Рускія народныя казкі
Шрифт:
Паклікалі сярэдняга брата, Сцяпана:
— Ты з бацькам ды з братамі дарогу цераз багны, балоты пракладваў ды мост масціў. Прасі якую хочаш узнагароду — усё збудзецца.
Падумаў Сцяпан, падумаў: «Грошай папрасіць — патраціш грошы і застанешся ні з чым. Лепш за ўсё рамяство якое-небудзь добра ведаць!» — і кажа:
— Больш за ўсё мне па душы цяслярскае рамяство. От каб навучыцца гэтаму майстэрству: будаваў бы людзям хаты, прыгожыя дамы ставіў і сам ніколі галодны не быў бы.
— Ідзі,— кажуць Сонца, Вецер ды Месяц,— будзеш ты самы найлепшы цесля,
Спыталіся ў меншага брата, Сямёна:
— А табе якую ўзнагароду даць за тое, што з бацькам ды з братамі балоты, багны асушаў, мост будаваў? Хведар захацеў аратым застацца, Сцяпан — цеслям стаць. А ты да чаго ахвочы?
Сямён адказвае:
— Больш за ўсё мне хочацца салдатам стаць.
— Ты яшчэ зусім малады,— Сонца, Вецер ды Месяц кажуць,— нідзе не бываў, нічога не бачыў. Цяжка табе будзе ў салдатах служыць. Каб пасля не каяўся!
I зрабілі Сямёна шэрым зайцам:
— Збегай паглядзі спачатку на салдацкае жыццё-быццё.
Пабег Сямён шэрым зайцам, паглядзеў на салдат. Вучаць іх строем хадзіць: «Раз, два! Раз, два!» Прымушаюць усіх адразу паварочвацца: «Налева!.. Направа!.. Кругом!..» Вучаць цераз ірвы, канавы пераскокваць. Вучаць быстрыя рэкі пераплываць, са стрэльбаў страляць і штыкам! калоць: «Раз, два! Раз, два!» Будзяць на досвітку і да змяркання абучаюць.
Вярнуўся Сямён дадому.
Сонца, Вецер ды Месяц зрабілі яго добрым малойцам і пытаюцца:
— Бачыў, як цяжка ў салдатах служыць?
— Бачыў,— адказвае Сямён. А сам на сваім стаіць: Хочацца мне салдатам стаць.
Зрабілі яго Сонца, Месяц ды Вецер шпарканогім аленем:
— Бяжы прама тры дні, нікуды не збочвай, наглядзі яшчэ раз на салдат.
Бег Сямён шпарканогім аленем прама тры дні — і ўбачыў вялікае войска ў паходзе. Кожны салдат цяжкую паклажу нясе. Іх і сонца пячэ, і смага даймае, дожджык мочыць і холад студзіць. Ідуць: то гразюка па калені, то пыл слупам стаіць. Ідуць палкі ад раніцы да вечара: «Раз, два! Раз, два!» Усе, як адзін чалавек, крочаць.
Вярнуўся Сямён дадому.
Сонца, Вецер ды Месяц зрабілі яго добрым малойцам і кажуць:
— Тыя палкі, што ты бачыў, ідуць на вайну. Бачыў, якія цяжкія салдацкія паходы? Можа, цяпер перадумаў і чаго-небудзь іншага папросіш?
А Сямён адно паўтарае:
— Хачу салдатам стаць!
Тады Сонца, Вецер ды Месяц зрабілі яго трэці раз— ясным сокалам:
— Злятай паглядзі, як б'юцца салдаты ў баі.
Паляцеў Сямён ясным сокалам. Тры дні ляцеў — і ўбачыў бітву, крывавы бой. Тыя салдаты, што ў паходзе былі, грудзьмі сышліся з ворагам. Са стрэльбаў страляюць, быццам гром грыміць, дым наўкола сцелецца. Колюць штыкамі, шаблямі сякуць. Адна нага прэч — на другой стаіць; адна рука прэч—другою страляе. I не ўстаялі варожыя полчышчы, пабеглі без аглядкі...
Вярнуўся Сямён дадому.
