Стары чалавек i мора (на белорусском языке)

Хемингуэй Эрнест Миллер

Зрок у старога чалавека на момант палепшыўся, i ён уважлiва ўгледзеўся ў гэты малюнак. Пасля двойчы абкруцiў вяроўкай гарпуна бiтэнг на носе лодкi i паклаў галаву на рукi.

– Не здавайся, галава, - сказаў ён, прыхiлiўшыся да дошак носа.
– Я стомлены стары чалавек. Але я забiў гэтага марлiна, свайго брата, i мушу яшчэ багата паваждацца.

"Цяпер я павiнен падрыхтаваць вяроўку i петлi, каб прыладзiць яго да борта, - падумаў ён.
– Нават калi б мы былi ўдвух i залiлi лодку, уцягнуўшы ў яе рыбiну, а пасля вычарпалi ваду, човен нiзашто не вытрымаў бы ягонага цяжару. Я павiнен усё падрыхтаваць, пасля прысунуць яго да борта, як след прывязаць, паставiць мачту, узняць ветразь i рушыць дадому".

Стары

чалавек стаў падцягваць рыбiну да борта, каб займець магчымасць прасунуць вяроўку праз ейныя шчэлепы, выцягнуўшы пасля з рота, i прымацаваць галаву да носа лодкi. "Я хачу бачыць яго, - падумаў ён, - i кранацца, i адчуваць яго. Гэта мой скарб, - падумаў ён.
– Але не таму я жадаю адчуваць яго каля сябе. Мне здаецца, я пачуў ягонае сэрца, - падумаў ён.
– Калi штурхаў стралу гарпуна другi раз. Падцягнi яго зараз ды прымацуй, ды схапi пятлёю хвост, а другою - тулава, каб як след прывязаць яго да чоўна".

– Закасвай рукавы, старэча, - сказаў ён i глытнуў трошачкi вады.
– Цяпер, па змаганнi, на цябе чакае процьма рабскае працы.

Ён зiрнуў угору на неба, тады ў ваду на рыбiну. Пасля ўважна паглядзеў на сонца. "Цяпер яшчэ толькi трохi папаўднi, - падумаў ён.
– I пасат узнiмаецца. Такой бяды ўсе гэтыя шнуры. Мы з хлопчыкам зросцiм iх удома".

– Iдзi сюды, рыба, - сказаў ён.
– Але марлiн не падышоў. Ён калыхаўся сабе ў хвалях, i стары чалавек сам пакiраваў лодку да яго.

Калi стары чалавек зраўняўся з рыбiнай i ейная галава датыкалася да носа лодкi, то ён не мог паверыць у памер гэтага марлiна. Але ён адвязаў вяроўку гарпуна ад бiтэнга, прасунуў яе праз шчэлепы i дастаў са скiвiц, абхапiў ёю меч, потым прасунуў вяроўку праз шчэлепы з другога боку, яшчэ раз схапiў ёю глюгу i, зрабiўшы вузел на двайной вяроўцы, прымацаваў яе да бiтэнга на носе. Пасля перарэзаў вяроўку i пайшоў на карму ўзяць пятлёю хвост. З фiялетава-срэбранай рыба зрабiлася цалкам срэбраная, а палосы мелi цяпер гэткi ж бледна-лiловы колер, што i хвост. Палосы былi шырэйшыя за чалавечую руку з растапыранымi пальцамi, а рыбiна вока глядзела гэтак жа адасоблена, як люстры ў перыскопе або як святы на выяве ў працэсii.

– Гэта быў адзiны спосаб, якiм яго можна было зрабiць, - сказаў стары чалавек. Ён чуўся лепей, выпiўшы вады, i ведаў, што не страцiць прытомнасцi, i галава была ясная.
– У такiм выглядзе марлiн заважыў бы больш за паўтары тысячы фунтаў, - меркаваў стары чалавек.
– А магчыма, i нашмат болей. Калi разабраць i прадаць дзве трацiны гэтага па трыццаць цэнтаў фунт? Га?

– Каб падлiчыць, мне патрэбны аловак, - сказаў ён.
– Галава мая не нагэтулькi ясная. Але, думаю, вялiкi Дзi Маджыа сёння мною ганарыўся б. Я нiколi не меў пятачных шпораў. Але мае рукi i спiна напраўду баляць. Цiкава, што за яна: пятачная шпора? Магчыма, яны ў нас бываюць, а мы пра тое нават не здагадваемся.

Стары чалавек прымацаваў марлiна да носа кармы i да сярэдняй лаўкi. Той быў такi вялiкi, як быццам гэта прывязалi да борта яшчэ адзiн, нашмат большы човен. Ён адрэзаў кавалак шнура ды падвязаў нiжнюю скiвiцу рыбiны да глюгi, каб рот не разяўляўся i яны плылi як найбольш плаўна. Тады ён паставiў мачту i з палкай, якая служыла гафелем, i з аснашчаным гiкам, пад латаным ветразем, што напоўнiўся ветрам, пакiраваў, паўлежачы на карме, сваю лодку на паўднёвы захад.

