Соль і перац

Правасуд Уладзімір Рыгоравіч

СПОВЕДЗЬ ПАДХАЛІМА

«Падхалім ды падхалім...» — Шэпчуцца за вочы... У маёй бы скуры ім Пабываць аднойчы. Паспыталі б «каравай», А калі б прыпекла, Зразумелі б, што не рай У мяне, а пекла. Што не рай — не гавары, Можа быць прамакашка: Падхалімам быць, сябры, Цяжка, вельмі цяжка. Тут асобны трэба нюх, Каб не быць на мелі: Устаў начальнік сёння з дзвюх, А ці толькі з левай? І асобны мець сакрэт На любое выйсце — Як зайсці у кабінет І назад як выйсці? Трэба ведаць мне, між тым (Каб не змог надзьмуцца), Як сагнуцца перад ім І як разагнуцца. Толькі гэта іншы раз Мне вылазіць бокам... Запытаць хачу я ў вас: Хіба ж гэта лёгка?

«БЮРО ДАВЕДАК» Ёсць у мяне сусед-дзівак, Ён вып'е і як след закусіць. Затым — на гэта ён мастак — Любую павядзе з дыскусій. У курсе ўсіх зямных

турбот, Ад вас таіцца ён не стане Пра перарод, пра недарод, Дзе што было і ў які год — Даведнік па усіх пытаннях. Спытайце, дык сусед і ў сне На запытанне вам адкажа: Калі ў Сібіры выпаў снег, Калі растаў ён на Каўказе. Калі ж хто ў гутарцы кране Пытанне цэн, дык безупынку Ён назаве, не праміне, Якія цэны дзе на рынку — Пад Кіевам і пад Масквой, Пад Талінамі і пад Калугай, Пад Тулай і пад Кастрамой І нават за Палярным кругам. Аднойчы так сказаў ён мне, А гаварыў, нібыта марыў: — Эх, яблыкі ў якой цане У тым далёкім Нар'ян-Мары! А ў нас іх — проста гаць гаці. А колькі страт, а колькі глуму! А там за яблыкі — плаці! Плаці — і немалую суму. Ва ўсім ён праяўляе спрыт, Ён адчувае нюхам спрытам І што сягоння дэфіцыт, Што заўтра стане дэфіцытам. Здзіўляешся такому, каб Адзін ён мог так многа ведаць... Ну, не сусед, а проста скарб, Сапраўднае бюро даведак. І не прафесар, і не ўрач, Не быў экскурсаводам зроду. ...Ўсяго ён наўсяго «штурхач», Якіх нямала на заводах.

ТВОРЧЫЯ ПАКУТЫ Маладзіка на небе серп Над дачаю павіс. А Станіслаў, па клічцы Сверб, Ледзь за сталом не скіс. Сядзіць. А кнігі — па баках. Паперы чыстай стос. Знаёмы свежай фарбы пах Яму казыча нос. А думкі мрояцца ў яго, Ніяк іх не суняць. Артыкул трэба. Пра каго? Ну, пра каго пісаць? Вось кніжку новую Якім Яму прэзентаваў. Слабая кніжачка, Ды з ім Даўно пасябраваў. Хоць быў з Якімам угавор, Дзе трэба — падтрымаць, Ды вельмі ўжо слабенькі твор, Як пахвалу пісаць? А можа ўсё ж нафугаваць? Адсохне хай рука, Што ўздумае крытыкаваць Суседа-дружбака! Артыкул трэба вось якраз, Бо папракнуць, што Сверб Не заўважае бегу час І сённяшніх патрэб. А мо падсыпаць незнарок У крупнік Тамашу Жмень колькі перцу, як урок, Каб апякло душу? Яно-то так, ды і не так,— У вершы ён слабак, Ды перчыць юшку ён... і як! На юшку ён мастак! А можа Янку крытыкнуць, Хоць, праўда, ён зямляк... Не, не! У Янкі на куццю Якія клёцкі?! Смак! Не варыць нешта галава, Што хочаш тут рабі: Рыбачыў з тым, з тым паляваў, А з гэтым чарку піў... Пісаць на іх нейк не з рукі, Тым больш крытыкаваць. Куды ні глянеш — дружбакі. Дык пра каго ж пісаць? Маладзіка на небе серп Даўно ўжо не вісіць. А Станіслаў, па клічцы Сверб, У роздуме сядзіць.

