Вершы

Жилка Владимир Адамович

1924

На постаці

Сумнай песні голас, Бы ў цудовым сне.. Жыта спелы колас Жнейка хутка жне. Сонца жар. Знямога. Спёка, гарачынь… Пачакай, нябога, Крыху адпачынь! Выпрастала спіну, — Шчок палае мак, Стала на часіну І знямела так. Задуменне пала, Пазірае ўдаль. Мо аб чым згадала? Мо кагосьці жаль?

1924

«Месячыку-месяц…»

Месячыку-месяц, Срэбненькія рожкі З-за хмарынкі, месяц, Выгляні хоць трошкі. Бедная галоўка, Што не мае долі: Дажынаць свякроўка Кінула на полі. Супраць ночы цёмнай Ледзь дамоў вяртаю, Цішынёй таёмнай Цемната пужае. Мгліца ў вочы лезець, Не відаць дарожкі, Месячыку-месяц, Срэбненькія рожкі.

1924

Віно звініць

Адно для нудных рэзанёраў Віно разбаўліваць вадой. Я светам недасяжных зораў Гару іскрыста прад табой. Я ў патаёмным церпкім хмелі Падзіўна-весела таю Табе, што завірухі пелі, Надзею пэўную тваю. У келіху, да краю поўным, Чырвона-цёмнае, бы кроў, Я клічу бачаннем чароўным Да нездзяйснёных думных сноў. Прыйдзі і пі!.. Ўваччу памершым Зайграю бліскам маладым, Каханнем незраўнана першым Узрушу ў сэрцы залатым. Праз лёс крывавы і лядачы Я прывяду цябе к вясне… О, ўсё згубіўшы да астачы, Ты знойдзеш радасці ў віне!

1924

«Прытулі, сястра, слабога…»

Давно завидная мечтается мне доля…

А. Пушкін

Прытулі, сястра, слабога, Прыгалуб, каханка-смерць. З гэткай шчырасцю нікога Не прасіці мне, не смець, — Прытулі мяне, слабога. Ўсё кахаў на гэтым свеце І адбіў паэт ў сабе. Пад далёкія павеці Закаханы йду к табе, — Ўсё кахаў на гэтым свеце. Песні ўсе мае дапеты. Да цябе апошні верш: Абдары мяне прыветам, Пашкадуй, як маці, перш… Песні ўсе мае дапеты. Ў ціхі, змрочны час змяркання Заручы душу з сабой. З тайнай радасцю спаткання Жджэ нязрадны, верны твой, Ў ціхі, змрочны час змяркання. Ад цяжкіх нягод зямелькі, Ад дакучных, крыўдных слоў З ласкі смерці-збавіцелькі Я прыйду ў палацы сноў — Ад цяжкіх нягод зямелькі. Будзе добра, лёгка, ціха, Супакойна, люба мне. Не стрывожыць цішы ліха, Гора сэрца не пратне. Будзе добра, лёгка, ціха…

1924

«Усе мы страчаныя…»

Усе мы страчаныя, Нібы ў траве сляды. Пражыць прызначаныя Спяшаемся гады. Шляхі нямераныя Цярэбяць нам віхры, А мы, знявераныя, Пільнуемся нары. Рабы прыгнечаныя, Ледзь-ледзь мы жывямо, Душой скамечаныя, Валочыма ярмо. Жыццё драбязгавае, Нібы асенні дзень, Мы перабразгаем І пройдзем, быццам цень. І нат успомінамі Не ўцешымся падчас, Вятры над комінамі Не нагадаюць нас. Ды вам, узрушаныя, Што ўчулі звонаў медзь, Душа не змушаная Не кіне славу пець.

1924

Праметэй

О няволя… нясіла… Ды не! З гордых вуснаў не вылеціць стогн! Пакарацца, хіліцца не мне! Гнеў, як полымя, мора імкне, І ў вякі, і ў вякі мой праклён! Мой праклён, мой пратэст — нібы гром, Хай пачуюць, хто думаў, хто смеў, Хто маім прасвятляўся агнём. Ганьба! Вечная ганьба багом, Чый магутны, няправедны гнеў!

1924

Экспрэс

Едуць, едуць паязджане.

Я. Купала

«Маладняку» да 3-х угодкаў яго існавання

Сёламі, доламі, борам, прасторам Стукаты, грукаты, звон. Збуджаны, знуджаны, змораны горам, Зможаны змора і сон. Скогатам, рогатам рэжа паветра. Супраць карагі, ламы… Бурнасцю ветра з панурага нетра, — Хто гэта? Хто гэта? — Мы! Ад спанку, з паўстанку мы рушыма ранкам, Выраю высіцца зык. Рэха, грымоты, разводдзе-заранка, Наш бліскавіца-цягнік. Мінуты міма жальба і жалоба, Жорсткае джала жалю. Радасць буялая, радасць-аздоба Зяблую зябіць зямлю. Верыма, верым вясёлаю верай, Лёсам даверана нам: Шлях нам — бясконцы, нямераны мерай, Шлях нам заказаных брам. Мкнем напярэсціг, навысціг удалей, Вечнасці наперарэз… У далі ўсё далей і далей для далей Рушыць і крышыць экспрэс.

