Лiтаратурныя творы з казачнымi матывамi (на белорусском языке)
Шрифт:
I зноў варочае на бераг.
– За цяжак плыт, - Асiлак кажа
Хай едзе Вяль адзiн з Музыкам,
Каб не зьмяла iх бура часам,
Няхай сябе прывяжуць лыкам.
А сам пайшоў на бераг з братам,
Дзе леглi на пясчаны ўзгорак
I проста ў твар вятроў кудлатых
Дзьмуць пачалi на сiня-мора.
I мора грозна застагнала,
I мора грозна загрымела,
Як горы, ўсьпененыя хвалi
Панесьлi плыт на грывах белых...
Мiнаюць
То зьзяюць зноў агнём зары.
Глядзiць Музыка зь Вялем ў тонi
I на каралы, i на рыб;
На груду пэрлаў i каменьня,
На вадаростаў сьвет багаты
I на затопленыя лодкi
Купцоў, ваякаў i пiратаў.
Над галавой, пад аблакамi,
Арол ляцiць з ахрыплым клiчам:
Мо' ён спрачаецца зь вятрамi,
Цi ўбачыў сьвежую здабычу?
Ды адлятае без абеду
За вадзяныя горы-хвалi.
I толькi доўга яго сьледам
Глядзяць сябры - Музыка зь Вялем...
Гаворыць Вяль: - Здаецца, востраў
Вiдаць, а можа гэта сон?
Сьцяной залочанай i вострай
Абнесены з усiх старон.
Калi наблiзiлiся, бачаць:
Зусiм нязнаны край зямлi;
Куды нi глянь - дамы, палацы,
А ў порце - мачты, караблi.
Шумiць натоўп, шумiць, сьмяецца;
Па цэлым беразе пакатым
Вясельле хмельнае лiецца,
Вiдаць, што цар спраўляе сьвята.
Сядзiць сам высака на троне,
Сем чалавек трымаюць бруха,
Ў брыльлянтах, янтарах карона
Цяжкая зьехала на вуха.
А слугi сьпераду i ззаду
Кругом стаяць на пагатове,
Каб выпаўняць цара загады.
На белых на сталох дубовых
Нямала мёду, рыбы сьвежай,
Хлябоў, зьвяроў i птушак дзiкiх
З глыбiнь Палесься, зь Белавежы...
Аж не надзiвiцца Музыка!...
Гаворыць цар: - Пара сягоньня
Гасьцей маiх павесялiць...
I вось з паклонамi да трону
Падходзяць царскiя паслы.
– Зайграем, - кажуць яны, - тое,
Што самi гукi запяюць...
Аж анямеў Музыка з болю,
Жалейку ўбачыўшы сваю...
На цэлым беразе ўсё змоўкла;
Застыла - цiшыня нямая.
Ды ня чуваць чароўных тонаў...
Маўчыць жалейка, ня iграе.
Цар узлаваўся: - Вось дык штуку
Прынесьлi мне з чужога краю!
Няўжо-ж нiхто ня збудзiць гукаў,
Нiхто на ёй не заiграе?
Маўчаць. Спусьцiлi ўсе галовы.
I, калi цар другi раз клiкаў,
Наперад у лапцях лазовых
Зь кiйком працiснуўся Музыка.
Узяў жалейку i шчасьлiвы
Абцёр крысом сярмяжным з пылу...
На ўсе лады i пералiвы
Яна ў яго загаварыла:
То звонам жаваранка ў жыце,
То салаўiным сьвiстам чулым,
Трывожнай кнiгаўкай ў ракiце
I ў лесе шэраю зязюляй.
Пазьней зайграў, як жнеi пелi,
Як вецер шапацеў саломай,
Сiвыя хвалi Нёмну пенiў
I абарваў акордам грому...
А рэха ўсё яшчэ iграла
I толькi змоўкла ў нетрах бору
Тады, калi Музыка зь Вялем
Дабеглi ўжо да сiня-мора.
Схапiўся цар: - Хутчэй вярнiце,
Пагоню шлеце за пагоняй!...
Ды белай чайкаю ў блакiце,
З кашулi белы парус тоне.
Частка пятая
Гаварыў Асiлак брату:
– Глянь, дзе хвалi пенiць шторм,
Цi то грывай вал дзявяты.
Цi то зломаным крылом
Птушка, тонучы, махае?
– Не, ня хвалi там iграюць.
Ня крылаты ўзмах птушыны,
Гэта парус ў моры сiнiм!..
Кажа зноў Асiлак брату:
– Глянь на сонечны загар,
Быццам коней ляцiць статак,
З шумам, навальнiцай хмар.
– Эх, ня хмары i ня конi
Пеняць вадзяныя горы,
Гэта царская пагоня
Паказалася на моры!...
Стогне вецер, вые дзiка,
Круцiць хвалi валам шэрым.
Ужо бачыць Вяль з Музыкам
Бор стары, знаёмы бераг.
Яшчэ вёсламi ударыць!
Плыт урэзаўся ў пясок,
Мачта хiлiцца набок,
Зьвесiў крыльлi мокры парус,
Пырскi мора на iм зьзяюць...
Вяль Музыку так гаворыць:
– Мы гасьцей з-за сiня-мора
Безь цябе тут прывiтаем.
Хопiць iм сталоў-курганаў;
Мёдам абнясём лiповым.
Хай даруюць, калi п'яна
З плеч пакоцяцца галовы,
Або ў скоках пад нагамi
Трэснуць панцыры iх, шлёмы...
Ты-ж iдзi далей шляхамi,
Дзе над Нёмнам вербы дрэмлюць,
Дзе шумяць прасторы жыта
Ў залатым iмглiстым цьвеце.
I што бачыў, раскажы ты,
Перадай ўсiм на жалейцы.
Разышлiся. Вяль з братамi
Ловiць мора сiнi подых,
А Музыка йдзе шляхамi
На сустрэчу сонца ўсходу.
Вось ужо ў далiнах тоне,
Вось хаваецца за межы,
Толькi ўсё жалейкi тоны
Разьлiваюцца ў бязьмежжы,
А тым часам у затоку
Караблi ўсё прыбываюць,
I на бераг на шырокi
Цар з дружынай высядае.
Сам цар выступiў наперад,
Кажа: - Гнiцеся мне ў пояс!