Чтение онлайн

на главную

Жанры

Змагарныя дарогi
Шрифт:

IV

У вёсцы, хат дзесяць воддаль ад Сымонавага бацькi, жыла сям'я каталiкоў Грынiцкiх. Рыгор Грынiцкi быў малазямельным; жыў на чатырох гактарах малаўраджайнае зямлi. Гадоў яму было за шэсьцьдзесят, i даўно-даўненька быў удаўцом. Меў дзьве брыдкiя дачкi: адной - крышку менш, а другой ужо пераскочыла было за саракоўку. Нiводнай не пашанцавала з замужжам. Рыгор кешкаўся дзень i ноч, апрацоўваючы свае чатыры гактары, ды шкадаваў, што некалi Бог не даў яму сына. Абабiтая белай шалёўкаю хата ўжо ладна ўрасла ў зямлю, на дзiркатай страсе раслi сабачыя грыбы й там-сям па калiве травы, а гнаёўка з-пад хлявоў летам падбiралася аж пад сьцены хаты. Пасьля дажджу цяжкавата было дабрысьцi праз забалочаны панадворак да Рыгоравых дзвярэй. Бяда сьвяцiлася i ў пазапiханых

анучамi вокнах, i ў перагнiлым ужо, пахiленым набок плоце, й на неўрадлiвым пясчаным полi.

Адылi дочкi лiчылi сябе нейкай шляхтай (мусiць, таму, што былi каталiкамi), значыцца, згодна лёгiкi акупанта, - i палякамi. Ды як яшчэ тым ганарылiся! Дарма што ўсюды сьвяцiлася бяда, гэта-ж яны як-нiяк ды належалi да лепшых людзей, калi ўжо не да паноў цi падпанкаў, дык ня былi-ж i мужыкамi, а шмат лепшымi за iх. А чым лепшымi й iншымi былi яны ад навакольных беларусаў пэўна-ж, i не патрапiлi-б вытлумачыць.

Шляхоцкасьць сваю абедзьве дэвоткi старалiся звычайна дэманстраваць ранiцою кожнае нядзелi, калi, апрануўшы, што мелi найлепшае, ды скомкаўшы чаравiкi пад пахамi, мясiлi босымi нагамi вулiчную гразь, каб не спазьнiцца ў аддалены на пяць кiлямэтраў касьцёл. Хiба што вялiкая непагода стрымлiвала iх у хаце. Iнакш ня было Божай нядзелькi, каб старэйшая Янiна й малодшая Вiкця сядзелi дома.

– Гляньце, гляньце, вось ужо й "пшэкi" ў касьцёл пруць!
– сьмяялася цi адна вясковая жанчына, спасьцярогшы старых дзевак на вулiцы. Хто й калi падгледзеў, як Янiна аднойчы ў касьцёле трымала дагары нагамi малiтоўнiк i шаптала нешта, малпуючы iншых, цяжка было дайсьцi. Адно бабскiя языкi, раз асмакаваўшыся тэмай, пачалi дадаваць ад сябе й размалёўваць. Смеху й гутаркi было на доўгi час.

Вiкцi-ж пашанцавала й замуж выйсьцi. хаця й надта позна. Неяк, панёсшы ў мястэчка на продаж яйкi, трапiла яна на вока Антку Вiткоўскаму. Якая-ж вялiкая была старой дзеўцы радасьць, калi "каляяж", па колькiх месяцах знаёмства, пасватаўся. Дый ня ведалi ў вёсцы напэўна, цi пасватаўся ды калi тое сталася, адно зьдзiвiлiся, як Вiкця выйшла за Антка замуж. Дарма што разьведалi й разьнюхалi, што Антак кiнуў першую жонку, што пасьля доўгi час жыў напавер з жыдоўкай, што быў нячэсны чалавек i вялiкi крутадух, для Вiкцi быў гэта чалавек, мусiць, цi ня з самага неба пасланы. I гаварыў адно па-польску, а гэта ў Вiкцiных вачах было вярхамi ўсiх вярхоў. Нарэшце старая дзеўка стала сапраўднай шляхцянкай, хоць мо крышку i ў гнаi задрыпанай. Антак па нейкiм часе й "калею" пакiнуў, дарма што Вiкцi надта тое не падабалася. Прыйшоў да цясьця ў хату й пабудаваў на ўзгорачку кузьню ды час-часам й на полi тое-сёе памог. Каваль зь яго быў нiякаваты, дый браў даражэй за iншых. На доказ свае заавансаванасьцi цi прагрэсу Антак паказваў сялянам, што ён не карыстаўся звычайным кавальскiм мяхом, як iншыя, а разьдзьмухоўваў вугальле ветрачком, наганяным вялiкiм колам з ручкаю. Вiкцiн Антак вызначаўся сярод мясцовых тым, што рэдка стыкаўся дома, найбольш валачыўся ў суседняе мястэчка, дзе, як маўлялi, круцiўся з рознымi бабамi.

