Отчаяние (на каз.яз.)
Шрифт:
— й, Трымтай шабарман! — деді Абылай дауысын ктеріп.
Шабармандарды ішіндегі е пысы, жарын жзді бала жігіт ханны жанына жетіп келді.
— Не айтасыз, алдияр?
— Жалайыр ауылдарына айтадан шап. Тезірек жетсін де. Егер дер кездерінде келмесе, оан рысынан кейін, оана туан кеп, Жалайыр билеріні де басына туып жрмесін! Соны ескерт!
— Ал егер жауап айырмаса ше?
— М, мені амшым… Жауап айырмайтын болса алдарына таста да, зі кейін шап!
Шабарман йден ата жнелді.
Ке дала сойыл стаан салт аттылара тола бастады. азырт тауыны басынан кемінде он шаырымдай жер ап-айын крінеді.
Осы крі бркіттей тырда отырып алан арт жырау хан кемшілігін жрт кзінше батыра айтанменен, Абылайды негізгі істерін олдайтын, оны жрта жеткізетін жаршысы болатын! Біра, соы жылдары йгілі жырау Абылайды атыгездік, жан шошырлы кп ісінен кілі алып, хан иянатын ашы айта бастаан. Брыныдай емес, хан ордасына да сирек крінуге айналан. Жырауды бл ылытары Абылайды кілін бле беруші еді. Бар кедей боланменен, сол кедей алы бараа жмсайтын ралы екенін хан жасы тсінетін. Ал хан анша айбарлы, аарлы крінгенмен сол кедейлерсіз, «импрамсыз» ойлаан ісіні бірде-бірін орындай алмайтыны таы оан млім.
Бір кезде осы білгір жырау Абылайды Россиямен ол стаспашысы деп айыптаан. Соынан, бл одатасу — аза даласын шршіттен аман алып алуа керек екеніне кзі жетіп, Абылайа брынысынан да жаындай тскен. Енді оны бкіл аза еліні басын оса алар бірден-бір ханы санаан. Біра, ойлаан масатына жету шін андай атыгездікке де болса дайын ханны кейбір ылыы кейінгі кезде Барды шошытып, Абылайдан іргесін аула сала бастап еді. Кеше ана Абылай брыныларынан да сораы, жан шошырлы ылмыс істеді. Хана баынысы келмеген оыратты бес басты адамын ат йрыына байлатып, айуандыпен лтірді. Бл ылмысты хан ауылдан аула жерде жасырын істеткенмен, жырау біліп алан. Ашулы жырауды лі де болса з ордасына стама боп, Абылай оны алдына з жылысынан айдатып кеп ататы боз айырды йірінен бір жйрігін сыйа тартан. Ммкін, сол сыйлыы теріс кетпеген болар, мінеки, ніне ш жзді баласы тегіс ла салан Бар жырау асында бір топ адамы бар, хан ордасына арай келе жатыр…
Біра ыраы кз Абылай, Бар жырауды астында зіні бз-баяы топай торысы екенін анадайдан-а крді. Бл хан тартуына илікпеуді белгісі еді. детте жырау ауылды ту сыртынан домбырасын тартып, ел кілін ктеретін кп толауыны бірін айта келуші еді. Б жолы оны бірі де жо. Таяу кеп, даяшы жігіттерді кмегімен аттан тсті де жаындай беріп хана басын иді.
— Арсы ба, Абылай хан!
— Барсы ба, жырауым. Жолыыз о болсын!
— Бкіл дала жылаан жртты кз жасыменен саз балшыа айналыпты… Ат тяын зер алып келді, алдияр!
— Хана арсы шыан блікшілер з жазасын алуа тиіс.
— Бйте берсе, кп кешікпей, саан бкіл аза даласы арсы болып крінер, хан ием…
— Мені орнымда зі болса не істер еді, улием?!
— Ата мекен жерінен су шыып па бл жртты? Е болмаса соны срамайсы ба, алдияр? Шетінеген хандыты ан тгумен желімдей алмайсы, Абылай.
