Каласы пад сярпом тваiм. Кніга першая. Выйсце крыніц
Шрифт:
— Ну, пацалуй мяне, пацалуй яе… Ну!
Жанчына і Белы, абое яны гаварылi па-халопску з модным акцентам, але ўсё ж гаварылi, i гэта рабiла iх неяк больш блiзкiмi.
— Пацалуй мяне, — сказаў Белы.
Але хлопчыку было няёмка, i ён, схiлiўшыся, пацалаваў, — зусiм як Кагутова папу, — руку жанчыны, пяшчотна-тонкую, асаблiва белую сярод чорных карункаў шырокага рукава.
— Fасоn dе vоir d'un сhеvаliеr, — засмяяўся мужчына. — Я ж казаў, што ён мой сын, мой. Да рукi жанчыны — перш за ўсё. Сhе-vа-liеr!З
— Gеоrgеs! — зноў з дакорам сказала жанчына.
Алесь
Але ж яе твар з такiмi цёплымi шэрымi вачыма, з такiм спакойным ротам! Але ж каштанавыя iскрыстыя валасы! Усё гэта было роднае, толькi на хвiлiну забытае, i вось цяпер усплывала ў памяцi.
I ён раптам несамавiта, нечакана крыкнуў:
— Ма-ма!
Крыкнуў амаль як сялянскае малое, на якое рушыць вулiцай карова, крыкнуў, цвёрда верачы, што вось зараз мацi прыйдзе i ўратуе. Крыкнуў i адразу засаромеўся.
Ёй толькi таго i трэба было. Абхапiла, пачала шаптаць на вуха. Але ў iм ужо расло абурэнне i сорам, быццам ён здрадзiў хаце, рукам Марылi, вачам братоў. I ён так разрыдаўся ў гэтых вузкiх руках, быццам сэрца яго рвалася на шматкi.
А яна цалавала.
Ён плакаў, бо адчуваў, што злоўлены, што з гэтым шэптам канчаецца для яго ўсё.
…Яго павялi мыць i пераапранаць. I калi бацька i мацi засталiся на тэрасе адны — усмешка няёмкасцi так i не сышла з iхнiх вуснаў. Пазбягаючы глядзець мужу ў вочы Антанiда Загорская глуха спытала ў пана Адама, якi стаяў наўздалёк:
— Што, пан Адам, як вам панiч?
Пан Адам мяўся.
— Праўду, — цiха сказала яна.
— Мужычок, проша панi, — наважыўся Выбiцкi. — Але з чыстым сэрцам, з добрай душою.
— Нiчога, — нават з нейкай палёгкаю ўздыхнула мацi. — Навучым.
Бацька лёгкаважна зарагатаў, паказваючы белыя зубы.
— Бачыце, пан Адам? Так лёгка i навучым. Lеs fеmmеs sоnt раrfоis vоlаgеs [12] .
— Гэтую iдэю падаў ты, Gеогgеs, — шэрыя вочы мацi сталi вiльготнымi. — I ты не маеш права…
12
Жанчыны часам бываюць легкадумныя (франц.)
— Скажам, i не я, — сказаў пан Юры. — Скажам, бацька мой, i нам нельга было не паслухацца.
— Але чаму яго аднаго?
— Самадурства. Меў на Алеся вялiкiя надзеi. I ты ведаеш, што ён мне сказаў перад дзядзькаваннем?
— Кажы.
— "Як шкада, што я не аддаў у дзядзькаванне цябе, Юры. Можа, тады ты, сын, быў бы чалавекам, а не прадметам для царквы i псярнi".
— Гэта я зноў аднавiла ў Загоршчыне царкоўную службу. I ён не любiць цябе… праз мяне.
— Кiнь. Глупства.
— Ну, а чаму не хоча дзядзькавання для Вацлава?
— Баюся, што Вацлаў яму абыякавы.
— Другi ўнук?..