1925

Вершы аб Вільні

І

Калі сябры нас гудзяць згубаю І ворагі прарочаць скон, — Тады к Табе, о Вільня любая, Прыводзяць згадкі у палон. Ў маіх лятунках ты — ўладарная, Пануеш ты, харашыня: Завулкаў сон і ціш кляштарная, Віллі празрыстай глыбіня; Вялікай вуліцы экзотыка, Тэатры, кіно, шпіталі: І маліцвенна ўзносіць готыка Да неба тонкія шпілі; Святая Ганна — спеў, напеўнасцю Салодка ўзрушаны ўсягды; А поруч з бізантыйскай пэўнасцю Царква прысела ля вады; Увечар за гарой трохкрыжнаю Палае захаду пажар, Як знак, што веліччу аблыжнаю Яна не выкліча ахвяр; І плюск Вілейкі, хвалі ветрыка Люляюць Бернардынскі сад; І мільгаціць праз ноч электрыка Ў зацёмкаў мескіх шалы чад; Плыве па вулках пыха панская, Распуста, блуднасць і мана; І ярасць жорсткая, паганская Бліскае ў вочах літвіна. У жыдоўскім гета дробязь, клопаты І аб Сіёне сны ў туман, І гэткі ж сум, і тыя ж допыты Вядуць таполі базыльян. А там, па-над мурамі даўнымі, Дзе места ўсенькае відно, Руіна думамі дзяржаўнымі Гадае нам: чыё яно? Але ўжо лёс рукой няўхільнаю Загад вызначвае з вякоў: Усё магутней б'е пад Вільняю Прыбой нямоўкнучы з палёў… Ўсё пераможней нестрыманае Стыхіі шум і бурны круг… О, места роднае, каханае, Цябе залье крывіцкі рух!

ІІ

О, Вільня, крывіцкая Мекка! О, места, — ўсё цуд, хараство! Дзяржаўная думнасць павекаў, Узнята рашуча брыво! Абліччам пад ветры і буры, Туды — у разлогі палёў, Дзе гоняў рунелыя суры, Ўзіраешся, поўная сноў. Чытай жа, чытай жа праз цемень, Праз гэты бяздолля туман, — Там дзеці жаданнем, бы крэмень, Кляліся на новы каран. Там дзеці (твае яны дзеці!) З-пад слепых, закураных хат… Вітай жа — ў часы ліхалецця Змагарскі іх блішча пагляд. Ім кажуць прапасці са свету, Ў парожнасць рассеяцца, ў дым; Ды думкай, бы выш мінарэту, Стаяць яны ў ветрыску злым. Ім доля дала паніжэнне, Ды Бога крым Бога няма; І Бог іх адзін — вызваленне, І зненавісць іх да ярма. Руіна замчышча — Кааба — Ім прошча ўздыханняў і дум. Салодкіх лятункаў — прываба, Ў сваім запусценні — іх сум. У крыўдзе і горы пякельным Пагудкі, як клічы адны, Чакаюць наўкол непадзельна, Каб рушыць разводдзем вясны. Ўжо ў песнях звініць перамога І крокамі курыцца шлях… Але ці там чуеш святога? Ці вее прарокавы сцяг? А ён, паганяты, няўзнаны, Душой шчэ згарае між нас, — Хоць месяц мінуў Рамадана, І вызначан тэрмін і час. Ці сэрца гартуе да чыну? Ці ў модлах да Бога свайго? Між тых, хто ўцяклі да Медыны, Ці бачыш, ці бачыш яго? І ты ці чакаеш пад здзекам, Што бомкне ўрачыстая медзь? О, Вільня, крывіцкая Мекка! Ці варта прарока ты стрэць?

1925

«Наш лёс, бы кат з рукой забойнай…»

Наш лёс, бы кат з рукой забойнай. Бязлітасней рука каго? Ды ўмее вой адзін спакойна, Без роспачы прыняць яго. І ўмее вой цвёрдакаленна Ўстаяць перад навалай злой І ўсё губляючы, нязменна, Данесці абавязак свой. Губляць жа болей немагчыма І зносіць болей немага: Народ, Свабода і Радзіма, — На ўсё прыйшла адна чарга. Найдаражэйшае, святое — Ўсё, чым натхнялася душа, Чужою збэшчана рукою, Сваволяй скута палаша. Але пад лобам хмурым гэтым, У гэтай думнай галаве Імкненне да апошняй мэты Непераможнае жыве. Непераможнай волі шалам, Перамагаючым і лёс, Звініць душа з былым запалам, Звініць без сумніву і слёз. І покі пруткі шчэ цягніцы, І покі ў жылах точыць кроў, — Ніхто не ўбачыць голаў ніцы, Пакорлівых не ўчуе слоў. І покі сэрца поўна гневам, І гнеў драпежней крумкача, — Вітаю бой ваяцкім спевам І звонам вострага мяча. Калі ж нараз ад лучнай раны Звалюся, сходзячы крывёй, І вораг, перамогай п'яны, Накпіць нягожа нада мной, — Я і тады здалею гарда Стрымаць гадзін апошніх золь, Мая нянавісць і пагарда Не ўдасць, не здрадзіць люты боль.