КРОКІ *** Кім ты б ні быў — ці лётаеш высока, Ці пад вадою ходзіш, вадалаз,— Твая дарога пачалася з кроку, Які ў жыцці зрабіў ты першы раз. І машыніст, і слесар, і вучоны, І майстар адмысловага ліцця Былі там першым крокам заручоны На ўсё жыццё з дарогамі жыцця. *** Наш першы крок... Здаецц, ён падобен На слова і на першае «у-га». І важна, як быў першы крок той зроблен І як ступіла ўпершыню нага. І першы крок заўжды мяне трывожыць, Каб чалавек зрабіць той крок умеў — Бо можна стаць на слізкую дарожку, А там — і пакаціўся, загрымеў. *** Я часта заўважаю у маркоце, Як іншы ўкрыў ідзе і наўскасяк. Павее ветрык — і яго пакоціць... Няўжо ж хадзіць яго вучылі так? Не, не і не! Ды ўсё ж якімсьці чынам Быў крок той першы зроблен. Можа так: — Ды не Выпі! Ты ж — мужчына! Цяпер — які мужчына? — Проста так... *** Здаецца, разарвецца ён на часткі, Каб дагадзіць начальству, як мага. І тупае каля свайго начальства Не чалавек, а тупае дуга. Яго ж, напэўна, людзі навучалі У тых мясцінах, дзе ён жыў і рос, Каб на дарогах, На любых скрыжалях Хадзіў, Не гнуўся, Крочыў ва ўвесь рост. *** А бюракрат... А хабарнік... А злодзей... А хуліган, Што ўжо даваў зарок... Не так яны, як іх вучылі, ходзяць І не туды скіроўваюць свой крок. Дык дзе ж крыніцы бруднай той вытокі Учынкаў іх на грэшнай на зямлі? І дзе пачатак тых лявацкіх крокаў, Якія ў стан такі іх прывялі? *** Здараецца, такое учуеш з болем: І ў нас, як і ў любой сям'і, не без... Маўляў, не ўсюды роўна родзіць поле, І не аднолькавы усюды лес. Яно, вядома, тут не запярэчыш. Ды толькі ад таго душа баліць, Што некалі харошая малеча Цяпер дарослым пудзілам глядзіць. *** Мы па зямлі хадзіць прывыклі горда, Вырошчваць хлеб, узводзіць гарады, Наш крок заўсёды ўпэўнены і цвёрды, Да мэты ён скірованы заўжды. Наш час — змагар за шчасце ва ўсім свеце, Каб засціць сонца хмары не маглі. Няхай смяюцца звонка ўсюды дзеці, Упэўнена хай крочаць па зямлі.

РАЗМОВА

— 3дароў, Кузьміч! — Здарова, брат! — Скажы, ты слухаў мой даклад? І як жа слухаў? 3 захапленнем? — Прыйшоў я крыху са спазненнем, Аднак даслухаў. Толькі ноччу Ніяк не мог заплюшчыць вочы. — Даклад усхваляваў цябе? Я рады... — Не, выспаўся у час даклада.

МАРГАЛКА

Клім Іванавіч Маргалка Узначаліў гаспадарку. І ўсе справы з таго часу Закульгалі у калгасе. Пра любыя недаробк? Гаварыў заўжды таропка. На палях гніе салома... — Тут віна мая, вядома. У хлявах жа іней белы... — Так, мы тут не даглядзелі. Клуб таксама не ўцяплілі... — Так, мы гэта упусцілі. Ад другіх зусім адсталі... — Тут, як кажуць, прамаргалі. Гаспадарка ж, як снег, тае. Старшыня адно — маргае. Ды кіруе гаспадаркай Дзе-нідзе такі Маргалка. Каб там справы йшлі да ладу, Старшыню б змагнуць з пасады.

ПАСЛЯ ЛЕКЦЫІ

«Гарэлка, п'янства — сацыяльны біч! Мірыцца з гэтым нам ужо даволі!» — 3 натхненнем гаварыў Іван Фаміч Пра шкоднасць тых напіткаў з алкаголем. «Пакончым з п'янствам!» — пад канец сказаў. 3 трыбуны злез, накіраваўся ў залу. Яго сябры віншуюць, акружылі: «Цудоўна прачытаў, Іван Фаміч! Па выпадку такому б — магарыч!» І што ж вы думалі — пайшлі і «замачылі».

ЗАХВАРЭЛА АГРЫПІНА Без ніякае прычыны 3ахварэла Агрыпіна. Людзі ўсе ідуць у поле, А ў яе дзесь штосьці коле, Як заколе, як падверне — Абарвалася, напэўна, Штось ўсярэдзіне ў жанчыны. — Ой, маю як крышыць спіну, Ой, як ломіць паясніцу... — Дык паехала ў бальніцу б Ці схадзіла б у аптэку — Там табе прыпішуць лекі, Што рабіць, параяць, можа. — Ой, нішто не дапаможа Мне з хваробаю ліхою — Нарадзілася такою. Як не гэтае, дык тое. Што паробіш ты з бядою. Агрыпіна так заўсёды Енчыць-плача пры народзе. Калі ж пойдуць людзі ў поле, Дык тады не чуе болю. На сваім на агародзе Да дзесятага мо поту Напрацуецца ў ахвоту, А затым — зноў ледзьве ходзіць. Вы б пабачылі на рынку Калі-небудзь Агрыпінку: Зноўку там не чуе болю — Выступае ў іншай ролі. Выбар у яе багаты: Ранняю вясной — салата, Кветкі першыя на рынак Носіць шчодра Агрыпіна. Першы ўкроп, цыбулі строчкі, Памідоры, агурочкі,— Усё прадаваць яна тут зможа. А цана — дык крый нас божа? Лепш не знаць яе ніколі. Агрыпіна на прыволлі Гандаль развяла шырокі, А на працы — дык марока. Людзі ўсе ідуць у поле, А ў яе дзесь штосьці коле, Захварэла зноў, нябога, Не паможа тут нічога — Ні бальніцы, ні аптэкі. Трэба іншыя ёй лекі.

