1984
Шрифт:
Але ідэя гэтая была выклікана яшчэ й існаваннем альбома, які ён дастаў з шуфляды. Гэта была надзвычай прыгожая кніга. Гладкая, ільсняная папера, трохі пажоўклая ад часу, была незвычайнае якасці, такое не выраблялі ўжо гадоў сорак. Ўінстан, аднак, меркаваў, што кніга гэтая значна старэйшая. Аднаго дня, праходзячы старым брудным кварталам (ён ужо не памятаў, дзе дакладна гэта было), ён убачыў гэтую кнігу ў вітрыне занядбанай антыкварнай крамы, і яго ахапіла неадольнае жаданне яе займець. Сябрам Партыі не дазвалялася заходзіць у простыя крамы (гэта называлася «купляць на вольным рынку»), але правіла гэтае строга не выконвалася, бо былі рэчы, як, напрыклад, матузкі да чаравікаў, лёзы, якія немагчыма было здабыць інакш. Ўінстан кінуў паспешлівы позірк у адзін і другі бок вуліцы, пасля хуценька ўвайшоў у краму і купіў гэты тоўсты альбом за два з паловай даляры. Тады ён яшчэ не ведаў, што будзе з ім рабіць. Нібы некага саромеючыся, ён схаваў яго ў партфель і прынёс дадому. Альбом, нават чысты, быў ужо сам па сабе рэччу, небяспечнай для захавання.
Пачаць дзённік — вось што ён збіраўся цяпер зрабіць. Гэта не было незаконна (нічога
4 красавіка 1984
Ён адхіліўся на більца крэсла. Пачуццё поўнай бяздарнасці агарнула яго. Па-першае, ён зусім не быў пэўны, што цяпер сапраўды быў 1984 год. Але мусіла быць нешта блізкае да гэтага, бо ён з пэўнасцю ведаў, што яму самому трыццаць дзевяць гадоў, а нарадзіўся ён у 1944 або 1945 годзе. І ўсё ж цяпер было немагчыма вызначыць дату з дакладнасцю да аднаго ці двух гадоў.
Дзеля каго ён піша гэты дзённік, раптам узнікла ў галаве пытанне. Дзеля будучыні, дзеля нашчадкаў. Яго думкі круціліся яшчэ нейкую хвіліну вакол гэтае няпэўнае даты на першай старонцы і раптам наткнуліся на навамоўнае слова двухдумства. І ён упершыню адчуў усю значнасць свайго намеру. Як можна зносіцца з будучыняй? Паводле яе сутнасці, гэта немагчыма. Калі б будучыня была падобная да сучаснасці, дык тады б яна не стала яго слухаць; калі ж будучыня — нешта зусім іншае, дык тады яго цяперашняе замяшанне не мае ніякага сэнсу.
Нейкі час ён сядзеў, ачмурэла ўтаропіўшы вочы ў паперу. Тэлегляд трансляваў грымлівую вайсковую музыку. Дзіўна, але Ўінстану здавалася, што ён не толькі страціў здольнасць выказвацца, але забыўся нават на тое, пра што збіраўся сказаць. Тыднямі рыхтаваўся ён да гэтага, і ніколі яму не прыходзіла ў галаву, што ў гэты момант аднае толькі адвагі будзе недастаткова. Само пісанне раней не здавалася цяжкім. Яму заставалася толькі запісаць на паперы бясконцы ўнутраны маналог, што гадамі гучаў у яго ў галаве. Але цяпер змоўк і той маналог. Да таго ж Ўінстан адчуў нясцерпны сверб у назе, але не наважыўся дакрануцца, каб не засвярбела яшчэ болей. Міналі секунды. Ён адчуваў адно некранутую бель аркуша, што ляжаў перад ім, сверб у назе, грымлівую музыку і лёгкую млявасць ад выпітага джыну.
