Персонажи карельской мифологической прозы. Исследования и тексты быличек, бывальщин, поверий и верований карелов. Часть 1

Иванова Людмила Ивановна

– Кто вас напугал?

– Что-то было, раз треснуло.

– Что треснуло? Расскажи, расскажи.

– Вправду, это Крещенская баба, Крещенская баба, мы и бросились бежать.

– А почему у неё замёрзший сапог?

– Ну, так говорят, что придёт Святочная баба, холодным сапогом пинать, если не сможешь хорошенько круг обвести.

ФА. 2648/25. Зап. Лавонен Н. А. в 1980 г. в д. Тухкала от Райманниковой А. А.

Собачка Крещенской бабы

17

Vot Vieriss"an akkua mie en ole n"ahnyt, enk"ai kuullut ole, ka my"o h"anen kera olemma pit"at yhteytt"a. Olemma, meil"a oli semmoni tapa. Se kun oli Vieriss"ankeski, kaksi net"alie, my"o k"avimm"a aina kuuntelomah Vieriss"an akkua… siit"a kun tuli Vieriss"an vassen se y"o, siit"a sanottih pit"ay m"ann"a avannoilla, luatie Vieriss"an risti. Vieriss"anristi luatie – niin kuin t"am"an pituus p"are panna niin kuin rississ"a n"ain, kaksi. Siit"a panna kukkie sihi ristih, kaunehie kukkie sinne rissin pi"ah"a, siit"a panna se avannon laijalla. Jotta siit"a muka Vieriss"an akka hyppy"ay avannosta, sen rissin nen"ah ta siit"a m"an"oy jo pois, jo loppuu se h"anell"a oloaika, kun se Vieriss"ankeski loppuu.

No tavai yhen kerran l"ahemm"a. Kenen kera? Oliko se Ontropan Man’u vain kenen kera my"o l"ahemm"a. Siit"a pit"ay ottua huppu korvih, m"ann"a sinne rissin juurilla ta siit"a vuottua. A Vieriss"an akka muka tulou sih. Vieriss"an akka siihi tulou, siit"a

kysyy: “Mik"a yksi?“ My"o sanomma: “Min"a t"ass"a?“

Mik"a kaksi? Silm"at pi"ass"a.

Mik"a kolme? Puassa jalkua.

Mik"a n’ell"a? Lehm"an tissit.

Mik"a viisi? Ki"ass"a sormet.

Mik"a kuusi? Reiss"a kaplasta.

Mik"a seitsemen? Otavassa t"ahtie.

Mik"a kaheksan? Tynnyriss"a vannehta.

Mik"a yheks"an? Ihmisess"a reiki"a.

Mik"a kymmenen? Kymmenen kyntt"a varpahissa.

Silloin Vieriss"an akka kuuntelou sen. Siit"a h"an ei meit"a kose. A h"anell"a on viel"a pikkaraini koira. Se koira siit"a, mist"ap"ain ruvennou haukkumah, sinnep"ain my"o siit"a naimisih m"anemm"a. No. Sit"a my"o koiran haukkuo emm"a kuullun. A se Vieriss"an akka kun olemma t"am"an loppuh suate luket, siit"a h"an ei meit"a kose, ei ni mit"a. Hi"an hyppy"ay sen rissin nen"ah ja siit"a hi"an m"an"oy, ja siit"a hi"an katou. My"o ji"amm"a sih siit"a… Minne h"an m"an"oy; mist"a on tullun, sinne hi"an i m"an"oy. My"o jiamm"a sih huppukorvih. No se on semmoista v"ah"asen varauttavua, ku ji"all"a olet ta mit"a h"an rupieu ruatamah. Ei se rua mit"a pahua, kun hyv"asesti vastuat, vain h"anella, kun hi"an kysyy n"am"a kai hyv"asesti. Siita my"o tulemma kotih poikes… Jos et tiij"a, siit"a hi"an pahana on, el"ai m"ane, kun et tiet"ane, se pit"ay tiety"a… Vieriss"an akka avannosta hyppy"ay, avannossa on. Sih aikah on siit"a avanossa. Se pit"ay risti panna, jotta hi"an kun rissin nen"ah hyppy"ay, risti on pyssyss"a siin"a avannon laijalla. Jotta h"an kun hyppy"ay, siit"a h"an rissin pi"ast"a paremmin pi"as"oy matkah.