— Астыдаы аты жрдек болса, амшылауды ажеті болмас еді… Тоз-тозы шыан тобырды басын оса алмай-а тетін шыармыз бл дниеден!
— Ханда ыры кісіні аылы болмаушы ма еді?
— Бл жрт ззілді тіліне еріп, жат елге кшпекші… Аруанадай азынап, апшымды уыра бергенше, аылы болса айтсашы, жырауым.
Он екі анат а ордада кешке таман хан кеесі басталды. Бл шаа дейін жадай бден аныталан-ды. Жан-жаа жіберілген барлаушылар тегіс оралан. оан ханы ытай бодыханына елші жіберіп, скеріні негізгі блегін аза даласына арай аттандыраны белгілі болды. рине, мны оанны жас ханы шршіттерді аылынсыз істемегені де млім еді.
оан скері аза жасатарынан анарлым кп. Біра сапа жаынан Абылайды атты сарбаздарынан кш тмен. Оны стіне бларды ішінде з бауырларына арсы соысысы келмейтін аза жауынгерлері де бар.
Хан кеесі Бкей, Саыр, Жабай басаран лы жзді олдары оан скерін Бадам мен Арыс зендеріні бойында арсы алсын деп шешті. Алаш-ы айастан кейін скер кейін шегініп, оан олын зімен бірге аза даласына арай ерте беруге тиісті. Бл кезде Елшібек сарбаздарымен толытырылан Абылайды з гвардиясы Сауранды ораыта Ташкентке барып тимек. ысасы, оан ханы аза жерін аламын деп жргенде, аза скері оны з йінде блік шыарма. Ал Ташкентті орап, Абылай мен Елшібекке арсы тра алар сол тстаы Шанышылы мен алы руларын аза жаына шыару шін, бір топ асаалмен Бар жырау аттансын делінді.
Абылай сауытын киюге ордаа кірді.
ыз лі кетпеген екен. Абылай оны жзін ара клеке й ішінде жндеп крмеген-ді. Енді станып алды. ызды слулыы соншалы, оны иып тас- тап кетуді зі де иын еді. ызды аты хан аузына зінен-зі тсті.
— Сршаыз, — деді Абылай, — айттырып ойан жері бар ма еді?
ыз зын кірпіктерін жоары ктеріп, сопатау келген лкен кздерімен хана жаудырап арады.
— ш жзді ханына оны андай бгеті бар?
ыз сзі Абылайа таы нады.
— Жарайды, Сршаыз, — деді ол, — жорытан аман-есен айтсам, кее ыры жетімді матап беріп, зім да тсем.
ызды срша беті ду етіп ызарып кетті, кзінде уаныш сулесі жар етті.
Абылайды бойын бір орасан уаныш билеп кетті. Осы жаса келгенше талай зын етектіні жолытырды. Біра оан біреуі де мндай нап крмеген-ді. Жігіт болып ат жалын тартып мінгелі, басынан ткізгені кіле жоры, рыс, талас. Алан йелдеріні брімен де тек тсек стінде танысты. Сршаызбен де солай кездесті. Біра ол артайанда кез болан е ымбатты азынасы трізденді. Дл осы стте «тадаан ызымды ана атын етермін» деген жас кезінде берген серті есіне тсті. Абылай болмашы езу тартты. «Пешенее жазылса аспандаы ау да аяыны астына тседі екен».
Сршаызды кзі таы жар ете алды. Жо, ол азір тндегі Абылайдан зресі шып орыан жас спірім ыза самайды. Бл енді айбарлы ханны сйікті йелі! иянат крсеткен леммен атысуа бар слу!
Абылай сырта беттегенде, Сршаыз бірге ере шыты. аптаан жрттан ялан жо, Абылайды алдынан клдене тарта берген тлпарына ханды олтыынан ктеріп зі мінгізді.
Абылай екейіп Сршаызды мадайынан сипады да, артына брылмастан, ктіп тран ола арай желе жнелді.
— ош бол, арысым, — деді кбірлеп, — сау барып, аман айта гр, атерлі сапардан…