Отчаяние (на каз.яз.)
Шрифт:
— зір белгісіз, хан ием, — деді сл ала шыып, — «Аттан» салан жігіттерді ауыл сыртындаы кзет тотатан трізді. Ду де болса, мына келе жатан солар-а шыар.
Дабырласа сйлескен бір топ жігіт орда тсына келіп те алды. Кзетшілер жанында тран Абылайды кріп, зын сары шабарман иіліп слем берді.
— Алдияр тасыр, жаман хабармен келіп трмыз, — деді.
— андай хабар? Айт!
— Орта жз бен Кіші жзді скерлерін елдеріне айтарып жібергеніізді естіп, оан ханы лім ата оныпты. оан, ндижан, Маргелан, Наманан бойын ойып, Ташкент маындаы кешегі зіізді жатаан Шанышылы мен алы тайпалары тайлы-тайлаына дейін алмай, солара еріп келеді.
— анша найзасы бар?
— Алпыс мынан асар…
Теліклді жаасында аза еліне хан сайлананнан
Аыры зіне тиімді бітімге олы жеткен Абылай «енді рыс жо, ел іргесі оныс тапты», деп скеріні негізгі жауынгер кші болан Орта жз жасаы мен Кіші жзден келген олды тегіс елдеріне — Ара мен Жайыа айтарып жіберген. Абылайды асында ханны з гвардиясы есепті мы аралы тлегіт пен Дулат, Жалайыр, Албан, Суан руларынан ралан бір сана жуы скерлері ана алан.
«лкен Орда» ханыны тек з скерімен аланын білген жне лы жзді жігіттері Абылай жаына млдем шыа оймас деп міттенген оанны жас ханы лім дереу бас ктерген. Ташкентті алып, содан кейін Тркістанды да зіне аратпа боп жорыа шыан.
Жаатай лысына араан ш жз жылдан бері Жетісу іріне жан бастырмай келген, ерлігі бкіл Шыыс еліне аян Дулат, Жалайыр алы, Ша- нышылы, Албан, Бестабалы руларын да Абылай зімен бір болады деп ойлаан. Сыр бойын оырат, ыпша, Табындар андай ораса, лы жзді жігіттері де з ата мекен жерін сондай орайды деп сенген. Ал кенет алы мен Шанышылы руларыны оандытарды азыранына ергені, оан оыратты да делебесі оза бастааны ханды атты ренжітті.
Ташкент тлейтін алым-салыты оан ханы сол мадаы алы мен Шанышылыны мойнына салан. Жне Ташкент шбегі з тарапынан бл елдерге зекет, гараж млшерін кбейткен. Жрта осыны брі Абылайа баынуды салдары деп тсіндірген. Халыты ереуілге шыуына осылар себеп.
— Блікшілер ай тста жиналып жатыр?
— Шыршы зеніні бергі абаында.
Абылай ордасын жаында Бадам мен Арыс зені тйіскен тстаы Брітас деген жерге ондыран. азырттан бл ара елу, Тркістаннан жз шаырымдай жерде. Мнда келген ойы Арыс бойын мекендеген оырат пен Бадам зенін жайлаан Шанышылы, алы руларымен белдесе жаындасу еді.
— … лі кш жерде екен ой, — деді хан, — Ташкенттен кейін олар Тркістана арай шыады ой, оан жеткенше, біз де етек-жеімізді жиып болармыз. — Абылай уаыт млшерін білу шін аспана арады. Та жлдызы туып алан екен. Аспандаы та жлдызы, жаа зі шыып кеткенде есік алдында алан екінші та жлдызын есіне тсірді. Ол бйыра сйледі.
— азір Сіргелі Елшібек батыра, Дулатты ос брісі Бкен мен Саыра хабар берідер. Бар олдарымен осы азыртты етегіне тез жетсін. Албан менен Суана да, жаын жатан Бестабалыа да, бергі етектегі Жалайыр батырларына ат шаптырыдар. Брі осы азырт маына жиналсын!
— п, болады! — деді бас шабарман.
— Сскеге дейін зімізді жігіттер де алдаспанын айрап, дайын трсын! Жыланды ш кессе де кесірткелік кші бар. аза скеріні ш блігіні бір блігімен-а, дай бйыртса, оанны орау асырыны кеірдегін жлып алармыз!…
Ол айтадан А Ордаа кіріп кетті. Енді шешінген жо. ылышын былай ойып, белбеуін босатты да, жкке сйеніп, кзін жмды. О жаындаы тсектен жас слуды ксігін баса алмай, булыа жылааны естілді… Жаны жай тапандай, Абылай таы езу тартты.
О, тадыр!.. Расында да тадыр — зіні а бурасы шыар. Міне, азіргі киесі — екінші а бура. Е алашысы артайып бден ждеп бір кні зінен зі млдем жо боп кетті, ал мынау згесі… «Хан киесі — осы а бура» бгін тым кілсіз еді… Мынау блік соан крінді ме екен?
