянтаў, што абложаныя добрадаходным таварчыкам, частавалiся «шнапсам», вяндлiнай, сiтнiм хлебам, каўбасамi.

Перасядаў ля поўначы ў Маладэчне. У таварным вагоне, куды трапiў пасьля праверкi «райзэшайну», было цесна й цёмна. Ня ўсьпеў Янук iм кроку ступiць, як пасыпалася сакавiтая лаянка.

— Пёруне, скру…, гдзе лезеш?

Зьдзiвiў юнака сiпаты, пракураны жаночы голас. У iм апроч басяцкае лаянкi, ледзь далося жаночае распазнаць. Нехта ў куце засьвяцiў лiхтар. Выпучыўшы жывот, абкружаная клункамi й карзiнамi, быццам сьвiньня парасятамi, цётка з пракураным голасам тут-жа ля дзьвярэй разьмясьцiлася. А там з паўцемры чулiся iншыя басы, тэнары й альты, хрыпатыя й войстрыя. I то ўсё на аднэй мове.

«Куды гэта я трапiў?» — падумаў Янук.

Прымасьцiўся ля дзьвярэй, бо далей ня пусьцiлi. Найбольш аўтарытэтныя галасы, чуваць, па кутох разьмясьцiлiся. Трахнулi дзьверы, ледзь ногi ўсьпеў падцягнуць. I тады пачалася, пад лякатаньне колаў, адлеглую дзесь на станцыi нямецкую лаянку, свая, цi не кансьпiратыўная «гавэнда». Пра Збыськаў, Марыськаў, кур…, пёрунаў, гжмотаў i iншае.

Нос пратэставаў супраць часнаку, поту й табакi. Мелася ўражаньне,

што народ гэты сустрэўся ня прыпадкова, а вырас недзе ад аднэй атожалкi i ён, Янук, быццам непатрэбны мазоль, iм на рукi сеў. Ад няшчыльных дзьвярэй, калi разагнаўся цягнiк, цягнуў халодны скразьняк, а там нехта ў куце, засьвяцiўшы лiхтаром, «высьменiтэ пане», ўзяўся кагосьцi частаваць. Задаволеннае цмоканьне, адабрэньне самагоннага майстэрства.

I раптам дзесь у куце — плясь!

— Гдзе лезеш, холера!

Жаночы голас. I агульны рогат. Вясёлая кампанiя, цi што?

«Чэрцi, апэтыту наганяюць».

Дзесьцi ў кiшэнi, у маленькай торбачцы чарсьцьвела луста разовага хлеба, скрылёк сала. А асобна, у корабе, вёз сыр, масла й хлеб для Рашкевiчавай сваячкi, у якой затрымацца меў.

Трэба было-б паспаць, але як тут ляжаш? Калi гэтыя людзi сьпяць? Можа ўдзень? Што гэта за яны? Раптам нешта ў галаве праясьнела. Пэўне-ж, гэта «дарабкевiчы». Яны ў часе вайны, можа патрэбную функцыю выконываюць. Калi-б не яны, дык ня было-б чорнага рынку. А мiж iх, пэўне-ж, i тая сувязь польскае разьведкi, пра якую Антось Дзяркач гаварыў. Нiтачкi, дзесь там аж уверх да Лёндану цягнуцца. А ў гэтых двух цi трох, перапоўненыхво такiмi людцамi, вагонах, ёсьць цi адзiн чалавек, якi па сваiх палiтычных i разьведчых заданьнях езьдзiць. У Менску мае нейкi явачны пункт, дзе сядзiць якiсьцi Зьдзiсек цi iншы «гжмот», а можа й мясцовы дзядзька Савось… Пэўне-ж ёсьць i ўмоўны пароль (фраза цi слова) ды ўсё iншае.

Нiхто зь iх Янука ня спытаў — адкуль, хто, куды й чаго… Як гэта яны ўпоцемку разспазналi, што не да iхнае кабалы наллежыць? Можа па вопратцы? Быў супынак. Шырака з грукатам адчынiлiся дзьверы, уварвалася знаёмае нямецкае гарканьне: — Райзэшайн, шнэль, шнэль! I нiводнага «бiттэ».

Янук сама першы. Ужо ня дрыжэла рука. Думаў: «Калi-ж гэты народ, абложаны клункамi, што пiў „высьменiтэ, курды крэў“, меў чыгуначныя пропускi, дык я, Янук Бахмач, ад самага Вiтвiцкага дастаў. А ён-жа — ўлада!»

Аж дзiвiцца трэба было, што ўсе пропускi мелi. Немец сьвяцiў лiхтарыкам, праходзiў мiж карзiн, кашалёў, хатулёў. I чым далей, то цiшэў ягоны голас. Дзесьцi, у цьмяным сьвятле лiхтарыка, цурчэла вадкасьць, навет пачулася Немцава «данкэ шэн». Мужчыны й жанчыны, — цяпер Янук мог iм прыгледзiцца, — апранутыя паместачковаму сьлядзiлi начальнiка. I ня было ўжо крыку. Пасьля якiх пятнаццацi хвiлiн, выпiўшы добрую чарку, закусiўшы, Немец вылез. Хляснулi дзьверы й пад знаёмыя ўжо гукi рушыў цягнiк.

МIНСК.

А чаму ня Менск?

Вылезшы з вагону, Янук затрымаўся на баку, пазiраў на начных суседзяў. Рух пачаўся адразу. Усе, зусiм цьвярозыя, пакiдалi вагоны валочачы цяжкi багаж, станавiлiся ў чаргу перад вйсковымi жандармамi з нагруднымi бляшкамi, што стаялi ля ўваходаў у вакзал. Усюды напiсы «нур фюр Дойчэ». Поўна войска. А гэтта вось праход для цывiльных. I здавалася, што гэтыя, абладаваныя пакункамi людзi не марылiся бяссоньнiцай i ня пiлi «высьменiтэ, пане». I выглядала, што яны ня былi тымi ахвярнымi й гэройскiмi патрыётамi, якiх некалi лiтоўская настаўнiца, панi Раманоўская, так прывабна малявала на лекцыях гiсторыi.