Раптам ён спахапіўся і пачаў паспешліва пісаць, нават не ўсведамляючы дакладна, што ён піша. Яго дробны дзіцячы почырк радок за радком пакрываў аркуш. Хутка ён перастаў зважаць на пачатковыя вялікія літары, а пасля і на знакі прыпынку:
4 красавіка 1984. Учора вечар у кіно. Адны ваенныя фільмы. Адзін вельмі добры пра карабель з уцекачамі, бамбаваны недзе ў Міжземным моры. Усім вельмі спадабаліся кадры пра тоўстага мужчыну, за якім ляціць верталёт, спачатку ён валтузіцца ў вадзе. як бегемот, пасля яго відаць праз аптычны прыцэл верталёта, тады ён раптам увесь у дзірках, і мора робіцца ружовае, і ён тоне так хутка, быццам вада набралася праз дзіркі. Гледачы раўлі ад смеху, калі ён ішоў на дно. Пасля паказвалі ратавальны карабель поўны дзяцей і над ім верталёт, жанчына сярэдняга веку, напэўна жыдоўка, сядзіць з хлопчыкам гадоў трох на носе карабля. Хлопчык крычыць ад страху і хавае галаву на грудзях у жанчыны, а жанчына закрыла яго рукамі і суцяшае яго хоць яна і сама калоціцца ад страху хавала як магла быццам верыла што яе рукі могуць закрыць ад куль. тады верталёт скінуў бомбу 20 кг страшны выбух і ўвесь карабель разлятаецца як кучка запалак. тады былі яшчэ выдатныя кадры з дзіцячай рукой што ляцела ўгору ўгору ўгору ўсё вышэй і вышэй у паветра напэўна верталет з камерай у кабіне ляцеў за ёй і было шмат воплескаў з партыйных ложаў але адна жанчына ўнізе дзе сядзяць пролы ўзняла гвалт і пачала крычаць што гэткае нельга паказваць дзецям гэткае дзеці не павінны бачыць пакуль паліцыя не выкінула яе вонкі я не думаю што з ёй нешта асаблівае здарылася ніхто не зважае на тое што кажуць пролы тыповая пролаўская рэакцыя яны ніколі…
Ўінстан спыніўся, бо ў яго здранцвелі пальцы. Ён не ведаў, што прымушала яго выліваць з сябе гэты бязладны паток слоў. Але дзіўным было тое, што, пакуль ён гэта рабіў, у яго ў галаве прасвятліўся зусім іншы ўспамін, ды так выразна, што ён амаль быў здольны яго запісаць. Цяпер ён зразумеў, што якраз тое другое здарэнне было прычынай яго раптоўнага вяртання дадому і намеру пачаць пісаць дзённік сёння.
Гэта адбылося таго самага дня раніцай у Міністэрстве, калі ўвогуле можна сказаць «адбылося» пра нешта няяснае, няўлоўнае, неакрэсленае.
Было амаль адзінаццаць нуль-нуль, і ў аддзел дакументацыі, дзе працаваў Ўінстан, вынеслі крэслы з кабінетаў і паставілі іх пасярод залы насупраць вялікага тэлегляда, бо павінна была пачацца Двуххвілінка Нянавісці. Ўінстан якраз сядаў на сваё месца ў адным з сярэдніх радоў, калі ў залу нечакана ўвайшлі дзве асобы. Ён ведаў іх з твару, але ніколі не абмяняўся з імі ані словам. Адна з іх была дзяўчына, якую ён часта сустракаў у калідорах. Ён не ведаў яе імя, ведаў толькі, што працавала яна ў аддзеле мастацкай літаратуры.
Другой асобай быў мужчына, які зваўся О'Браэн, сябра Ўнутранай Партыі, які займаў такую важную і таямнічую пасаду, што Ўінстан меў пра яе толькі самае прыблізнае ўяўленне. Супрацоўнікі, што стаялі каля крэслаў, суціхлі, убачыўшы, як да іх набліжаецца нехта ў чорным камбінезоне сябры Ўнутранай Партыі. О'Браэн быў высокі, грубаваты з выгляду мужчына з тоўстай шыяй і простым, поўным гумару тварам. Нягледзячы на несамавітую знешнасць, у яго паставе была нейкая далікатнасць. Ён умеў неяк асабліва падпраўляць акуляры на носе, і гэты ягоны рух неяк дзіўна абяззбройваў, выклікаў прыхільнасць. Гэты рух нагадваў — калі ўвогуле нехта яшчэ мог думаць такімі катэгорыямі — арыстакрата васемнаццатага стагоддзя, які прапануе свайму размоўцу табакерку. За дванаццаць гадоў Ўінстан бачыў О'Браэна разоў дванаццаць. Ён адчуваў да яго шчырую прыхільнасць, і не толькі таму, што яго вабіла неадпаведнасць арыстакратычных манер О'Браэна ягонай знешнасці баксёра-чэмпіёна. Прыхільнасць гэтая грунтавалася на затоенай у глыбіні душы веры — ці, можа, толькі спадзяванні, — што палітычная добранадзейнасць О'Браэна не была бязмежная. Нешта ў ягоным твары неадольна наводзіла на гэтую думку. І ўсё ж гэтае «нешта» было хутчэй адзнакай інтэлігентнасці, а не недахопу добранадзейнасці. Ва ўсялякім разе, ён быў падобны да чалавека, з якім можна было б загаварыць, калі б надарылася схавацца ад тэлегляда і застацца з ім сам-насам. Ўінстан ніколі не спрабаваў спраўдзіць свае здагадкі на практыцы, дый гэта было немагчыма. У гэтую хвіліну О'Браэн паглядзеў на ручны гадзіннік, убачыў, што было ўжо амаль адзінаццаць нуль-нуль, і, напэўна, вырашыў застацца ў аддзеле дакументацыі, пакуль не скончыцца Двуххвілінка Нянавісці. Ён сеў у тым самым радзе, што і Ўінстан, за два крэслы ад яго. Паміж імі сядзела маленькая жанчына з валасамі пясочнага колеру, што працавала ў суседнім з Ўінстанам кабінеце. Дзяўчына з чорнымі валасамі села якраз за спінай.