ВЯРОВАЧКА ЎЕЦЦА

Ён будзе клясціся: ніколі, ні разу... Што база не крама,— напомніць дарэчы. А сам тую базу усюды аблазіў, Цягае дамоў дэфіцытныя рэчы. Глядзяць на такога, Здзіўляюцца людзі: Шанцуе ж: глядзіце, Ён крадзе — не судзяць. Калгас для яго, нібы тая прынада, Мо пяць разваліў ужо іх да асновы. Змясціць у адным не паспеюць з пасады, Глядзіш — ён калгас узначальвае новы. Глядзяць на такога, Здзіўляюцца людзі; Шанцуе ж — Разваліць калгас — і не судзяць. «Развод... Разлюбіў... Не магу...» — ён ляпеча. І што яму жонка, і што яму дзеці. А ён жа жыццё чалавеку скалечыў, І можа яшчэ не адно пакалечыць. Глядзяць на такога, Здзіўляюцца людзі; Шанцуе ж такому — Не садзяць, не судзяць. «У Брацк — калі ласка! На ўсход — не адмоўлю!» — Ён месяц — на ГЭСе, другі — каля домны. Лятае з адном на другую будоўлю. Каб толькі пабольш праязных ! пад'ёмных. Глядзяць на такога, Здзіўляюцца людзі; Шанцуе ж — Транжырыць усё — і не судзяць. Цудоўны наш час пралятае ракетай. Узводзім мы дом камунізма над светам, Будуем, ствараем, шукаем... А гэта... А гэта мінуўшчыны племя адпетае. Глядзяць на такіх вось, Здзіўлядюцца людзі... Вяровачка ўецца — Канец усё ж будзе!

СПОВЕДЗЬ РЫБАКА

Яно як завярэдзіць — І рад ты ці не рад,— А дома ўжо не ўседз?ш, Не ўтрымаюць нат Ні жонка і ні цешча, І нават сваякі... На золку сабярэшся, Шыбуеш да ракі, Каб захапіць куточак, Плацдарм, як на вайне, Дзе рыбы той, браточкі, Нібыта ў чыгуне. Не рэчка — проста міска, Бяры і пі нагбом, А хочаш — чэрпай лыжкай, Бы дома за сталом. Такое й не прысніцца, Тут можна паглязець... Вось толькі б не спазніцца, А першаму паспець. Уяўляю сам, як буду Над рэчкаю сядзець. У руках трымаю вуду, Хаця б не праглядзець... Нарэшце! Мітусіцца На хвалях паплавок. А мне ўжо не сядзіцца, Не церпіцца, браток. Чакай... Чакай... Нырае! А раптам як сарве? Імгненне! Вось такая! — Трапеча на траве. А навакол — прыгожа! А час той — не суняць! І клёў такі! — што нельга І словам перадаць. ...Сяджу, вось гэтак мару... Я б паляцеў, дальбог. Ды жонка, нібы хмара, Як толькі на парог, Мае яна намеры Кляне і сяк і так. Патрапіў, нібы ў нерат На досвітку шчупак. Сядзі і ўнукаў гушкай — Вось лёс мой, рыбака. А недзе — пахне юшкай І плешчацца рака...

ПАДАРУНКІ ДА 8 САКАВІКА

Ажыўлення ўсюды рух — Клопатаў багата. Роўна па календару Завітала на парог К нам належным чынам. Разгубіліся і з ног Збіліся мужчыны. Дзе прыскокам, дзе бягом У святочным тлуме Абмінаць гастраном, Атакуюць ГУМы. І такія ўсе наўздзіў, Ну, як дзеці, прама. З сівізною, вунь, камдзіў У чарзе таксама. Вунь пісьменнік. На Парнас Так не лез бы, пэўна, — Ля прылаўка ж тут якраз Выглядае пеўнем. Не адбіцца ад пралаз, Не знайсці ратунак: Падавай ім экстра-клас, Экстра-падарункі! І выстойваюць падчас У чарзе гадзіны. ...І ўсё гэта дзеля вас, Дзеля вас, жынчыны!