Каласы пад сярпом тваiм. Кніга першая. Выйсце крыніц
Шрифт:
— Мацуйцеся, — сказала Марыля, ставячы яму i Паўлюку мiску кулагi. — Сёння на начлег паедзеце.
I таму, што гэта быў апошнi начлег, Алесь пракаутну ў цяжкi камяк.
Кандрат вырашыў ратаваць становiшча i сказаў першае, што прыйшло ў галаву:
— Кулага гэтая… Колерам як мядзведзь н… I адразу аб ягоны лоб гучна лузнула дзедава лыжка.
— Прыемнага апетыту, — сказаў Кандрат, пацiраючы лоб.
Тут засмяяўся нават дзед. I ўсе засмяялiся. А ўжо Алесь галасней за ўсiх.
I адразу ж з яго вачэй пырснулi слёзы. Выцiраючы iх,
— Няўжо вы хочаце мяне аддаць, бацька Мiхал? Або, можа, вам сапраўды цяжка, а пакормнае i дзядзькавое, пакуль не аддасцё мяне, не належыцца?
Мiхал устаў i паклаў руку яму на галаву.
— Гары яно гарам i дзядзькавое тое i пакормнае, — i, махнуушы рукой, пайшоў да дзвярэй.
Алесь звярнуўся да адзiнага, хто яшчэ заставаўся, да дзеда:
— Я не хачу туды.
— Ну i што? — жорстка сказаў дзед. — Мужыком будзеш? Не, брат, ад гэтага нам карысцi мала. Ды i табе. Ты лепей добры да ўсiх будзь, хлопчык.
Марыля падышла да Алеся:
— Ну пакiнь… Што ўжо… Бацькi ўсе ж яны… А ты да нас прыязджаць будзеш… Будзеце з Паўлючком рыбу лавiць…
— Пакiньце, — сказаў раптам негаваркi Андрэй. — Яму ад вашых слоў яшчэ горш плакаць хочацца. Хай ён лепей з Паўлам на начлег едзе.
Павярнуў Алеся да сябе i зiрнуў на яго:
— А хочаш, i я з вамi паеду?
— На чым гэта ты паедзеш? — спытаў дзед. — На кiйку верхам?
— Не, — сказаў Андрэй. — Я каня ў Кахноў вазьму. I м яшчэ лягчэй. Не трэба Петрусю ехаць.
— Вядома, няхай возьме, — з палёгкаю, заўсёдным сваiм грубаватым голасам сказаў Кандрат. — Бадай што, i я паеду. Усё адно ж i кабылку Кахнову браць давядзецца.
— Добра, — сказаў Алесь, уздыхнуўшы. — Паедзем тады ўжо.
Ён зразумеў нарэшце, што ўсё гэта марна, што нiчога не зробiш, i заўтра яму давядзецца пакiнуць гэтую хату.
…Яны выехалi з двара, калi дзед залез ужо на печ, а Мiхал пайшоў спаць у адрыну. Адна Марыля цёмным высокiм ценем стаяла ля варот, быццам праводзячы хлопцаў бог ведае ў якую дарогу.
Наперадзе ехаў на мышастым Кахновым канi Андрэй. Ехаў, высока закiнуўшы галаву.
За iм на цiсавай Кахновай кабылцы, неяк бокам, па-залiхвацку, ехаў Кандрат. Кабылка няспешна трухала i часам, быццам адчуваючы вiльготны водар далёкiх паплавоў, шумна пырхала мяккiмi ноздрамi.
За старэйшымi братамi ехалi побач, нага да нагi, Павал i Алесь. Павал на сплова-стракатым жарэбчыку, Алесь на спакойнай белай кабыле. Конскiя капыты з мяккiм плясканнем паглыблялiся ў цёплы пыл вулiцы.
Вёска ўжо засыпала. Рэдка-рэдка ў якiм акне свяцiў, як памiраў, ружовы агеньчык. У схаладнелым паветры гучна разлягаўся недзе далёка сабачы брэх. З дубовых шатаў на могiлках гучаў часам неўразумелы крык дрэўнага жабяняцi-квакшы. Больш нiчога.
