Рускія народныя казкі

Ушынскі Канстанцін Дзмітрыевіч

Дарадца кажа цару:

Ах, бачыў я ў аднаго стралка жонку, усё пра яе думаю! I не заесці гэта, не запіць, ніякімі зёлкамі не заваражыць.

Захацелася цару самому жонку стралка паглядзець. Надзеў ён не царскае, а звычайнае адзенне, паехаў у слабаду, знайшоў хату, дзе жыве Андрэй-стралок, і стукаецца ў дзверы. Мар'я-царэўна адчыніла яму. Цар адною нагою цераз парог пераступіў, другою не можа, зусім анямеў: стаіць перад ім невыказная прыгажосць.

Мар'я-царэўна чакала-чакала, што ён скажа,

а потым павярнула цара за плечы і дзверы зачыніла.

Зашчымела ў цара на сэрцы. «Чаго,— думае,— хаджу халасты, не жанатыі Вось каб ажаніцца з гэтай красуняй. Не стральчыхай ёй быць—на раду ёй напісана быць царыцаю».

Вярнуўся цар у палац і задумаў думу нядОбрую — адбіць жонку ў жывога мужа. Кліча ён дарадца і кажа:

— Прыдумай, як звесці са свету Андрэя-стралка. Хачу з яго жонкай ажаніцца. Прыдумаеш — узнагароджу гарадамі і вёскамі і залатою казною, не прыдумаеш — здыму галаву з плеч.

Зажурыўся царскі дарадца, пайшоў і нос звесіў. Як зжыць са свету стралка, не можа прыдумаць. Ды з гора завярнуў у карчму віна выпіць.

Падбягае да яго карчомны выпівоха ў падраным каптаніку:

— Чаго, царскі дарадца, зажурыўся, чаго нос павесіў?

— Ідзі прэч, карчомны выпівоха!

— А ты мяне не гані, лепей шкляначку вінца паднясі, можа, я табе што-небудзь падкажу.

Паднёс яму царскі дарадца шклянку вінца і расказаў пра сваё гора. Карчомны выпівоха і кажа яму:

— Звесці са свету Андрэя-стралка справа няхітрая — сам ён прасцяк, ды жонка ў яго надта ж мудрая. Ну, ды мы зададзім загадку такую, што ёй не справіцца. Ідзі да цара і скажы: няхай ён пашле Андрэя-стралка на той свет даведацца, як пажывае нябожчык цар-бацюхна, Андрэй пойдзе і назад не вернецца.

Царскі дарадца падзякаваў карчомнаму выпівоху — ды бягом да цара:

— Так і так, можна стралка са свету звесці.

I расказаў, куды трэба паслаць і па што. Цар зарадаваўся, загадаў паклікаць Андрэя-стралка.

— Ну, Андрэй, служыў ты мне верай-праўдай, саслужы яшчэ службу, схадзі на той свет, даведайся, як. пажывае мой бацюхна. А не, дык мой меч—твая галава з плеч.

Андрэй вярнуўся дадому, сеў на лаўку і галаву звесіў. Мар'я-царэўна ў яго пытаецца:

— Чаго невясёлы? Мо няшчасце якое?

Расказаў ёй Андрэй, якую цар задаў яму службу, Мар'я-царэўна кажа:

— Ёсць аб чым бедаваць! Гэта не служба, а службачка, служба наперадзе будзе. Кладзіся спаць, раніца за вечар мудрэйшая.

Назаўтра раненька, толькі Андрэй прачнуўся, Мар'я-царэўна дае яму мяшок сухароў і залаты пярсцёнак:

— Ідзі да цара і прасі сабе ў тавьрышы царскага дарадцу, а то, скажы, табе не павераць, што быў на тым свеце. А як выйдзеш з таварышам у дарогу-пуцявіну, кінь перад сабою пярсцёнак, ён цябе завядзе.

Андрэй узяў мяшок сухароў і пярсценак,

развітаўся з жонкаю і пайшоў да цара прасіць сабе на дарогу таварыша. Нічога не зробіш, цар згадзіўся, загадаў дарадцу ісці з Андрэем на той свет.

Вось яны ўдвух і выправіліся ў дарогу. Андрэй кінуў пярсцёнак — той і пакаціўся. Андрэй ідзе за ім палямі чыстымі, імхамі-балотамі, рэкамі-азёрамі, а за Андрэем царскі дарадца валачэцца.

Стомяцца ісці, паядуць сухароў — і зноў у дарогу.

Блізка ці далёка, хутка ці не — прыйшлі яны ў густы, дрымучы лес, спусціліся ў глыбокі яр, і тут пярсцёнак спыніўся.

Андрэй і царскі дарадца селі паесці сухароў. Зірк, паўз іх на старым-старэнькім цары двое чарцей дровы вязуць — вялізны воз — і паганяюць цара дубінкамі, адзін з правага боку, друті з левага.

Андрэй кажа:

— Глядзі! Як быццам гэта наш нябожчык цар-бацюхна?

— Ага, твая праўда, гэта ён самы дровы вязе.

Андрэй і закрычаў чарцям:

— Гэй, панове чэрці! Аслабаніце мне гэтаганябожчыка хоць на малы час, мне трэба ў яго пра сёе-тое распытаць.

Чэрці адказваюць:

— Няма калі нам стаяць ды чакаць! Самі, ці што, дровы павязём?

— А вы вазьміце ў мяне свежага чалавека па падмену.

Ну, чэрці выпраглі старога цара, на яго месца запрэглі ў воз царскага дарадцу і давай яго з абодвух бакоў паганяць дубінкамі — той гнецца, крэкча, а вязе.

Пачаў Андрэй распытваць старога цара пра яго жыццё-быццё.

— Ах, Андрэй-стралок,— адказвае цар, — кепскае мае жыццё на тым свеце! Пакланіся ад мяне сыну ды перадай, што я моцна-моцна яму наказваю, каб людзей не крыўдзіў, а не, дык і з ім тое самае будзе.

Толькі паспелі яны пагаманіць, чэрці ўжо назад едуць з парожнім возам. Андрэй развітаўся са старым царом, узяў у чарцей царскага дарадцу, і пайшлі яны назад.

Прыходзяць у сваё царства і з'яўляюцца ў палац. Цар убачыў стралка і са злосці накінуўся на яго:

— Як ты пасмеў назад вярнуцца?

Андрэй-стралок адказвае:

— Так і так, быў я на тым свеце ў вашага нябожчыка бацькі. Жыве ён кепска, загадаў вам кланяцца ды моцна-моцна наказваў людзей не крыўдзіць.

— А чым дакажаш, што хадзіў на той свет і майго бацьку бачыў?

— А тым я дакажу, што ў вашага дарадцы на спіне. I цяпер яшчэ сінякі відаць, як яго чэрці дубінкамі паганялі.

Тут цар пераканаўся, нічога не зробіш — адпусціў Андрэя дадому. А сам кажа дарадцу:

— Прыдумай, як звесці са свету стралка, а не, дык мой меч—твая галава з плеч.

Пайшоў царскі дарадца, яшчэ ніжэй нос звесіў. Заходзіць у карчму, сеў за стол, папрасіў віна. Падбягае да яго карчомны выпівоха:

— Чаго, царскі дарадца, зажурыўся? Паднясі мне шкляначку, я табе што-небудзь падкажу.