Рускія народныя казкі
Шрифт:
Дарадца паднёс яму шкляначку віна і расказаў пра сваю бяду. Карчомны выпівоха яму гаворыць:
— Вярніся назад і скажы цару, каб задаў ён стралку вось якую службу — яе не тое што выканаць, цяжка нават выдумаць: няхай пашле яго за трыдзевяць зямель, у трыдзесятае царства раздабыць ката-баюна.
Царскі дарадца пабег да цара і расказаў, якую службу задаць стралку, каб ён назад не вярнуўся. Цар пасылае па Андрэя:
— Ну, Андрэй, саслужыў ты мне службу, саслужы другую: ідзі ў трыдзесятае царства і раздабудзь мне ката-баюна. А не,
Пайшоў Андрэй дадому, ніжэй плячэй галаву звесіў і расказвае жонцы, якую цар задаў яму службу.
— Ёсць аб чым журыцца!—Мар'я-царэўна кажа.— Гэта не служба, а службачка, служба будзе наперадзе. Кладзіся спаць, раніца за вечар мудрэйшая.
Андрэй лёг спаць, а Мар'я-царэўна пайшла ў кузню і загадала кавалям выкаваць тры каўпакі жалезныя, жалезныя клешчы і тры пруты: адзін жалезны, другі медны, трэці алавяны.
Назаўтра раненька Мар'я-царэўна пабудзіла Андрэя:
— Вось табе тры каўпакі ды клешчы і тры пруты, ідзі за трыдзевяць зямель, у трыдзесятае царства. Трох вёрст не дойдзеш, пачне цябе моцна на сон хіліць — кот-баюн на цябе дрымоту напусціць. Ты не спі, рукамі махай, нагамі перабірай, а дзе і бокам каціся. Бо калі заснеш, кот-баюн заб'е цябе.
I тут Map'я-царэўна навучыла яго, як і што рабіць, і адпусціла ў дарогу.
Хутка казка расказваецца, ды не хутка ўсё робіцца — прыйшоў Андрэй-стралок у трыдзесятае царства. За тры вярсты пачаў яго адольваць сон. Надзявае Андрэй на галаву тры жалезныя каўпакі, рукамі махае, нагамі перабірае — ідзе, а дзе і бокам коціцца.
Сяк-так адолеў дрымоту і апынуўся каля высокага слупа.
Кот-баюн убачыў Андрэя, забурчаў, завуркатаў ды са слупа скок яму на галаву! Адзін каўпак разбіў і другі разбіў, узяўся быў за трэці. Тут Андрэй-стралок. схапіў ката клешчамі, сцягнуў на зямлю і давай прутамі лупцаваць. Спачатку біў жалезным прутом, зламаў жалезны, узяўся частаваць медным, і гэты зламаў і ўзяўся біць алавяным.
Алавяны прут гнецца, не ломіцца, вакол хрыбеціны абвіваецца. Андрэй б'е, а кот-баюн пачаў казкі расказваць пра папоў, пра дыяканаў, пра паповых дачок. Андрэй яго не слухае, усё лупцуе прутом.
Не пад сілу стала кату цярпець, бачыць, што не загаварыць яму Андрэя, ён і пачаў прасіцца:
— Адпусці мяне, добры чалавек! Што трэба, усё табе зраблю!
— А пойдзеш са мною?
— Куды хочаш пайду.
Андрэй падаўся ў дарогу назад і ката за сабою павёў. Дабраўся да свайго царства, прыходзіць з катом у палац, і кажа цару:
— Так і так, службу выканаў, здабыў вам ката-баюна.
Цар здзівіўся і кажа:
— Ану, кот-баюн, пакажы вялікі шал!
Тут кот кіпцюры свае вострыць, на цара імі мерыцца, хоча ў яго грудзі белыя раздзіраць, з жывога сэрца даставаць.
Цар спужаўся:
— Андрэй-стралок, сунімі, калі ласка, ката-баюна!