Хлопцы ехалi, падмасцiўшы пад сябе кажухi i сярмягi. У празрыста-сiнiм небе гарэла на захадзе Вечарнiца. Пералiвалася, як сцюдзёная кропля.
I Алесь шырока расплюшчанымi вачыма глядзеў на ўсё гэта, быццам з заўтрашняй ранiцы яму выпадала жыць зусiм
Цёмныя стрэхi вёскi засталiся за iмi. Конскiя капыты зачвякалi: табунок пераязджаў цераз вiльготны лугавы клiн каля затокi. Потым дыхнуў халаднаваты павеў з Дняпра i пачалi наблiжацца круглыя, як стагi, хмызы.
Табун спусцiўся з адхону, i конi па калена зайшлi ў ваду, а яна закалыхалася, расплылася кругамі ад iхнiх ног, зрабiла зоркi дрыготкiмi i вельмi вялiкiмi.
Цiсавая кабылка зайшла ў ваду глыбей за ўсiх i працягнула мяккую храпу да вячэрняй зоркi ў вадзе. Зорка замiтусiлася ў трывозе.
— Зараз праглыне, — шэптам сказаў Алесю Андрэй, i Алесь усмiхнуўся ўдзячна. Андрэй разумеў яго.
Конi пiлi доўга, усмак, часам адрываючыся ад вады. Чуйна слухалi вецер з зарэчных паплавоў, адпачывалi, а потым зноў прагна прыпадалi да зорак, да кругоў, якiя бясконца беглi ў змрок.
— Досыць вам, воўчае мяса, — буркнуў нарэшце Кандрат.
Падымалiся на адхон, i чуваць было, як булькоча ў пакруглелых конскiх жыватах вада.
…На лузе Алесь з Паўлам спуталi коней. Старэйшыя хлопцы нацягалi сушняку. Зыркае полымя рвалася ўжо кудысьцi ў ноч.
Яны сядзелi на шырокай касе, што ўдавалася ў Дняпро. На ёй былi там-сям раскiданы дубы з рэдкай яшчэ лiстотай. Толькi вузкi перашыек памiж касой i высокiм мацерыковым берагам быў сухi. Астатнюю частку поймы займаў мокры луг, якi цягнуўся вярсты за дзве. За iм былi, невыразныя цяпер у цемры, шаты парку, а над шатамi гарэў яшчэ, як амаль нябачная iскра, далёкi агеньчык.
— У Раўбiчавым маёнтку нехта не спiць, — сказаў Павал.
— I наша вогнiшча бачыць, — дадаў Алесь.
— Напэўна бачыць, — сказаў Кандрат, — адсюль да Раўбiчавага дому вярсты тры якiх. Замаўчалi, гледзячы на агонь.
Полымя шугала высока. Конi даўно разышлiся ад яго па касе. Толькi страляла часам у агнi вiльготная галiнка, ды ўтрапёна сакаталi жабы ў далёкай затоцы, ды на другiм беразе, у лугах, раз-пораз крычаў драч. Як палатно дзёр.
Хлопцы ляжалi вакол агню на кажухах i свiтках, ляжалi нерухома, з шырокiмi ад задуменнасцi вачыма. Толькi Кандрат не мог супакоiцца. Ды i той клаў бульбу ў прысак асцярожна i амаль бязгучна.
Маленькi, меншы за самую маленькую iскру, свяцiўся ў цемры далёкi-далёкi агеньчык. Бабухнула недзе: вiдаць, абвалiўся ў ваду бераг.
— А памятаеш, Кандрат, як бацька нас упершыню на начлег узяў? — спытаў Андрэй.
— Анягож. I собiла ж яму якраз у тую ноч.
— А што такое? — спытаў Павал.
— Ноч была, — цiха сказаў ён, — такая ж, як сёння, цёмная. I якраз на пачатку мая. Берагi ў такi час заўсёды бурацца. Мы, малыя, ляжалi на кажусе. I раптам бабухнула. Далёка, глуха, страшна. Зусiм не як бераг… I потым звон аднекуль здалёк. Узгоркi i дрэвы яго глытаюць, i таму звон рэдкi. Як на хаўтурах.