Сонца, Вецер ды Месяц зрабілі яго добрым малойцам: і пытаюцца:
— Пабачыў, як цяжка салдатам на вайне? Ці пойдзеш цяпер у салдаты?
А Сямёну яшчэ мацней захацелася:
— Хачу ў салдатах служыць, сваю
— Ну, хай будзе па-твойму,— Сонца, Вецер ды Месяц кажуць.— А калі спатрэбіцца як салдату ворага высачыць або куды-небудзь спяшацца давядзецца, успомні зайца ды стукніся вобземлю — і станеш зайцам, а потым перакуліся цераз сябе — зноў чалавекам зробішся. Успомніш аленя, стукніся вобземлю — станеш аленем, а сокала прыгадаеш ды вобземлю стукнется — сокалам паляціш.
I стаў Сямён салдатам.
Служыў ён год ці два, і тут здарылася вайна: чужаземны кароль з вялікім войскам напаў на царства. Усе салдаты ў паход сабраліся, і сам цар павёў палкі на вайну,
Ішлі насустрач ворагу тры месяцы і дайшлі да тых мясцін, дзе трэба бой пачынаць. Варожыя полчышчы зусім блізка.
На тым часе спахапіўся цар — няма яго мяча-кладзянца! Дома забыўся. А без таго цудоўнага мяча-кладзянца як цару ў бой ісці?
I клікнуў цар кліч па ўсіх палках:
— Хто хутчэй за ўсіх прынясе з палаца мой меч-кладзянец, таго за верную службу са сваёю дачкою Мар'яй-царэўнай ажаню і пры жыцці зяцю трэць царства адпішу, а пасля мае смерці і ўсё царства застанецца.
Ахвотнікаў знайшлося многа. Адны хваляцца:
— Мы за месяц звернемся, меч прынясём!
Другія бяруцца і праз два тыдні вярнуцца. А адзін баярын абяцаўся за дзесяць дзён па меч-кладзянец з’ездзіць.
Салдат Сямён кажа:
— Каб мяне паслалі, я за суткі справіўся б.
Дайшла тая чутка да цара. Цар зарадаваўся, паклікаў салдата Сямёна і падае пісьмо:
— Ідзі, перадай Мар’і-царэўне пісьмо, яна табе меч-кладзянец дасць. Калі прынясеш у пару, будзеш маім зяцем.
Рана-раненька выбраўся Сямён у дарогу-пуцявіну. Адышоўся з вярсту, схаваўся з вачэй і ўспомніў пра зайца. Стукнуўся вобземлю — і памчаўся шэрым зайцам. З горкі на горку скача, бяжыць на ўсю заечую моц. Потым зрабіўся аленем шпарканогім і яшчэ хутчэй пабег.
Бег, бег аленем, прытаміўся, зрабіўся ясным сокалам — і апоўдні трапіў у сталіцу. Зрабіў над горадам круг, спусціўся каля царскага палаца і заляцеў праз акно ў царскую святліцу да Мар’і-царэўны. Убачыла яна сокала, кінулася лавіць, а сокал перакуліўся цераз галаву і стаў перад Мар’яй-царэўнай прыгожым малойцам. Падаў ёй пісьмо:
— Цар-гасудар паслаў мяне па меч-кладзянец.
Мар'я-царэўна пісьмо прачытала і адразу ж прынесла меч-кладзянец. Салдата Сямёна напаіла, накарміла, пачала распытваць:
— Як табе ўдалося ясным сокалам зрабіцца? Пакажы мне.
Сямён стукнуўся аб падлогу і паляцеў па святліцы ясным сокалам. Зрабіў круг, апусціўся каля царэўны. Яна паспела вырваць адно сакалінае перца. Сокал перакуліўся цераз галаву і зрабіўся добрым малойцам. Другі раз стукнуўся аб падлогу — шэрым зайцам па святліцы пабег.
Яна выстрыгла жмуток заечай поўсці. Трэці раз стукнуўся Сямён аб падлогу і зрабіўся перад дзяўчынай шпарканогім аленем. Мар'я-царэўна пагладзіла аленя і выстрыгла жмуток аленевай поўсці. Перакуліўся алень цераз галаву— зрабіўся зноў добрым малойцам.