Каласы пад сярпом тваiм. Кніга першая. Выйсце крыніц
Шрифт:
— Супакойцеся, супакойцеся, граф, — дарэмна спрабаваў сказаць слова бацька.
Мусатаў павярнуўся і пайшоў да сходаў, вонкава амаль спакойна. I толькі тут граф, глыбока ўздыхнуўшы, сказаў глухім голасам:
— Стойце… Вазьміце з сабою лекара… Спадзяюся, пан Юры дазволіць…
Вацька моўчкі схіліў галаву.
— Вось, — сказаў Ісленьеў. — Загадайце запрэгчы коней… I запамятайце, вы ніколі не з'яўляліся сюды з вашымі ганебнымі звесткамі. Я нічога не чуў… Я нікога не бачыў…
Голас ягоны перасеў. Ён нагадваў цяпер распатланага
I ён пайшоў y дом, неяк дзіўна заграбаючы правай рукой паветра і не звяртаючы ўвагі на гасцей, якія стаялі наўздалёк, нічога не разумеючы.
— Дастукаўся Канстанцін, — змрочна сказала Клейна. — I падумаць толькі, што ён твой траюрадны брат, Антаніда. Бадай з аднаго гнязда горлінка чыстая і драпежны воўк. Цьфу!.. Спадзяюся, ніхто не памрэ…
— Хто памрэ? — спытаў Алесь y маці. — У каго стралялі?
— Ніхто не памрэ, сынок, — сказаў бацька. — Стралялі проста салдаты… на стрэльбішчы. Лухта ўсё… Ідзі… ідзі да дзяцей. Хутка я цябе паклічу.
I як толькі Алесь аддаліўся, сказаў Клейне:
— Чуў.
— Чуў, але не зразумеў, — сурова сказала старая. — Цяжка зразумець такое.
— A я ж казаў, — прамовіў пан Юры.
Губка маці, пяшчотная губка з мушкай-радзімкай, дрыжала.
— Божа, — сказала яна, — за што ж гэта? За што такое? Мне ён, урэшце, не больш прыемны, чым табе… Такі грубы, такое быдла… I гэты няшчасны, такі жалкі граф… З яго жыццём, з яго маладосцю…
— Э, — сказаў бацька. — Ці мала іх з такой маладосцю? Вось былы наш губернатар, Міхаіл, граф Мураўёў. Пачынаў разам з тымі. Братоў павесілі — a ён y чынах ходзіць. Браты ў Сібіры, a ён член Дзяржаўнай Рады вось-вось будзе, калі ўжо не ёсць…
— Georges, — умольна сказала маці, — я прашу цябе, ніколі больш не гавары пра забойствы… Прашу.
— Добра, — сказаў бацька. — Я толькі думаю… Трэба аб'явіць гасцям.
— Так, канешне ж так, — заспяшалася маці. — Адразу ж зрабі.
— Ану маўчыце… вераб'і, — сказала Клейна.
— Што? — спытала маці.
— Глупства не вярзіце, — сказала старая. — Свята юнаку сапсуеце — чым ён вінаваты? Ён, ці што, з дурным дзядзькам сваволіў ды з паручнікам страляў?
— Што ж рабіць? — жаласна спытала маці.
— Маўчаць, — кінула Клейна.
— Гэта цяжка, — сказаў бацька.
— A вы цяжар y душы нясіце… Гэта вам пакута за дурнога сваяка…
Уздыхнула. Сказала ўжо больш спакойна:
— Святкуйце… Святкуйце, каб сынок ніколі не быў такі.
— Я ведаю, — небывала сур'ёзна сказаў бацька. — Я і сам хацеў гэтага.
— За гэта я і люблю цябе, князь-вісус, — сказала Клейна.
…A ў гэты час Алесь пытаў y Мсціслава:
— Што там адбылося? Нічога не разумею.
— I я не разумею, — сказаў Мсціслаў. — Дарослыя… Ты вось скажы мне, ведаеш ты таго даўгавусага?
— A я ведаю, — весела віскнула Ядзя, амаль дагодліва гледзячы ў Алесевы вочы.
Дзяўчынка,
— Мы з маці былі аднойчы ў старога Вежы… Стары Вежа маці паважае… I гэтага даўгавусага мы там бачылі… Гэта Кандраці, малочны брат старога Вежы. Ён наглядае за яго лясамі.
…А бацька, між тым, таксама заўважыў даўгавусага.
— Вось ён, Антаніда, — сказаў пан Юры. — Напэўна і з Вежам нешта не да ладу.
Кандраці наблізіўся да паноў. Глядзеў на іх трохі нават вінавата. Але ганарыста выступала з-пад доўгіх вусоў крутая ніжняя сківіца.
— Што здарылася, Кандраці? — спытала маці Антаніда.
— Стары пан просіць прабачэння, — суха сказаў даглядчык. — Ён не зможа прыехаць… У яго… гм… падагра…
— Што за чорт, — сказаў бацька, — ніколі ў яго ніякай падагры не было.
— Я ўсё разумею, любы, — сумна сказала пані Антаніда.
Кандраці крэкнуў ад шкадобы.
— Пан просіць прабачэння, — са скрухай паўтарыў ён. — Падарункі княжычу едуць. Будуць тут праз гадзіну… Пан таксама пасылае пані і сыну сваю любоў. I пані Клейне пасылае сваю любоў…
— Патрэбна яна мне ўжо дужа, тая любоў, — сказала Клейна. — I тут не мог як усе людзі зрабіць, казёл стары… A я з ім яшчэ менуэт калісь танцавала.
— …і пану Графу Ісленьеву — сваю любоў, — спяшаўся Кандраці. — A маладому князю сваю непарушную любоў і блаславенне… A сам просіць прабачэння…
— Кандраці, — сказала матухна. — Скажы, чаму ён так зрабіў?
— Не магу ведаць, — апусціў вочы даглядчык.
— I ўсё ж? На нас злуецца?
Наглядчык яшчэ ніжэй апусціў галаву.
— Ён сказаў… Ён сказаў… "Халуi ўсе".
Бацька толькі рукою махнуў:
— Ну i добра. Заставайся тады ты замест яго. I на месца яго за сталом сядзеш.
Кандраці пакланіўся:
— I ён мне так сказаў… Сказаў, што шчаслівы быў бы, каб я мог замяніць яго… Ды толькі прабачце, пан Юры, прабачце, паніматка, я гэтага аніяк не магу, бо я хаця і вольнаадпушчанік, a ўсё адно свайму малочнаму брату раб, a фаміліі вашай давеку ўдзячны і шкодзіць яе гонару аніяк не згодны.
На твары Загорскага быў такі разгублены выраз, што Клейна няўлоўна ўсміхнулася, a ў вачах яе загарэўся гарэзлівы, амаль дзіцячы, малады агеньчык.
— Ідзі, бацюхна, — сказала яна бацьку. — Ідзі, пазнаём сына з Раўбічамі. Я ўжо тут неяк сама спраўлюся, можа… Ану, хадзем са мною, пане Кандрат. Паходзім між гасцей. Ты мяне, старую, пад руку паводзіш — хай госцейкі шаноўныя асудзяць. Калі Вежа так сказаў, дык мы яго ўважым…
— Яны не наважацца, — змрочна сказаў Кандраці.
— Правільна, — згадзілася старая. — У тым і бяда, што ён мае рацыю, стары казёл. Халуі ўсе. Што б дужы ні зрабіў — змоўчаць. Вольнасць y ix адабралі — змоўчалі. Са старых паселішчаў сагналі — змоўчалі. Прымусілі права на шляхецтва даводзіць — і тут яны змоўчалі.