Рускія народныя казкі
Шрифт:
— Адпусці ты мяне, Іванка, а я табе вялікую службу саслужу!
— Добра,— адказвае Іванка-дурань.— Ды як я цябе потым знайду?
— Выйдзі за ваколіцу,—кажа конь,—свісні тры разы і гукні: «Сіўка-бурка, слаўны буланы! Стань перада мной, як ліст перад травой!» — я тут і буду.
Адпусціў каня Іванка-дурань і ўзяў з яго слова — пшаніцы больш не травіць і не таптаць.
Прыйшоў Іванка дадому.
— Ну, што, дурань, бачыў? — пытаюцца браты.
— Злавіў я,— кажа Іванка,— разнамаснага каня. Паабяцаў ён больш не травіць пшаніцу —
Пасмяяліся ўволю браты з дурня, толькі ўжо з гэтай ночы ніхто больш пшаніцы не дратаваў.
Неўзабаве пасля гэтага пачалі па вёсках і гарадах вяшчальнікі ад цара хадзіць, кліч клікаць: збірайцеся, маўляў, баяры ды дваране, купцы ды мяшчане і простыя сяляне, усе да цара на свята, на тры дні; бярыце з сабою найлепшых коней; і хто на сваім кані да царэўнінага церама даскочыць і з царэўнінай рукі пярсцёнак здыме, за таго цар царэўну замуж аддасць.
Пачалі збірацца на свята і Іванкавы браты; не тое каб ужо самім скакаць, а хоць на іншых паглядзець. Просіцца і Іванка з імі.
— Куды табе, дурань!—кажуць браты. — Людзей напужаць хочаш, ці што? Сядзі сабе на печы ды попел перасыпай.
Паехалі браты; а Іванка-дурань узяў у братавых Лубянку і пайшоў грыбы збіраць. Выйшаў Іванка ў поле, Лубянку кінуў, свіснуў тры разы і гукнуў: «Сіўка-бурка, слаўны буланы! Стань перада мной, як ліст перад травой!» Конь бяжыць — зямля дрыжыць, з вушэй полымя, з ноздраў дым слупам валіць. Прыбег — і стаў конь перад Іванкам як укопаны.
— Ну,— кажа,— залазь мне, Іванка, у правае вуха, а праз левае вылезь.
Залез Іванка каню ў правае вуха, праз левае вылез — і зрабіўся такім малайцом, што ні ў казцы сказаць, ні пяром апісаць.
Сеў тады Іванка на каня і памчаўся на свята да цара, Прымчаўся на плошчу перад палацам, бачыць — народу процьма; а ў высокім цераме, каля акна, царэўна сядзіць, на руцэ пярсцёнак — цаны яму няма, сама красуня з красуняў. Ніхто да яе скакаць і не думае, нікому не хочацца на злом галавы кідацца.
Сцебануў тут Іванка свайго каня па сцёгнах, узлаваўся конь, скочыў — усяго на тры вянцы да акна царэўны не даскочыў.
Здзівіўся народ, а Іванка завярнуў каня і памчаўся назад. Браты яго не адразу збочылі, дык ён іх шаўковым бізуном хвасянуў. Крычыць народ: «Лаві, лаві яго!» — а Іванкаў ужо і след прастыў.
Выехаў Іван з горада, злез з каня, залез яму ў левае вуха, праз правае вылез і стаў зноў, як і быў, Іванкам-дурнем. Адпусціў Іванка каня, назбіраў лу янку мухамораў і прынёс дадому.
— Вось вам, гаспадынькі, грыбкоў,— кажа.
Раззлаваліся тут братавыя на Івана:
— Якія ты, дурань, грыбы прынёс? Хіба ты сам іх есці будзеш?
Усміхнуўся Іван і зноў на печ палез.
Прыйшлі браты дадому і расказваюць бацьку, як яны ў горадзе былі і што бачылі, а Іванка ляжыць на печы ды пасміхаецца.
На другі дзень старэйшыя браты зноў на свята паехалі, а Іванка ўзяў Лубянку і пайшоў у грыбы. Выйшаў у поле, свіснуў, гаркнуў:
Сцебануў тут Іванка свайго каня па сцёгнах; узлаваўся конь, скочыў — і ўсяго на два вянцы да акна царэўны не даскочыў. Завярнуў Іванка каня, хвасянуў братоў, каб дарогу далі, і памчаўся прэч.
Прыходзяць браты дадому, а Іванка ўжо на печы ляжыць, слухае, што браты расказваюць, і насміхаецца.
На трэці дзень зноў браты паехалі на свята, прымчаўся і Іванка. Сцебануў ён свайго каня бізуном. Узлаваўся конь яшчэ мацней, скочыў — і дастаў да акна. Іванка пацалаваў царэўну ў вусны мядовыя, схапіў з яе пальца пярсцёнак, завярнуў каня і памчаўся прэч, не забыўшы братоў бізуном агрэць. Тут ужо і цар і царэўна закрычалі: «Лаві, лаві яго!» — а Іванкаў і след прастыў.
Прыйшоў Іванка дадому — адна рука анучкай абкручана.
— Што гэта ў цябе такое? — пытаюцца ў Івана братавыя.
— Ат,— кажа,— шукаў грыбы, на сучок укалоўся.— I палез Іван на печ.
Прыйшлі браты, пачалі расказваць, што і як было.
А Іванку на печы захацелася на пярсцёнак паглядзець: як прыўзняў ён анучку, усю хату нібы агнём асвяціла.
— Кінь, дурань, з агнём забаўляцца! — крыкнулі на яго браты.— Яшчэ хату спаліш. Пара цябе, дурня, зусім з дому прагнаць.
Дні праз тры ідзе ад цара кліч, каб увесь народ, колькі ні ёсць у царстве, збіраўся да яго на банкет і каб ніхто не пасмеў дома заставацца, а хто царскім банкетам пагрэбуе — таму галаву з плеч.
Нічога тут не зробіш; пайшоў на банкет сам стары бацька з усёю сям'ёю.
Прыйшлі, за сталы дубовыя паселі; п'юць і ядуць, гамонку вядуць.
Пад канец банкету пачала царэўна мёдам са сваіх рук гасцей абносіць. Абышла ўсіх, падыходзіць да Іванкі апошняга; а на дурню ж адзенне беднае, увесь у сажы, валасы дыбам, адна рука бруднай анучкай завязана... проста жах.
— Чаму гэта ў цябе, малойца, рука абвязана? — пытаецца царэўна.— Ану развяжы.
Развязаў Іванка руку, а на пальцы пярсцёнак царэўны — так усіх і асвяціў.
Узяла тады царэўна дурня за руку, падвяла да бацькі і кажа:
— Вось, бацюхна, мой суджаны.
Абмылі слугі Іванку, прычасалі, прыбралі ў царскія ўборы, і зрабіўся ён такім малайцом, што бацька і браты глядзяць — і вачам сваім не вераць.
Згулялі вяселле царэўны з Іванкам і справілі банкет на ўвесь свет. Я там быў: мёд, піва піў; па вусах цякло, а ў рот не папала.
Жыў-пажываў Кузьма адзін-адзінюткі ў цёмным лесе. Hi скінуць, ні надзець у яго нічога не было, а каб падаслаць — дык і не заводзіў.