Змагарныя дарогi
Шрифт:
III
У Герстунгэн цягнiк коратка затрымаўся. З правага боку, на суседнiм чыгуначным палотнiшчы, стаяў эшалён з варшаўскiмi ўцекачамi. Гэта былi пераважна старыя й маладыя жанчыны ды дзецi. На схудзелых тварах утрывалiўся цяжкi адпячатак вайны. Цярпелi з голаду. У кожны таварны вагон было ўпакавана па 50 чалавек. Хлопцы даведалiся, што пакiнулi яны Прагу й Варшаву ў мiнулую нядзелю. Уцекачы пацьвердзiлi весткi, што места было поўнасьцю зруйнаванае й спаленае. Але змаганьне паўстанцаў прадаўжалася. Немцы вывозiлi ўсiх, хто трапляўся iм пад рукi.
Сымон аж жахнуўся, прыглядаючыся да руiнаў Франкфурта-над-Майнам. Як вокам сягнуць па правым баку чыгункi калiсь быў вялiзны горад - сяньня там засталiся папялiшчы. Толькi высокая, ведамая па ўсiм сьвеце франкфурцкая гатыцкая катэдра, як быццам той помнiк над магiлай, стаяла цэлай. Высокай сьпiчастай вежай, нiбыта пальцам, паказвала яна ў неба, можа, хочучы зьвярнуць увагу Нябеснага Валадара на тыя спустошаньнi й сьмерць, што адбывалiся ў зямным пекле.
Блiжэй, побач самой чыгункi, ня было руiнаў. Тут уся зямля была падзеленая на маленькiя лапiкi, што зелянiлiся агароднiнай. На кожным кавалачку стаяла маленькая будка, дзе, пэўна-ж, гаспадары трымалi свае агароднiцкiя прылады, а мо й самi бавiлi якi час. Толькi ў адным такiм агародчыку заўважыў Сымон згорбленага старога, што корпаўся з матыкай мiж градак. Наагул людзей нiдзе ня было вiдаць. Цi-ж Франкфурт сапраўды замянiўся ў могiльнiк?
IV
– Спарыш! Спарыш! Уставай!
– пачуў Сымон праз сон.
– Чаго?
– Пара хлапцоў будзiць, каб кухню дагледзiлi.
– Добра, ужо зараз.
Сымон выкарабкаўся паволi з свайго мярлогу на каламажцы й абтрасаў салому, што там-сям папрыставала да вопраткi. Гэта клiкаў яго службовы падафiцэр Гуць.
– Ку-у-ка-а-ры-ку-у-у-у-у, - пачулася тоненькiм голасам.
– Цiкава, якога пеўнiка сьпеў мы чуем, - голасна думаў, пацягваючыся, Сымон.
– Можа, францускага? Як вы думаеце, спадар Гуць?
– Хутчэй усяго што францускага, - адказаў той.
Сымон разбудзiў хлапцоў, якiм чарга была даглядаць за кухняй, заспанымi вачыма паглядзеў на ахутаныя iмглою дамы нейкага гораду ды зноў палез у цёплы яшчэ мярлог. Але ўжо больш ня мог спаць. Паволi пачалi прачынацца навокал. Па голаснай гутарцы хлапцоў з суседняга вагону дадумаўся, што нехта зь iх зрабiў ужо экскурсiю ў блiжэйшы сад i на ўвесь голас хвалiў смачныя сьпелыя яблыкi. Быў гэта голас самага выдатнага "садоўнiка" Курца.
"Садоўнiк" у гэты момант меў, пэўна-ж, шмат сяброў, бо чуваць было, як не адзiн прасiў яго, каб падзялiўся здабычай.
Калi Сымон, па некаторым часе, iзноў выкарабкаўся з хурманкi, пабачыў навокал сябе вялiкi паўразбураны горад. Зь левага боку чыгункi ляжаў густа зрыты бомбамi могiльнiк, там-сям тырчэлi павыкiданыя наверх косьцi, пахiлiлiся на бакi або зусiм павалiлiся надмагiльныя помнiкi.
– Навет i мерцьвякам супакою не даюць. Вось дык шэльмы, - вурчаў сам да сябе Сымон.
Побач цягнiка работнiкi папраўлялi пашкоджаныя бамбардзiроўкай шляхi чыгунак. Далей на левым баку вiдаць былi шматлiкiя комiны фабрыкаў. Там-жа высiлася ў праменьнях узыходзячага сонца вострая высокая вежа сьвятынi. Гэта быў Штрасбург - Эльзас, паводле таго-ж кухара Вальтэра - усё яшчэ Нямеччына.