У наступную хвіліну з тэлегляда, што стаяў у канцы залы, пачуўся гідкі скрыгатлівы голас, быццам пачаў працаваць вялізны нязмазаны механізм. Ад гэтых гукаў выварочвала нутро і валасы ўставалі дыбарам. Двуххвілінка Нянавісці пачалася.
На экране, як звычайна, з'явіўся твар Ворага Народа Эмануіла Гольдштэйна. Сям-там сярод гледачоў пачуўся свіст. Маленькая жанчына побач завішчала ад страху і агіды. Гольдштэйн быў рэнегат і адступнік, які калісьці, вельмі даўно (як даўно — ніхто ўжо дакладна не памятаў), быў адным з кіраўнікоў Партыі і стаяў ледзь не на адным узроўні з Вялікім Братам, але пасля ўцягнуўся ў контррэвалюцыйную дзейнасць, быў засуджаны на смерць і знік пры таямнічых абставінах. Змест Двуххвілінак Нянавісці мяняўся з дня на дзень, але не было ніводнай, дзе б Гольдштэйн не выступаў у галоўнай ролі. Ён быў галоўны здраднік і галоўны спаганшчык чысціні Партыі. Усе наступныя антыпартыйныя злачынствы, усе здрады, акты сабатажу, іншадумствы, адхіленні ад партыйнай лініі мелі пачаткам яго фальшывае вучэнне. Ён яшчэ недзе жыў і строіў свае падкопы — можа, недзе за акіянам, пад аховай сваіх шчодрых замежных гаспадароў, ці, можа нават, калі верыць чуткам, недзе ў добрым сховішчы ў самой Акіяніі.
Ўінстану заняло дух. Заўсёды, калі ён бачыў Гольдштэйнаў твар, яго апаноўвалі супярэчлівыя пачуцці. Гэта быў худы жыдоўскі твар з густою капой кучаравых сівых валасоў і казлінай бародкай — разумны і чамусьці трохі агідны твар. Доўгі тонкі нос, на канцы якога віселі акуляры, дадаваў твару старэчасці. Твар быў падобны да авечае морды, нешта авечае было і ў голасе. Гольдштэйн выступаў са сваімі звычайнымі злоснымі нападамі на вучэнне Партыі, такімі недарэчнымі і бязглуздымі, што іх марнасць зразумела б нават дзіця. І, аднак, яны былі дастаткова праўдападобныя, каб абудзіць трывогу, што яны могуць звесці з добрага шляху трохі меней перакананых людзей. Ён знеслаўляў Вялікага Брата, асуджаў дыктатуру Партыі, патрабаваў неадкладнага заключэння міру з Эўразіяй, выступаў за свабоду слова, свабоду друку, свабоду сходаў, свабоду думак, істэрычна крычаў, што Рэвалюцыі здрадзілі — прамова была паспешлівая, шматслоўная, нібы пародыя на звычайны стыль партыйных прамоўцаў, у ёй былі нават некаторыя словы з навамоўя і нават болей навамоўных слоў, чым звычайна ўжывае любы сябра Партыі. І ўвесь гэты час, каб ні ў кога не ўзнікла ні каліва сумнення ў тым, што ў сапраўднасці хавалася за агіднымі выслоўямі Гольдштэйна, за яго спінай на экране тэлегляда праходзілі маршам бясконцыя калоны эўразійскага войска, бясконцыя шэрагі дужых з выгляду людзей з безвыразнымі азіяцкімі тварамі. Яны набліжаліся да гледачоў, расплываліся ў экране, саступаючы месца іншым. Аднастайны рытмічны грукат салдацкіх ботаў ствараў гукавы фон, праз які прабівалася авечае маркатанне Гольдштэйна.