Яму не патрэбны быў компас, каб вызначыць, дзе паўднёвы захад. Стары чалавек павiнен быў толькi адчуваць пасат, куды той дзьме, i як ветразь яго забiрае. Варта было б закiнуць маленькi шнур з блешняй на iм, можа, удалося б што злавiць ды з'есцi i змачыць губы. Але ён не змог знайсцi блешнi, а ягоныя сардзiны пагнiлi. Тады ён падчапiў бусаком, плывучы, жмут жоўтых Затоцкiх водарасцей i трасянуў iмi. Малыя шрымсы, што былi там, пападалi на дошкi чоўна. Больш за тузiн шрымсаў скакала i перабiрала ножкамi, як пясчаныя блохi. Стары чалавек

адшчыкваў iхнiя галовы вялiкiм i ўказальным пальцамi i еў, перажоўваючы шкарлупкi i хвосцiкi. Шрымсы былi малюпасенькiя, але, ведаў ён, спажыўныя, ды i смак яны мелi прыемны.

У старога чалавека яшчэ засталiся два глыткi вады ў бутэльцы, i палову глытка ён выпiў пасля таго, як з'еў шрымсы. Човен плыў няблага, уважаючы на ўсе непазбежныя нязручнасцi, i стары чалавек кiраваў, трымаючы руку на румпелi. Ён мог бачыць рыбiну i павiнен быў адно зiрнуць на свае рукi i адчуць, што спiна яго абапёртая аб карму, каб упэўнiцца, што гэта сапраўды адбылося, што гэта не сон. Адзiн час напрыканцы, калi стары чалавек чуўся страшэнна блага, ён вагаўся: цi не сон гэта? Тады, калi ён убачыў як рыба выходзiць з вады i нерухома вiсiць у паветры, перш як упасцi, стары чалавек быў упэўнены, што стаўся сведкам якойсьцi незвычайнае дзiўнае праявы, i не мог даць ёй веры. Тады ў яго было кепска са зрокам, але цяпер бачыў ён як заўсёды добра.

Цяпер ён ведаў, што гэта не сон, як не сон ягоныя рукi i спiна. "Рукi лечацца хутка, - падумаў ён.
– Ранкi пакрывавiлi колькi трэба, а салёная вада iх загоiць. Цёмная вада праўдзiвага затона - найвялiкшы з усiх лекараў. Адзiны мой клопат: каб галава была ясная. Рукi зрабiлi сваю справу, i мы плывём добра. З ягоным завязаным ротам i простым, як свечка, хвастом, мы плывём, як браты". Пасля ў галаве яго трохi памутнела, i ён падумаў: "Цi гэта я вязу рыбiну, цi рыбiна вязе мяне? Калi б я валачыў марлiна за сабой, пытанняў не было б. Як i тады, калi б рыбiна была ў чоўне, пазбыўшыся ўсяе свае годнасцi". Але яны плылi разам, бок у бок. I стары чалавек вырашыў: "Хай гэта ён вязе мяне, калi яму прыемна так думаць. Я ўдалейшы за яго толькi праз штукарства, а ён не зычыў мне лiха".

Яны плылi паспяхова, i стары чалавек мачыў рукi ў салёнай вадзе ды стараўся захоўваць галаву яснай. Па небе вандравалi высокiя кучавыя воблакi, а над тымi ладна было перыстых, i стары чалавек ведаў, што вецер будзе дзьмуць цэлую ноч. Ён увесь час паглядваў на рыбiну, каб пераканацца, што гэта яму не снiцца. Мiнула гадзiна, пакуль першая акула сягнула на яе.

Акула не была выпадковасцю. Яна выплыла з нетраў вод, калi цёмнае воблака крывi ўтварылася i рассеялася ў глыбозным, з мiлю, моры. Выплыла борзда i без якой-кольвек асцярогi, разламала паверхню блакiтнай вады i апынулася пад праменнем сонца. Пасля яна сiганула назад у мора, ухапiла пах i паплыла тым жа курсам, што i човен з рыбiнай.

Часам акула губляла пах. Але яна адшуквала той зноў або задавальнялася толькi следам яго i адольвала свой шлях шпарка i настойлiва. Гэта была вельмi буйная акула пароды мака, складзеная, створаная плаваць гэтак жа хутка, як сама хуткая рыба ў моры, i ўсё ў яе было файнае апрача пашчы. Спiна такая ж сiняя, як у меч-рыбы, жывот срэбраны, шкура гладкая i прыгожая. Яна была гэтак жа складзена, як меч-рыба, але мела велiзарную пашчу, шчыльна закрытую зараз, калi акула iмклiва плыла ля самай паверхнi, зацята рэжучы ваду высокiм спiнным плаўнiком. Унутры сцiснутай зараз двайной губы ейнай пашчы мелiся восем шэрагаў зубоў, нахiленых усярэдзiну. То не былi звычайныя пiрамiдальнай формы зубы, што мае бальшыня акул. Яны нагадвалi чалавечыя пальцы, загнутыя кiпцюрамi. Амаль што гэткай даўжынi, як пальцы старога чалавека, яны мелi па баках вострыя, што брытва, лёзы. Гэта была рыбiна, створаная жывiцца ўсiмi рыбамi ў моры, якiя былi занадта хуткiя, дужыя i добра ўзброеныя, каб асцерагацца якога iншага ворага. Зараз яна паддала ходу, учуўшы свяжэйшы пах, i ейны сiнi спiнны плаўнiк расцiнаў ваду. Калi стары чалавек убачыў акулу, ён ведаў: гэтая не баiцца анiчога i рабiцьме акурат тое, чаго жадае. Ён падрыхтаваў гарпун i прымацаваў вяроўку i пры гэтым сачыў, як акула наблiжаецца. Вяроўка была караткаватая, той кавалак, што ён адрэзаў, каб прывязаць рыбiну да лодкi, не пашкодзiў бы.