Рас, Абылайды атыгез, тас бауыр дейтіндер кп. Біра осы «атыгез» Абылайды тсында ешкім де аза елін кейін кетті дей алмайды. оан хандыына желке жнін дірейте крсетіп, айдаар мен арыстанны аузынан ебін тауып тылып, ккжал Абылай аман-есен мір сріп келе жатан жо па? Ал бны темір тегеурініне шыдай алмай, кей ру беті ауан жаына ашысы келсе — оны да себебі бар. Абылайа бір тайпаны крген збірінен, бар азаты шашау шыармай стау ымбат.
Алтынемел айасынан кейін ол зіні аасы Жолбарысты ытай бодыханына жіберген. Бл кезде ытай міршілеріні арасында зара ырын, ба таласты крестер атты жріп жатыр еді. Абылай келіссзге дл осы тс дрыс деп тапан. ытай императоры Хун Ли зіне арсы бас ктеріп, кнде жанжал шыарып отыран Шыжа азаы мен йырына аза елі осылып кетпесін деп ауіптеніп, аза ханыны елшісін сый-сияпатпен арсы алан. Абылайа князь деген ат беріп, ндыз ішік, жібек кілем трізді кптеген тарту-таралыларын жіберген. Осы берілген кп сыйлыты ішінде сол жылы ытай календары да бар еді. Бны ытай императоры, тек здеріні мдениетіні лгісі ретінде ана емес, аза елі бдан былай арай кн, ай, жыл санаттарын шршіт есебімен жргізсін деп дейі жіберген. Б да баса жрта з серін тигізуді бір жолы…
Екі жыл ткеннен кейін, яни бір мы жеті жз елу сегізінші жылы Шыжадаы йыр мен аза ктерілісін ан-жоса етіп басаннан со, ытай скері аза жеріне айтадан кірген. Б жолы олар Тарбаатай тауынан тмен тсіп, Ккше теізге дейін жеткен. «Атабан шбырындыдаыдай» ытай скеріні жолындаы бкіл аза ауылдары «шршіт келе жатыр» деп таы босан. Кешегі ккорай шалын, быыан малды ауылдарды орнына, шегірткесіне дейін желінген, ртенген орман, лазыан у дала алан…
Абылай шршітке таы арсы шыты. Аякз тсында болан ырын соыс-та лдім-талдым деп жинаан скерімді ырып алмайын деп, ытайды рт-мырсадай аптаан олынан ол таы шегінген. Осы жолы айаста Малайсары батыр оа шты. Шегініп келе жатан аза олы оны азір «Малайсары тауы» деп аталатын мдауыт тбені басына кеп ойды…
…Хун Ли анша аарын тккенмен де, Абылай Россиядан ол збеді. ол зуді орнына, жмса жастытарды стіне анжар тырнаты аятарын о- йып млги алан айбарлы арыстана сас орыс бекіністеріне жаындай берді. Ал аза жеріне кіре берген ытай айдаары, тмсыын ккке ктеріп, кзді келіп аланын байап, андай ауіпке бара жатанын енді сезіп, тез жиырылып кейін брылды да алдындаы Тарбаатай тауына арай айта рмеледі…
ытай айдаары орыс бекіністері тізіліп алан бл лкеден оай олжаа кенеле алмайтынын тез тсінген, Біра сол жылы ол айтадан жз сексен бес мы скерін Шыжа шекарасына кеп тккен. Россияны бан арсы шыар длеліні де, ммкіндігіні де жотыын пайдаланып, енді ол бкіл Орта Азияны жаулап алма болды. андай ауіп туанын ан Хиуа, Бхар, оан, Ауанстан міршілері зара араздытарын тастап, бкіл мсылман ауымы боп шршітке арсы «газауат» соысын ашуа ран салды. Бл раннан мсылман дініндегі Абылай да, Кіші жзді ханы Нралы да бас тартуа тиісті емес еді. зі ол астына кірген Россияны ытаймен тату-ттті екенін сылтау етіп, Нралы хан «газауат» кресіне осылмады. «Газауата» бірікпеуге Абылай да жол тапты. Бір жаынан б да Россия ол астында бола трып, оны рсатынсыз ытаймен лкен соыса бара алмайтынын ескертсе, екінші жаынан зіні шршіт бодыханымен келісімге келгенін айтты. Жаында ана Абылай отыз а боз арыматы тарту етіп, Ордашы биді бас етіп, Хун Лиа отыз асаалын жіберген. ытай бодыханы бны «бкіл аза еліне басты» жне кімде-кім Цин мемлекетіне асты етсе, оан лім жазасына дейін кім олдануа аысы бар деген «филин» — указ берген.