— Я не хацеў, Антанiда. Я ж толькi сказаў аб легка думнасцi…
Мацi ўжо ўсмiхалася:
— Дык што ж зробiш, Gеогgеs, калi ты ўсё бачыш еn nоir2.
Зноў
— Забыў усё. Забыў французскую. А гаварыў, як маленькi парыжанiн… Я прашу цябе, я вельмi прашу, Gеоrgеs, не спускай з яго вачэй, хадзi за iм у першыя днi, бо яму будзе сумна… Ах, жорстка, жорстка гэта было — аддаць!
Пан Выбiцкi далiкатна кашлянуў, прастуючы да сходаў, i толькi тут панi Загорская спахапiлася, ускiнула на яго рахманыя вочы:
— Прабачце, пан Адам, я была такая няўважлiвая. Вельмi прашу вас — паснедайце разам з намi.
— Бардзо мi пшыемне, — пачырванеў Выбiцкi, — але ж прабачце, я зусiм па-дарожнаму.
— Ах, нiчога, нiчога… Я вас вельмi прашу, пан Адам.
Выбiцкi нiякава палез у кiшэнь па чырвоны фуляр, якi нагадваў невялiчкi абрус.
Лёгка i па-англiйску выкацiлi на тэрасу стол на кольцах, прыставiлi яго да накрытага ўжо абедзеннага стала. Матуля начала здымаць накрыўкi з мiсаў.
— Накладайце сабе, пан Адам, — сказала мацi. — Вазьмiце курыную пячонку "брашэ"… Бачыце, снедаць будзем па-англiйску. Першыя днi яму будзе нязручна са слугамi, беднаму.
Аконам спачувальна крэкнуў, стараючыся зрабiць гэта як мага больш далiкатна i не абразiць тонкага слыху панi.
I якраз у гэты момант з'явiўся ў дзвярах Алесь у мярэжанай пад народны густ — сарочцы, сiнiх шальварыках i чырвоных кабцiках [13] . Менавiта так, на думку панi Антанiды, выглядалi ў свята дзецi багатых сялян, i таму хлопчыку можна было не адчуваць нязручнасцi. Бацька хацеў быў пырснуць у сурвэтку, але стрымаўся, памятаючы нядаўнюю жончыну крыўду. Таму ён толькi паказаў на крэсла побач з сабою.
13
У чорных фарбах (франц.).
— Сядай, сыне.
Алесь, зазвычай такi зграбны, медзведзявата палез на крэсла. Глядзеў на ломкiя абрусы, на старое серабро, на двухзубы iтальянскi вiдэлец, на блакiтны крыштальны келiх, у ломкiх гранях якога драбiлася нейкая янтарная вадкасць.
— Што гэта? — амаль без голасу спытаў ён.
— "Го-Сатэрн", — адказаў бацька. — Гэта, брат, такое вiно, што i ты можаш пiць.
— Вiна не хачу, ад яго людзi дурныя. Лаюцца.
Выбiцкi зморшчыўся ад скрухi, i, убачыўшы гэта, Алесь раптам раззлаваўся. Урэшце, iхняя гэта была вiна. Урэшце, гэта самi яны давялi яго, а цяпер яшчэ ўчынiлi яму гэткае катаванне.
Таму ён смела палез падрапанай лапай у хлебны кошычак, палажыў кавалак на сваю талерку i лыжкаю пацягнуўся да бацькавай талеркi, адчуваючы ў сэрцы пачуццё, блiзкае да адчаю.
— Еш, еш, сыне, — спакойна адказаў пан Юры. — Мацуйся. Давай мы i табе на талерку пакладзем.
Але маленькi зацкаваны мужычок ужо нёс да рота самы вялiкi кавалак. Яму было нязручна, i таму ён успёрся левай далонькай на край стала, а калi ўспёрся — з-пад гэтай далонькi ўпаў на падлогу падрыхтаваны кавалак хлеба.