Iзноў рушыў цягнiк i мкнуў проста на поўдзень. Побач чыгункi раськiнулiся паласатыя шырокiя палеткi, найчасьцей засаджаныя кукурузай, засеяныя пшанiцай, радзей бульбай, а найбольш - з садовымi дрэвамi й вiнаграднiкамi. Направа сонца залацiла вяршынi Вагезаў. Прыгожа ў iхных падножжах раськiнулiся шматлiкiя вёскi. Раўнiна - быццам стол. Сымон заўважыў, праяжджаючы праз станцыi, што людзi з выгляду былi тут нейкiя iншыя, ня зусiм мо такiя, як немцы, дык прыйшоў да выснаву, што, пэўна, цi не французы.
А гадзiне дзевятай ранiцы праехалi праз Кольмар, апаўднi мiнулi Мюльгаўзэн i адтуль накiравалiся на захад.
Цягнiк даўжэйшы час стаяў перад семафорам станцыi Альткiрх. З блiжэйшага домiку жанчына вынесла поўную кашолку сьпелых яблык. Колiшнiя палiцаi, быццам тыгры, напалi на здабычу. Паналадоўвалi сабе поўныя кiшэнi, так што тым, якiя на колькi хвiлiн падасьпелi пазьней, не засталося нiчога. Жанчына стаяла побач i, усьмiхаючыся, прыглядалася, як палiцаi душылiся за яблыкамi. Пабегла ў хату i зноў вярнулася з поўным кошыкам, ва ўзнагароду, што пабачыла тую самую штурханiну.
Пад вечар, каля гадзiны шостай, цягнiк прыехаў у Бэльфорт, першы, навет паводле кухара Вальтэра, ужо зусiм францускi горад. I мо таму, што ўязджалi ў Францыю, перад прыездам яшчэ кожны жаўнер атрымаў па шэсьцьдзесят штук патронаў да стрэльбы:
– Ну, братка, цяпер ужо й дадзём! Трымайцеся, французы!
– жартаваў адзiн, пакуючы амунiцыю ў патранташы.
Колькi ўжо даводзiлася хлапцам бачыць разбураных i зьнiшчаных гарадоў, але пабачыўшы руiны Бэльфорту, яны аж жахнулiся. Места так было ўсеяна ямамi ад бомбаў, што, здавалася-б, не знайшоў мiж iмi цэлага няўшкоджанага лапiка, каб чалавеку льга было сесьцi. Станцыi ў горадзе ня было. Навет чыгунка й тая праходзiла па зусiм сьвежым насыпе. Паперакульваныя паравозы, вагоны, абгарэлыя руiны будынкаў, уся дашчэнту ўзараная бомбамi зямля - вось гэта быў вобраз Бэльфорту, што кiнуўся новапрыежджым у вочы.
Яшчэ таго самага вечару, праехаўшы чарапашным ходам колькi кiлямэтраў, цягнiк затрымаўся ў малой мясцовасьцi. На станцыi транспарт стаяў каля дзьвюх гадзiнаў, пасьля адыйшоў крыху назад i затрымаўся сярод поля нанач. Навокал была пастаўлена моцная варта. Тлумачылi гэта тым, што ноччу ехаць было нельга з прычыны вялiкай небясьпекi з боку францускiх партызанаў, званых макiсамi.
Ранiцою (а гэта была нядзеля) Сымон, прачнуўшыся, памыўся ў суседняй рэчцы i памог нанасiць у кухню вады. У гэны час з захаду надыйшоў ваенны транспарт, што затрымаўся побач. Гэта быў адзьдзел з трыццатае дывiзii, якi, паводле апавяданьняў, даехаў быў на нейкiх 70 кiлямэтраў да нармандзкага фронту, як раптам атрымаў загад вяртацца назад.
Шмат чаго апавядалi паяжджане. Паводле iх, у Францыi становiшча было кепскае з прычыны сiльнай, узмоцненай хаўрусьнiкамi партызанкi. Нейкая казацкая вайсковая адзiнка пайшла на лiквiдацыю макiсаў у гарах i сама была зусiм зьлiквiдаваная. У другiм месцы - апавядалi далей - адзiн транспарт з трыццатай дывiзii спынiўся нанач блiзка нейкай станцыi. Там чыгунка праходзiла праз адкрыты тунэль, вышыня якога дасягала месцамi дзесяцi мэтраў, мераючы ад узроўню чыгуначных рэек. Ноччу наляцелi амэрыканскiя самалёты й так закiдалi эшалён бомбамi, што жывымi выйшла адтуль усяго дзесяць чалавек.