– A mimmoni h"an on?

– A ota sie selv"a, ei ole sit"a n"akyn eik"a ole sit"a kuulun…

Вот

Крещенской бабы я не видела, и не слышала, но мы с ней общались. Было это, у нас был такой обычай. Когда Крещенье, две недели, мы всегда ходили слушать Крещенскую бабу… Вот наступала ночь перед Крещеньем, тогда, говорили, надо идти на прорубь, сделать Крещенский крест. Сделать Крещенский крест – вот такой длины две лучины положить крест-накрест. Потом прикрепить цветов на этот крест, красивых цветов поверх креста, и поставить его на край проруби. Чтобы по нему Крещенская баба выпрыгнула из проруби на вершину креста. Она уходит прочь, кончается время её пребывания, когда заканчивается Крещенье.

Ну, мы однажды, давай пойдем. С кем? Была ли это Андропова Маня или с кем мы пошли? А надо взять, чем укрыться, с головой, идти к кресту и там ждать. А Крещенская баба туда и придет. Крещенская баба придет и спросит: «Что одно?» Мы скажем: «Я здесь».

Чего два? Глаза на лице (букв.: на голове).

Чего три? У котла ножек.

Чего четыре? Сосков у коровы.

Чего пять? Пальцев на руке.

Чего шесть? Копыльев в санях.

Чего семь? Звезд в Медведице.

Чего восемь? В кадушке обручей.

Чего девять? Дырок в человеке.

Чего десять? Десять ногтей на пальцах ног.

Крещенская баба это выслушает, тогда она нас не тронет. А у неё ещё есть маленькая собачка. Откуда эта собачка будет лаять, туда мы и замуж выйдем. Но тогда мы лая собачки не слышали. А Крещенская баба, когда до конца это дочитаешь, тогда она нас не тронет, она прыгнет на вершинку этого креста и уйдет, исчезнет. А мы остаёмся там, накрытые с головой. Но это немного страшно, что ты на льду да что она будет делать. Не сделает она ничего плохого, если по-хорошему

ответишь ей, когда она все это спросит. И тогда мы уходим домой… Если не знаешь, то она разозлится: «Не ходи, если не знаешь, это надо знать…» Крещенская баба из проруби выпрыгнет, она в проруби. До тех пор она в проруби. Надо крест поставить, чтобы она на кончик креста прыгнула, крест там стоит на краю проруби. Потому что когда она выпрыгнет, она с верхушки креста лучше сможет отправиться в путь.

– А какая она?

– А поди пойми, не видно её и не слышно.

ФА. 3350/11. Зап. Степанова А. С. в 1996 г. в пос. Калевала от Федоровой М. А.

Крещенская баба показывается и зимой, и летом

18

Vieriss"an kesell"a k"ayv"ah kuuntelomah ikkunoijen alla…

Kolmen tien risteyksess"a… My"o sill"a risteyksell"a istuuvumma, kattauvumma, yksi kiert"ay. I rupiemma kuuntelomah. Vot. Siin"a toze voit nell"a hengie, viijes ken kiert"ay – tol’ko ei ole rovnoi cotta. Liika henki pit"ay olla. Kun kiert"ay, tooze istuutuu. My"o yhen kerran k"avim"a tuonne kalmistolla kuuntelomah. Niin juna aivan kun pi"all"a tulou, kun tuukkau, ajau. Yksi naini kuuli, jott"a niin kun vesset"ah, niin vesset"ah, jotta yksi lockeh kun kirvest"a puuta vasse – no siita mies talvella kuoli… Jesli kuuluu, jotta kello kl"amett"ay – se on peret pokoinikom. Se ei ni kirkon kello, a piet"ah lehm"all"a kaglassa, on niit"a kelloja jotta helie i"ani ni, on ni semmoni pl"akett"aj"a. Vot! Sanotah: oi my"o kuulima, niin kello pl"akett"ay, nyt jo kyl"ass"a tulou kuolie ob’azatel’no! Siin"a oli merkki hyv"a…