Андрэй ката супакоіў і ў клетку замкнуў, а сам пайшоў дадому, да Мар'і-царэўны. Жыве-пажывае, цешыцца з маладою жонкаю.
А ў цара яшчэ мацней
— Што хочаш прыдумай, а звядзі са свету Андрэя-стралка, а не, дык мой меч — твая галава з плеч.
Царскі дарадца ідзе адразу ў карчму, знайшоў там карчомнага выпівоху ў падраным каптанчыку і просіць яго выручыць, падказаць што-небудзь. Карчомны выпівоха шкляначку віна выпіў, вусы выцер.
— Ідзі,— кажа,— да цара і скажы: няхай пашле Андрэя-стралка туды — не ведаю куды, прынесці тое — не ведаю, што такое. Гэтай задачы Андрэй ніколі не выканае і назад не вернецца.
Дарадца пабег да цара і ўсё яму далажыў. Цар пасылае па Андрэя:
— Саслужыў ты мне дзве службы, саслужы трэцюю: схадзі туды — не ведаю куды, прынясі тое — не ведаю, што такое. Саслужыш —: узнагароджу па-царску, а не, дык мой меч — твая галава з плеч.
Прыйшоў Андрэй дадому, сеў на лаўку і заплакаў. Мар'я-царэўна ў яго пытаецца:
— Што, любы мой, такі невясёлы? Ці яшчэ бяда якая?
— Эх,— кажа,— за тваю красу ўсе напасці нясу! Загадаў мне цар ісці туды — не ведаю куды, прынесці тое — не ведаю, што такое.
— От гэта служба! Ну, ды нічога, кладзіся спаць, раніца за вечар мудрэйшая.
Мар'я-царэўна дачакалася ночы, разгарнула чараўнічую кнігу, чытала, чытала, чытала, кінула кнігу і за галаву схапілася: пра царову загадку ў кнізе нічога не сказана. Мар’я-царэўна выйшла на ганак, дастала хусцінку і махнула. Назляталася ўсялякіх птушак, назбягалася ўсялякіх звяроў.
Мар'я-царэўна ў іх пытаецца:
— Звяры лясныя, птушкі паднябесныя! Вы, звяры, усюды гойсаеце, вы, птушкі, усюды лятаеце: ці не чулі, як дайсці туды — не ведаю куды, прынесці тое — не ведаю, што такое?
Звяры і птушкі адказалі:
— Не, Мар'я-царэўна, мы пра тое і не чулі.
Мар'я-царэўна махнула хусцінкай — звяры і птушкі
зніклі, нібы і не было іх. Махнула другі раз — з'явіліся перад ёю два волаты:
— Што трэба? Чаго жадаеце?
— Слугі мае верныя, занясіце мяне на сярэдзіну акіян-мора.
Падхапілі волаты Мар’ю-царэўну, занеслі на акіян-мора і сталі на сярэдзіне, на самай бездані,— самі стаяць, як слупы, а яе на руках трымаюць. Мар'я-царэўна махнула хусцінкай, і прыплылі да яе ўсе гады і рыбы марскія.
— Вы, гады і рыбы марскія, вы ўсюды плаваеце, на ўсіх астравах бываеце: ці не чулі, як дайсці туды це ведаю куды, прынесці тое — не ведаю, што такое?
— Не, Мар'я-царэўна, мы пра тое не чулі.
Зажурылася Мар'я-царэўна і загадала занесці сябе дадому. Волаты падхапілі яе, прынеслі па Андрэеў двор, паставілі каля ганка.
Назаўтра раненька Map я-царэўна сабрала Андрэя ў дарогу і дала яму клубок нітак і вышываны ручнічок:
— Кінь клубок нітак перад сабою. Куды ён пакоціцца, туды і ты ідзі. Ды глядзі, куды б ні прыйшоў — будзеш умывацца, чужым ручніком не выцірайся, а выцірайся маім.