Так сказаў Заратустра. Кніга ўсім і нікому
Шрифт:
Каб не сварыліся яны, гэтыя ясачкі любыя, тым больш праз цябе, няшчасны!
Будзь з Богам у згодзе і з суседам сваім, гэтага вымагае добры сон. Будзь у згодзе таксама і з суседавым чортам! Інакш ён сярод ночы пачне наведваць цябе.
Шануй начальствы свае і слухайся іх, нават калі яны ходзяць крыва! Гэтага хоча добры сон. Хіба ж бо твая ў тым правіна, калі ўлада кульгае?
Таго пастуха назаву сама лепшым, які пасвіць авечкі на сакавітых пашах: бо так здабывае ён добры сон.
Я не хачу ні вялікае чты,
Лепш невялікі гурток, аніж дурны; але ўсе павінны прыходзіць і адыходзіць сваім часам. Гэта спрыяе добраму сну.
Даспадобы мне ўбогія духам: яны спрыяюць добраму сну. Яны шчасныя, тым болей калі прызнаваць за імі заўсёды іх рацыю.
Так праходзіць дзень у дабрачынца. А як ноч настае, баюся я клікаць сон; не хоча ён, каб яго клікалі, уладыку ўсіх цнотаў!
Я толькі думаю, што зрабіў я і што цэлы дзень меціў. Цярпліва, як карова, жую гэта ўсё, пытаючыся ў сябе: якія ж былі тыя дзесяць маіх пераадоленняў?
І тыя дзесяць замірэнняў, і дзесяць праўдаў, і тыя дзесяць разоў, калі я смяяўся, усцешаны сэрцам?
І вось, пакуль я так разважаю і ўзважваю ўсе гэтыя сорак думак, разбірае мяне раптам сон, названы ўладыкам цнотаў.
Ён б'е мяне па павеках — і яны цяжэюць, кранаецца вуснаў — і яны не змыкаюцца.
Сапраўды, нячутным крокам ён ідзе да мяне, сама лагодны злодзей, і крадзе мае думкі, і я застываю на месцы, дурны, як гэтая кафедра.
Але ж нядоўга стаю так, змораны сном, і адразу кладуся…»
Слухаючы мудраца, Заратустра смяяўся сам сабе ў сэрцы, бо нешта яму прасвятлілася. І ён так сказаў свайму сэрцу:
«Дурань гэты мудрэц з яго сарака думкамі, але, мяркую, паспаць ён не дурань.
Шчасны і той, хто жыве з ім побач! Такі сон перадаецца, ён праходзіць нават праз тоўстыя сцены.
Мабыць, сама кафедра ў яго зачараваная. І нездарма сядзяць хлопцы перад прапаведнікам цноты.
Яго мудрасць кажа: чуваць дзеля добрага сну. Сапраўды, калі б нават жыццё не мела ніякага сэнсу і калі б я быў змушаны выбраць бязглуздзіцу, тады і мне яго мудрасць здалася б найбольш вартаю выбару.
Цяпер мне зусім зразумела, да чаго колісь людзі імкнуліся перад усім, шукаючы цнотаў. Добрага сну шукалі яны і ў дадатак — цнотаў, увітых кветкамі соннага маку!
Мудрасць сну без снення — яе прапаведавалі з кафедры ўсе гэтыя хвалёныя мудрацы, іншага сэнсу жыцця яны не ведалі.
І цяпер яшчэ ёсць прапаведнікі цнотаў, але не заўсёды такія сумленныя; аднак час іхні ўжо прамінуў. І нядоўга яшчэ ім вяшчаць: неўзабаве лягуць і яны.
Шчасныя гэтыя санліўцы, бо неўзабаве паснуць».
Так сказаў Заратустра.
Пра «тагасветных»
Аднаго
Творам пакутнага і нямоглага Бога здаўся тады мне наш свет.
Ён здаўся мне мрояй і выдумкай Бога; каляровым дымам перад вачмі незадаволенага божышча ўявіўся мне гэты свет.
Дабро і Зло, Радасць і Цярпенне, Я і Ты — усё здавалася мне каляровым дымам перад творчымі вачыма. Творцу рупела адвесці ад сябе свой позірк — і ён стварыў свет.
Адвесці позірк ад цярпенняў сваіх і забыцца — гэта п'янкая радасць пакутнікам. Самазабыццём і п'янкою радасцю здаўся мне гэты свет.
Свет, вечна недасканалы; недасканалы адбітак вечнай супярэчлівасці, п'янкая радасць свайму недасканаламу твору — такім здаўся калісьці мне гэты свет.
Так, нібы той, хто марыць пра іншы свет, нібы «тагасветны», памкнуў я аднаго разу свае мары па той бок чалавека. А ці праўда — па той?
О братове мае, гэты створаны мною Бог быў творам рук чалавечых і неразумствам яго, як і ўсе астатнія божышчы!
Ён быў чалавекам і пры тым толькі малою часткаю чалавека і майго «Я»; а з майго попелу і полымя прыйшоў да мяне гэты прывід. І праўда ж бо, ці не з іншага свету прыйшоў ён!
І што ж, братове мае? Не перасіліў сябе я, пакутніка, я занёс свой попел у горы і набыў сабе сама зыркае полымя. Зірніце! Прывід адпусціў мяне!
Пакутаю і цярпеннем было б цяпер мне верыць У такія прывіды: горам і прыніжэннем было б гэта таму, хто ацаляецца. Таму я цяпер прамаўляю пра тагасветных.
Горам і нямогласцю і кароткім шаленнем шчасця, якое ведае толькі пакутны цярплівец, створаны ўсе тыя светы.
Стомленасць, якая прагне адным скачком, смяротным скачком дасягнуць апошняга крэсу, мілажальная стома няведання, што ўжо не хоча болей хацець, — гэта яна стварыла ўсіх багоў і ўсе тыя светы.
Верце мне, братове мае! Цела, якое зняверылася ў целе, пальцамі аслеплага духу абмацвала апошнія сцены.
Верце мне, братове мае! Цела, якое зняверылася ў зямлі, услухоўвалася ў тое, што гаварылі нетры жыцця.
І вось — захацела яно прабіцца праз апошнія сцены, выйсці з апошніх сваіх крэсаў і дастаць таго свету.
Але надзейна схаваны ад чалавека «той свет», гэтае Нешта, нечалавечае, зусім пазбытае ўсіх чалавечых рысаў; і маўчаць нетры жыцця і ніколі не звяртаюцца да чалавека, акрамя як у вобразе Чалавека.
Сапраўды, цяжка даказаць усякае жыццё і цяжка прымусіць яго гаварыць. Але скажыце мне, братове мае, сама дзівоснае з усяго існага — ці ж не даказана яно сама лепшым чынам?
Так, самое маё «Я» і ўвесь хаос супярэчнасцяў яго найбольш сумленна сведчыць пра сваё быццё: творчае, ацэнлівае, спрагненае «Я» ёсць мера і каштоўнасць усіх рэчаў.