Riihen ikkunan alla, sanotah, kaikista pahin kuunnella… Emm"a my"o ni konsa k"aynyn, ei k"asken muamo k"ayv"a. Riihen ikkunan alla. Eik"a li"av"an ikkunan alla, eik"a kylyn…

Vieriss"an akka – se, sanotah, vienem"ant"a on. Vetehini se on. Mi"an kyl"assa oli j"arvess"a, se n"aky Petrun p"aiv"an ta Il’l’an p"aiv"an v"alill"a. Ftorovo avgusta on Il’l’an p"aiv"a. No, sill"a v"alill"a hi"an oikein eli. Se niin savautteli!

My"o yhen kerran… Tuatto-rukka sanou: “M"anky"a vet"akky"a Petrun p"aiv"an avuamet“. No, avuamie vet"am"ah. L"ahemm"a, oikein meil"a kovasti siikua jovesta, ta matala joki, kahessa kohassa vain pohja ei n"avy, a muussa – valkie vesi. My"o sill"a sauvomma… “Oi-voi-voi! – mie sanon. – Kakaja ripa!“ – apajassa on. No! “Suuri kala, – mie sanon, – apajassa!“ Nasto sanou: “Heit"a sie pois! T"am"a nyt ei ole kala! T"am"a nyt on kummallini“. Nastolla valkiena n"aytt"ayty. Oli vienem"ant"a siin"a apajassa! Ni alapuolen kun m"ani, ni kun vesi pyor"ahti, kun m"ani.

Mie kun yhen kerran rannassa pesin vuatetta, ni kun pi"allicci saappanista v"ohn"aytyy! Niin kun veneh! Pitk"a veneh! H"ant"a… В каком же это году? Suomelaiset oltih в 18, 19, 21 году в Рувозере финны были, они его ловили все время видя, что cossit, a ammutah pulem"o"otista – ei popadita, ehtiy nirnie (нырнуть)… Musta, musta se on em"ant"a. Se on niinkun kontie mec"ass"a. Такая же. A h"an kun j"arvess"a el"ay – se on vienem"ant"a. No. I siit"a aina varautettih, niin jotta my"oh"aseh illalla posle sesti ei kiroutuo. Vot. Vien pi"all"a i hot’ i derevn’assa eli miss"a, ennen sit"a oikein kovasti varotettih. No. Ei annettu kiroutuo… Se nousi – niin kun kontie mec"ass"a k"avel"oy. Nousi ta istuutuu rannalla, a kontiella ei ole pe"ass"a hivuksie. A t"all"a on hivukset. Ne suomelaiset sanottih – istuu niin kun celovekka, niin kun jouhimavot, kun ollah viess"a – ne h"anen hivukset. H"an se puskaiccou nyt Petrun p"aiv"an ta Il’l’an v"alill"a. Sill"a v"alill"ai niit"a on meil"a, kun kivik"ot rannat Ruvassa oli ennen (a nyt kun on meij"an derevn’a vien alla), no niin niit"a oli rannat t"ayvet – vihkoutuu semmoset tukut sit"a hiusta. Se kun vai jalkah popadinou, nin l"api jalan m"an"oy. Siit"a pensou siel"a jalassa. Yhell"a naisella oli… h"an seiso rannassa viess"a ta poloskaicci vuatteitta. Ja kuulou jotta kupajau, tuli kotih, se paikka kupajau. I se n"aytt"ayty jotta t"ast"a painu ta m"ani sinne jalkah. I siit"a h"an sinne penso. Siit"a piti l"oyty"a semmoni ken otti sielt"a. Siit"a luajittih vesi astieh. Semmoni vesi, en tiij"a, pantihko mit"a sih veteh. Siit"a golikalla pieksettih, sielt"a kaikki siit"a niin vyyhten"a lappautu jalasta j"alell"ah. I niin "ap"areht"a, kaco, несколько месяцев h"an oikein "aij"an "ap"areht"a laski. Ne hivukset. Ne hivusta laskou "aij"an, nyt Pedrun p"aiv"an da Il’l’an p"aiv"an v"alill"a, miss"a h"an on.