Рускія народныя казкі

Ушынскі Канстанцін Дзмітрыевіч

Андрэй развітаўся з Мар'яй-царэўнай, пакланіўся на ўсе чатыры бакі і пайшоў за заставу. Кінуў клубок перад сабою, клубок пакаціўся — коціцца ды коціцца. Андрэй ідзе за ім услед.

Хутка казка расказваецца, ды не хутка ўсё робіцца. Шмат царстваў і земляў прайшоў Андрэй. Клубок коціцца, нітка ад яго цягнецца: стаў клубок маленькі, з курыную галоўку; вось ужо які маленечкі зрабіўся, не відаць і на дарозе... Дайшоў Андрэй да лесу, бачыць — стаіць хатка на курыных лапках.

— Хатка, хатка, павярніся

да мяне перадам, да лесу задам!

Хатка павярнулася, Андрэй увайшоў, аж бачыць — на лаўцы сядзіць сівая бабуля, прадзе кудзелю.

— Фу, фу! Рускага духу не чута і не бачана, а сёння рускі дух сам прыйшоў! Вось засмажу цябе ў печы ды з'ем і на костачках пакачаюся.

Андрэй кажа бабулі:

— Што ты, старая баба-яга, будзеш есці падарожнага чалавека! Падарожны чалавек кашчавы і чорны, ты спачатку напалі лазню, памый мяне, папар, тады і еш.

Баба-яга выпаліла ў лазні. Андрэй папарыўся, памыўся, дастаў жончын ручнічок і пачаў ім выцірацца.

Баба-яга пытаецца:

— Адкуль у цябе ручнічок? Яго мая дачка вышывала.

— Твая дачка мне жонка, мне і ручнічок дала.

— Ах, зяцюхна любы, чым жа мне цябе частаваць?

Тут баба-яга сабрала вячэру, панастаўляла ўсялякіх страў, віна і мёду. Андрэй не фанабэрыцца— сеў за стол, давай аплятаць. Баба-яга прысела побач — ён есць, яна распытвае: як ён з Мар'яй-царэўнай ажаніўся ды ці добра яны жывуць.

Андрэй усё расказаў: як жаніўся і як цар паслаў яго туды — не ведаю куды, здабыць тое — не ведаю, што такое.

— От каб ты памагла мне, бабуся!

— Ах, зяцюхна, пра гэтае ж дзіва дзіўнае нават я не чула! Ведае пра гэта адна старая жаба, жыве яна ў балоце трыста гадоў... Ну нічога, кладзіся спаць, раніца за вечар мудрэйшая.

Андрэй лёг спаць, а баба-яга ўзяла два венікі-дзеркачы, паляцела на балота і пачала клікаць:

— Бабка, жабка-скакуха, ці жывая ты?

— Жывая!

— Выйдзі да мяне з балота!

Старая жаба выйшла з балота, баба-яга ў яе пытаецца:

— Ці ведаеш ты, дзе тое — не ведаю, што такое?

— Ведаю.

— Скажы, зрабі ласку! Зяцю майму загадана служба: пайсці туды — не ведаю куды, узяць тое — не ведаю, што такое.

Жаба адказвае:

— Я яго правяла б, ды надта ж старая, мне туды не даскакаць. Данясе твой заць мяне ў сырадоі да вогненнай ракі, тады скажу.

Баба-яга ўзяла жабку-скакуху, паляцела дадому. Надаіла малака ў гаршчок, пасадзіла туды жабу і ранічкай пабудзіла Андрэя.

— Ну, зяць дарагі, адзявайся, вазьмі гаршчок з сырадоем, у малацэ — жаба, ды садзіся на майго каня, ён цябе завязе да вогненнай ракі. Там каня кінь і даставай з гаршка жабу, яна табе скажа.

Андрэй адзеўся, узяў гаршчок, сеў на каня бабы-ягі Доўга ці не — конь дамчаў яго да вогненнай ракі. Цераз яе ні звер не пераскочыць, ні птушка не пераляціць.

Андрэй

злез з каня, жаба яму кажа:

— Дастань мяне, добры малойца, з гаршка, трэба нам цераз раку перабрацца.

Андрэй дастаў жабу з гаршка і пусціў на зямлю.

— Ну, добры малойца, цяпер садзіся мне на спіну.

— Што ты, бабуся, ты ж гэткая маленькая, я ж цябе задушу!

— Не бойся, не задушыш. Садзіся ды трымайся мацней.

Андрэй сеў на жабу-скакуху. Пачала яна надзімацца. Надзімалася, надзімалася — зрабілася быццам капа сена.

— Ці моцна трымаешся?

— Моцна, бабуся.

Зноў пачала жаба надзімацца — зрабілася яшчэ большай, нібы стог сена.

— Ці моцна трымаешся?

— Моцна, бабуся.

Зноў яна надзімалася, надзімалася — зрабілася вышэйшай за цёмны лес, ды як скочыць—і пераскочыла цераз вогненную раку; перанесла Андрэя на той бераг і зрабілася зноў маленькай.

— Ідзі, добры малойца, па гэтай сцяжынцы. Убачыш будыніну, хату—не хату, хлеў — не хлеў, заходзь туды і станавіся за печчу. Там знойдзеш тое — не ведаю, што такое.

Андрэй пайшоў па сцяжынцы, бачыць: старая хата — не хата, тынам абгароджана, без акон, без ганка. Ён туды зайшоў і схаваўся за печчу.

Вось праз нейкі час застукала, загрукала па лесе, і заходзіць у хату мужычок, сам з кокаць, барада з локаць, ды як крыкне:

— Гэй, сват Навум, есці хачу!

Толькі крыкнуў, ні адсюль ні адтуль з'явіўся стол накрыты, на ім піва бочачка ды бык засмажаны. Мужычок, сам з кокаць, барада з локаць, сеў каля быка, дастаў нож востры, пачаў мяса наразаць, у часнок мачаць, есці ды пахвальваць. Ацерабіў быка да апошняй костачкі, выпіў цэлую бочачку піва.

— Гэй, сват Навум, прыбяры аб’едкі!

I раптам стол прапаў, як і не было: ні касцей, ні бочачкі.

Андрэй дачакаўся, калі пойдзе мужычок, сам з кокаць, барада з локаць, выйшаў з-за печы, набраўся смеласці і паклікаў:

— Сват Навум, пакармі мяне!

Толькі паклікаў, ні адсюль ні адтуль з'явіўся стол, на ім розныя стравы, закускі і заедкі, віно і мёд.

Андрэй сеў за стол і кажа:

— Сват Навум, садзіся, браце, са мною, будзем есці-піць разам.

Адказвае яму нябачны голас:

— Дзякуй табе, добры чалавек! Столькі гадоў я тут служу, гарэлай скарынкі не бачыў, а ты мяне за стол пасадзіў.

Глядзіць Андрэй і дзівіцца: нікога не відаць, а

стравы са стала нібыта хто мяцёлкай змятае, віно і мёд самі ў чарку наліваюцца — чарка скок, скок ды скок! Андрэй просіць:

— Сват Навум, пакажыся мне.

— Не, мяне ніхто не можа бачыць: я тое — не ведаю, што такое.

— Сват Навум, хочаш у мяне служыць?

— Чаму не хацець! Ты, бачу я, чалавек добры.