Рускія народныя казкі
Шрифт:
— Гаварыце, што чарада гэтая Кузьмы Скорабагатага, а то едуць цар Агонь і царыца Маланыца: яны вас усіх з каровамі спапяляць-спаляць, калі будзеце ўспамінаць Змея Гарыныча!
Пастухі згадзіліся. Лісіца пабегла далей. Падбягае да табуна коней Змея Гарыныча, загадвае пастухам гаварыць, што гэты табун Кузьмы Скорабагатага:
— А то едуць цар Агонь ды царыца Маланыца: яны ўсіх вас з коньмі спапяляць-спаляць.
I гэтыя пастухі згадзіліся.
Лісіца бяжыць далей. Прыбягае да Змея Гарыныча проста ў белакаменны
— Добры дзень, Змей Гарыныч!
— Што скажаш, лісічка?
— Ну, Змей Гарыныч, цяпер табе трэба як мага хутчэй хавацца. Едзе грозны цар Агонь ды царыца Маланыца, усё спапяляюць-паляць. Народы твае з пастухамі спапялілі-папалілі. Я хутчэй пабегла табе сказаць, што сама ледзь ад дыму не задыхнулася.
Змей Гарыныч зажурыўся:
— Ах, лісічка, куды ж мне падзецца?
— Ёсць у тваім садзе запаветны дуб, сярэдзіна ў ім уся выгніла; бяжы схавайся ў дубе, пакуль цар Агонь з царыцай Маланыцай міма не праедуць.
Змей Гарыныч ад страху схаваўся ў гэтае дупло, як лісіца навучыла.
Кузьма Скорабагаты едзе сабе ды едзе з царом ды з жонкай-царэўнай. Даязджаюць яны да чарады авечак. Царэўна пытаецца:
— Пастушкі, чыю чараду пасяце?
— Кузьмы Скорабагатага.
Цар гэтаму і рады:
— Ну, Шаноўны зяць, шмат жа ў цябе авечак!
Едуць далей, даязджаюць да чарады кароў.
— Пастушкі, чыю чараду пасяце?
— Кузьмы Скорабагатага.
— Ну, шаноўны зяць, шмат жа ў цябе кароў!
Едуць яны далей; пастухі коней пасуць.
— Чый табун?
— Кузьмы Скорабагатага.
— Ну, шаноўны зяцюхна, шмат жа ў цябе коней!
Вось прыехалі да палаца Змея Гарыныча.
Лісіца сустракае гасцей, нізка кланяецца, заводзіць іх у палац белакаменны, садзіць іх за сталы дубовыя, за абрусы ўзорыстыя.
Пачалі яны баляваць, піць-есці і весяліцца. Балююць дзень, балююць Другі, балююць яны тыдзень.
Лісіца і кажа Кузьму:
— Ну, Кузьма, досыць гуляць — трэба справу канчаць. Ідзі з царом у зялёны сад; у тым садзе стаіць стары дуб, а ў тым дубе сядзіць Змей Гарыныч, ён ад вас схаваўся. Расстраляй дуб на дробныя шматкі.
Кузьма пайшоў з царом у зялёны сад. Убачылі яны стары запаветны дуб, і пачалі яны ў той дуб страляць. Тут Змею Гарынычу і смерць прыйшла.
Кузьма Скорабагаты пачаў жыць-пажываць з жонкай-царэўнай у палацы белакаменным і лісічку кожны дзень частаваць курачкай.
Жылі-дружылі мыш з вераб'ём. Роўна трыццаць гадоў сябравалі: хто што ні знойдзе — усё папалам.
Ды здарылася неяк раз — знайшоў верабей макавае зернетка.
«Што тут дзяліць? — думае.— Дзеўбанеш разік — і няма нічога».
Узяў ды і з'еў адзін усё зернетка.
Дазналася пра гэта мыш і не захацела больш дружыць з вераб'ём.
— Давай, —крычыць, —
Дня не мінула, а ўжо сабралася на паляне войска звярынае. Сабралася і войска птушынае. Распачаўся вялікі бой, і шмат жыўнасці загінула з абодвух бакоў.
Вунь які дужы звярыны народ! Каго кіпцюром драпане — глядзіш, і дух вон! Ды птушкі не надта паддаюцца, б'юць усё зверху. Той ці другі звер і стукнуў бы птушку, аблажыў яе — дык яна адразу ўгору ўзлятае. Паспрабуй дай ёй рады! Пазірай толькі ўслед.
У тым баі паранілі арла. Хацеў ён узняцца ў вышыню, ды сілы не хапіла. Толькі і змог узляцець на сасну высокую. Узляцеў і сеў на вяршаліне.
Скончыўся бой. Звяры па сваіх бярлогах і норах разбрыліся. Птушкі па гнёздах разляцеліся. А ён сядзіць на сасне, збіты, зранены, і думае, як бы гэта назад вярнуць сваю ранейшую сілу.
А на той час ішоў міма паляўнічы.
Цалюткі дзень хадзіў ён па лесе, ды нічога не выхадзіў.
«Эх,— думае,— відаць, давядзецца мне сёння вяртацца дадому з пустымі рукамі».
Зірк, аж бачыць — сядзіць на дрэве арол. Пачаў пад яго падыходзіць, стрэльбачку на яго наводзіць.
«Якая б там ні была, а ўсё ж здабыча»,— думае.
Толькі злажыўся, каб стрэліць, а арол кажа яму чалавечым голасам:
— Не бі мяне, добры чалавек' Заб'еш — мала будзе карысці. Лепей жывога мяне вазьмі ды пакармі тры гады, тры месяцы і тры дні. А я, як набяруся сілы ды адгадую крылы, дабром табе адплачу.
«Якога дабра ад арла чакаць?»—думае паляўнічы І прыцэліўся другі раз.
А паранены арол зноў просіць:
— Не бі мяне, добры чалавек! Калі-небудзь я табе спатрэблюся.
Не верыць паляўнічы і трэці раз стрэльбу падымае.
Трэці раз просіць яго арол:
— Не бі мяне, добры малойца, а вазьмі да сябе, раны мае загаі ды вылечы! Не зрабіў я табе нічога кепскага, а за дабро дабром адплачу.
Пашкадаваў паляўнічы арла, узяў яго і панёс дадому.
— Ну, добры чалавек,— кажа яму арол па дарозе,— цалюткі дзень хадзіў ты, ды нічога не выхадзіў. Бяры цяпер свой востры нож ды ідзі на паляну. Быў у нас там бой вялікі з розным звяр'ём, і шмат мы тых звяроў пабілі. Будзе і табе спажыва немалая.
Пайшоў паляўнічы на паляну — а там зверыны пабітай страх колькі. Куніц ды лісіц не злічыць.
Навастрыў ён нож на бруску, аблупіў шкуры са звяроў, завёз у горад і прадаў за добрыя грошы. На тыя грошы купіў хлеба ў запас і насыпаў з верхам тры засекі — на тры гады хопіць.
Мінае адзін год—апусцеў адзін засек. Кажа арол паляўнічаму, каб ён вёз яго на тое самае месца, дзе сасна высокая стаіць.
Асядлаў паляўнічы каня і прывёз арла на тое месца.
Узвіўся арол за хмары і з разлёту стукнуў грудзьмі ў дрэва — раскалолася дрэва напалам.