Першага сынка свайго назвала Вiкця Чэсем i старалася выгадаваць зь яго добрага палячка й шляхцiца. У адным была бяда: сама ня ўмела ня толькi пiсаць й чытаць, але й добра "пшэкаць".

Чэсю мiнула ўжо гадкоў пяць. Заўсёды i ўсiм цiкавая старэйшая Агата праходзiла неяк вулiцай, i слаба чуткае вуха ейнае ўлавiла на Вiкцiным панадворку нейкiя гукi. Гэта "шляхцянка" гутарыла з малым Чэсем. Яна калупалася зь кiёчкам у свiным вядры, а малы стаяў збоку й церабiў раскудлачаныя валасы.

– Чэсю, свэньдзi глуўка?
– пытала матка.

Малы маўчаў.

– Чэсю, свэньдзi глуўка, свэньдзi, аж цярэбiць.

Як пачула Агата гэтае "свэньдзi, аж цярэбiць", дык на той-жа самы дзень сама палавiну вёскi абегла. А там яно ўжо маланкай па цэлай вёсцы разышлося. Як "шляхцянка" сына на палячка вучыла - гэта-ж сьмеху людзям было - хоць ты адбаўляй. Так i празвалi ад гэтага часу Вiкцю "свэньдзi, аж цярэбiць", бо на тую "глуўку" дык неяк i язык людзкi цяжкавата было ламаць.

Сымон i той не дараваў. Калi ранiцою ў нядзельку "пшэкi" - Янiна, Вiкця, Чэсь i часамi Антак - iшлi ў касьцёл, выбягаў на вулiцу й пускаў iм услед: "Чэсю свэньдзi, аж цярэбiць!", "Чэсю свэньдзi, аж цярэбiць!" Яно сабе як Антак iшоў паўз хату, дык малы Спарыш i сябры ягоныя крышку асьцерагалiся з тым "свэньдзi", але ўжо-ж спаганялi, бывала, лахву, калi йшлi адно жанчыны з Чэсем. Чуць не на кiлямэтр беглi за "пшэкамi" ззаду й "свэньдзiлi" так, як адно дзецi патрапяць гэта рабiць.

Так малыя вясковыя беларусы, i не апошнi ў iхнiм лiку Сымон, вучылiся адрозьнiваць чужое й старэйшымi высмейванае ад свайго любага й дарагога, наноснае - ад мясцовага, штучнае - ад натуральнага.

V

Хутар Сымонавага бацькi межаваў зь вялiкiм фальваркам польскiх ваенных асаднiкаў, братоў Жарноўскiх. Цi раз малы хлапец, пасучы кароў на вузкiм папары, прыглядаўся, што рабiлася ў асаднiкаў каля хаты й на полi. Тое, што бачыў, навет малому ў ягоных гадох кiдалася ў вочы. Там i жыта было больш рослае й буйнейшае, чымся ў навакольных сялян, там ярчэй залацiлася й ямчэй пад лёгкiм подыхам ветру згiналася цяжкакалосная пшанiца, адтуль вецер дыхаў вострым пахам цьвiтучай буйнай грэчкi, там ярчэй i весялей зелянiўся авёс, там каровы былi сыцейшыя й поле раўнейшае. А што й гаварыць ужо аб вялiкiм кавалку рослага гонкага лесу, у якi цi раз Сымону даводзiлася бегаць крадкам зьбiраць баравiкi й падасiнавiкi. На полi ў Жарноўскiх наёмны пастушок даглядаў вялiкае стада кароў. Лёгка было яму пасвiць: жарцiкi - травы вунь колькi, ды яшчэ якой! Гэта не тое што Сымонавы каровы (нiколi больш чым за дзьве зь цялушкаю ня было) вечна голага папару ў бочную ярыну цi сенажаць мецiлi.

Хутка наядалiся каровы Жарноўскiх (было заўсёды пару дзесятак), i пастушок заганяў iх апаўднi ўлетку ў вялiкую загарадзь каля хлявоў на добрых пару гадзiн. Iнакш было з Сымонам. Папробуй адно - заганi, дастанеш ад бацькi там, дзе балiць. Дарма што каровы на папары пацелi й ледзь маглi ад рою аваднёў сяк-так адбаранiцца. Бацька наказваў хлопчыку, каб трымаў як найдаўжэй: мо дзе якую лiшнюю травiну знойдуць. Адно напаiць дамоў ганяць даводзiлася. Мацi часьценька й даiла ўдзень на полi, хоць i малака таго было як кот наплакаў. Даiлi-ж аж тры разы, каб хоць лiшнюю кропельку выцiснуць. Адкуль-жа малако, калi не ставала пашы?

