Каласы пад сярпом тваiм. Кніга першая. Выйсце крыніц
Шрифт:
— Рыба любіць цёмныя ночы, — сказаў ён. — Але ўсё адно ў такую ноч яе лавіць прыгажэй. Дзеці апранаюць цёплае… рыззё і ідуць з… таптухай. — Дзіўна гучала ў французскім сказе слова "таптуха". — Падстаўляюць яе пад вадзяныя хмызы, топчуць… I рыба ў сетцы ўся блішчыць, як блакітны жар. Пераліваецца, скача… A месяц плыве…
Ён асекся, заўважыўшы, як грэбліва апусціўся куточак яе рота.
— Я гэтых забаў не разумею, — быццам назнарок, быццам жадаючы падражніць, сказала яна. — "Таптуха", "рыззё"… Мілагучныя словы, нічога не скажаш.
Тут раззлаваўся і ён:
— A ў чым жа яшчэ па рыбу лазіць… У гэтай
— Чым гэта вам не спадабалася мая мантылья? — іранічна, зусім як дарослая, спытала яна.
— A тым, што няма чаго выпінацца. A тым, што гэтыя словы аніяк не горшыя за вашы, — ён сыпаў гэта па-мужыцку, быццам праз бур'ян лез без дарогі. — A тым, што сорам удаваць з сябе дарослую і смяяцца з людзей, якіх не ведаеш.
— Я і не хачу ведаць, — нейкім асаблівым, вельмі агідным тонам сказала яна. — Вядома, y вас была дагэтуль зусім асобная кампанія. La compagnie exception-nelle [36] .
36
Адборнае кола (франц.)
Яна асабліва падкрэсліла гэтыя словы:
— La compagnie ex-ceptee з "тап-ту-хай".
У гэты момант яна здалася яму такой дурніцай, што ён зарагатаў. Гэта, здавалася, збянтэжыла яе. Ужо значна менш упэўнена, але ўсё яшчэ з гонарам яна сказала:
— Je n'aime pas le gros rire [37] .
— Я таксама не люблю, — зусім спакойна і зноў па-французску сказаў ён і дадаў: — Я думаю, нам лепей за ўсё вярнуцца.
— Мне не хочацца, — паціснула плячыма яна.
37
Я не люблю грубага смеху (франц.)
— A мне не хочацца заставацца тут. I я не магу тут пакінуць вас адну…
— То што? — спытала яна.
— То я завяду вас сілком.
— Ого, паспрабуйце.
I, перш чым ён паспеў працягнуць да яе руку, яна скочыла ўбок і, як каза, узбегла па нахіленым ствале старой вярбы, стала ў яе галінах, невыразна бялеючы над цёмнай вадой.
— Сыдзіде адтуль, — сказаў ён. — Вярба крохкая.
— I не падумаю.
— Я вам сур'ёзна кажу.
Замест адказу яна здзекліва заспявала французскую песеньку пра медзведзяня, якое спаймалі ў лесе і аддалі на вывучку жанглёрам. Яго імкнуліся навучыць, але ў жанглёраў усё адно нічога не выйшла: занадта яно было тупое і няспрытнае. Яно так і не навучылася скакаць, a калі спявала, то спявала, як y лесе, і нават жанглёры затыкалі вушы.
Стоячы на дрэве, яна гайдалася ў такт смешнай песеньцы і здзекліва спявала, з асаблівым захапленнем выводзячы прыпеў:
Les choses n'iront pas! Les choses n'iront pas! [38]Гэта было нават не вельмі складна. Бог ведае, на колькіх мясцовых вуснах пабывала смешная дзіцячая песня, пакуль не абцерлася да
A таму Алесь сумна паківаў галавою:
— Я думаў, вы зусім іншая. A вы проста злое і вельмі дрэнна выхаванае дзяўчо.
38
Справы не пойдуць! Справы не пойдуць! (франц.)
З гэтымі словамі ён павярнуўся і спакойна пайшоў прэч ад вярбы.
I раптам за яго спіною пачулася выразнае "крэк" і ўслед за тым ускрык. Вярба сапраўды была крохкая.
Ён азірнуўся. Тоўсты сук надламаўся і цяпер, гайдаючыся, боўтаўся ў вадзе. A на ім, — паспела-такі зачапіцца, — трымаючыся адной рукой за яго, a другой за ствол, вісела Майка.
Ён кінуўся да вярбы, узбег па ствале і, моцна абняўшы левай рукой тоўстую разгаліну, правую падаў Майцы.
— Трымайся.
Яна ўхапілася. Ён цягнуў яе, але адной рукой нічога не мог зрабіць. I тады ён сеў, абхапіўшы нагамі ствол, і пацягнуў дзяўчынку абедзвюма рукамі. Ён доўга біўся, пакуль яму ўдалося ўсцягнуць яе на вярбу.
Яны пачалі спускацца. Ужо на беразе ён акінуў яе позіркам і ўбачыў, што яна нават не падрала сукенкі. Быццам нічога не здарылася, яна памахала рукой.
— Я ж кажу: мядзведзь. Хапае за руку, як за сук.
— Даскакалася?
Ён адчуў нешта цёплае на запясці левай рукі: з невялікай ранкі кроплямі сачылася кроў. Відаць, разадраў аб адколіну сука.
— A хто вас прасіў? — спытала яна. — Лезеце тут…
Тады ён не вытрымаў. Дрыжучы ад злосці, схапіў яе левай рукой за плячо, a правай даў плескача па тым месцы, дзе спіна перастае называцца спіной…
Пасля ён моўчкі зрабіў рукой знак, каб яна пайшла.
Яна не ішла. Стаяла і глядзела на яго.
— Мяне нiколi не бiлi, — хутчэй з непаразуменнем, чым з крыўдай, сказала яна.
Ён маўчаў.
— Дальбог, нiколi…
Тут ён азваўся:
— I дарэмна. Ідзі адсюль.
Яна вагалася. Нават уздыхнула ў цемры. I тут ён пачуў нешта такое…
— Можа, і ёсцека тут праўда… — амаль з вясковым прыдыханнем сказала яна. Зусім чыста па-мужыцку…
— Ты што ж… I гаварыць можаш? — спытаў ён. — Чаго ж прыкідвалася?
— Бацька са мною, калі не пры гасцях, заўсёды так гаворыць, — уздыхнула яна. — A прыкідвалася… так проста.
— Ну і брыда, — са злосцю сказаў ён. — Ідзі адсюль. Ну, чаго стаіш? Ідзі, кажу.
— Я ніколі больш не буду спяваць песню пра медзведзяня, — сказала яна.
Ён размяк. Узяў яе далонямі за галаву.
— Ты… не плач, — сказаў ён. — Не трэба.
Майка парывіста прытулілася да яго.
— О, прабач, прабач, Алесь, — уздыхнула, як усхліпнула, яна. — Я ніколі больш не буду так.
Алесь баяўся, што яна расплачацца. Магчыма, так і здарылася б, каб яна краем вока не заўважыла кропляў крыві на яго запясці.
— Што гэта?
— А, глупства.
— О, прабач, Алесь… Што ж цяпер рабіць? Ага, ведаю. Я завяжу табе руку паловай гэтай мантыльі. I кроў цячы не будзе, і ніхто не даведаецца, што ты параніўся. Падумаюць, што я проста дала табе павязку, як y песнях.
I, перш чым ён паспеў сказаць нешта, яна прыўзняла ў тонкіх руках белы вэлюм, павяла вострымі локцікамі ў бакі, і ў цемры прагучаў рэзкі гук.