У Жарноўскiх дастатку было - хоць адбаўляй: i кароў, i коней, i сьвiней, i ўсякiх свойскiх птушак, а зямлi - мусiць, гактараў за сотню ды самай ураджайнай. Ня дзiва, што маглi пастуха за шэсьць пудоў жыта ды пару ботаў на лета наймаць цi жнеек цэлымi дзесяткамi... У час жнiва на вузкiх сялянскiх навакольных палосках тырчалi жаночыя хусткi-адзiночкi, а ў асаднiкаў - цэлая грамада ў распачатым хвасьце кiшэла. Дружныя маладыя дзявочыя галасы жнiўнымi песьнямi на цэлую ваколiцу на заходзе сонца гудзелi.

Увосень i зiмою браты Жарноўскiя са стрэльбамi на паляваньне хадзiлi. Сабак паляўнiчых мелi некалькi. Ды хадзiлi ня толькi па сваiм, але й па навакольным сялянскiм. Хто-ж iм мог забаранiць? Яны-ж - паны i "владза". Мусiць, i стрэльбы тыя маглi адно да "лепшых" i багацейшых належаць мяркавалi суседзi.

Меў адзiн Жарноўскi малую дзяўчынку, званую Тарэскай, што з Сымонам у адным клясе вучылася. Вучанiца зь яе была слабая, адно вопраткай вырозьнiвалася на цэлую школу. У яе сукеначкi й пальтачкi з новенькага й крамненькага былi, ня так, як у iншых: з хатняга саматканага ды яшчэ з латамi на латах. Зьнелюбiў Сымон Тарэску ад самага пачатку. Прычынаю была, мусiць, тая "панскасьць" i "лепшасьць", хоць малы Спарыш адчуваў усё тое падсьведама. .

Калi Тарэска аднойчы йшла ў школу вытаптанай паўз мяжу Спарышовага хутара сьцежкай, то хлапец адважыўся i, падбегшы, шырока раськiрэчыўшы ногi, загарадзiў ёй дарогу. Ня тое каб адважыўся. Ня было-ж каго баяцца. Баржджэй наважыўся, чым адважыўся.

Дзяўчынка нясьмела зiрнула на загарадзiўшага дарогу рослага хлапца, кiнула вачмi на бакi, назад i ня ведала, што рабiць. Пад пахаю трымала блiскучую новенькую скураную сумку.

– Не хадзi тут! Гэта наша сьцежка, а ты хадзi дарогай!
– грозна загадаў Сымон.

Поделиться:
Популярные книги

Смерть может танцевать 4

Вальтер Макс
4. Безликий
Фантастика:
боевая фантастика
5.85
рейтинг книги
Смерть может танцевать 4

Бездомыш. Предземье

Рымин Андрей Олегович
3. К Вершине
Фантастика:
фэнтези
попаданцы
рпг
5.00
рейтинг книги
Бездомыш. Предземье

Я не дам тебе развод

Вебер Алиса
Любовные романы:
современные любовные романы
5.00
рейтинг книги
Я не дам тебе развод

Внешники

Кожевников Павел
Вселенная S-T-I-K-S
Фантастика:
боевая фантастика
попаданцы
5.00
рейтинг книги
Внешники

Тринадцатый II

NikL
2. Видящий смерть
Фантастика:
фэнтези
попаданцы
аниме
5.00
рейтинг книги
Тринадцатый II

Возвышение Меркурия. Книга 12

Кронос Александр
12. Меркурий
Фантастика:
героическая фантастика
попаданцы
аниме
5.00
рейтинг книги
Возвышение Меркурия. Книга 12

Черный Маг Императора 5

Герда Александр
5. Черный маг императора
Фантастика:
юмористическое фэнтези
попаданцы
аниме
5.00
рейтинг книги
Черный Маг Императора 5

Паладин из прошлого тысячелетия

Еслер Андрей
1. Соприкосновение миров
Фантастика:
боевая фантастика
попаданцы
6.25
рейтинг книги
Паладин из прошлого тысячелетия

Он тебя не любит(?)

Тоцка Тала
Любовные романы:
современные любовные романы
7.46
рейтинг книги
Он тебя не любит(?)

Идеальный мир для Лекаря 12

Сапфир Олег
12. Лекарь
Фантастика:
боевая фантастика
юмористическая фантастика
аниме
5.00
рейтинг книги
Идеальный мир для Лекаря 12

Гарем вне закона 18+

Тесленок Кирилл Геннадьевич
1. Гарем вне закона
Фантастика:
фэнтези
юмористическая фантастика
6.73
рейтинг книги
Гарем вне закона 18+

Счастье быть нужным

Арниева Юлия
Любовные романы:
любовно-фантастические романы
5.25
рейтинг книги
Счастье быть нужным

Девяностые приближаются

Иванов Дмитрий
3. Девяностые
Фантастика:
попаданцы
альтернативная история
7.33
рейтинг книги
Девяностые приближаются

Мастер 2

Чащин Валерий
2. Мастер
Фантастика:
фэнтези
городское фэнтези
попаданцы
технофэнтези
4.50
рейтинг книги
Мастер 2